ایران در خواب فرصت‌های خدادادی مانده است

مدیرکل دفتر تجاری‌سازی و امور تشکل‌های وزارت راه و شهرسازی نبود اجماع در فرایند ایمنی و حمل‌ونقل، محدود کردن فضای انحصاری کشتیرانی در حوزه 25 مایل، آزاد کردن کشتیرانی برای کشورهای ساحلی و محدودیت برای کشورهای خارج از منطقه حاکمیتی را از موانع بهره‌برداری از دریای خزر دانست و گفت: ایران در خواب فرصت‌های خدادادی مانده است.

به گزارش عطنا، نشست تخصصی «دریای خزر، تحدید حدود مناطق دریایی، ژئوپولتیک» با ابتکار مرکز مطالعات اوراسیای مرکزی دانشگاه تهران، گروه حقوق عمومی دانشگاه تهران و موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر دوشنبه، 25 تیرماه در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران برگزار شد.

در این نشست دکتر الهه کولایی، استاد مطالعات منطقه‌ای دانشگاه تهران، دکتر سیدباقر میرعباسی، استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه تهران، دکتر مهدی اشرفی، مدیرکل دفتر تجاری‌سازی و امور تشکل‌های وزارت راه و شهرسازی، دکتر ساسان صیرفی، استادیار حقوق عمومی دانشگاه تهران، دکتر میثم آرائی درونکلا، مدیر موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر و آرمین طلعت، دانشجوی دکترای حقوق بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبائی به ارائه دیدگاه‌های خود پرداختند.

مهدی اشرفی، مدیرکل دفتر تجاری‌سازی و امور تشکل‌های وزارت راه و شهرسازی با بیان اینکه کلیه کشورهای دریای خزر نتوانسته‌اند از ظرفیت‌ها آن‌گونه که باید استفاده کنند، گفت: تنها 30 درصد از ظرفیت ایجاد شده بنادر استفاده می‌شود. ایران سال‌ها در خواب مزیت‌های نسبی و موقعیت ژئوپولتیک  و  فرصت‌های خدادادی مانده است.

مهدی اشرفی، مدیرکل دفتر تجاری‌سازی و امور تشکل‌های وزارت راه و شهرسازی در این نشست با اشاره به تلاش در حوزه حمل‌و‌نقل گفت: تلاش شده همگرایی بیشتری در حوزه حمل‌ونقل و سایر حوزه‌ها انجام شود.

وی افزود: سال 2014 چهارمین اجلاس سران دریای خزر بوده است که بخشی از این موارد را خدمتتان آورده‌ام و پنجمین اجلاس سران قرار است در مردادماه برگزار شود. ماحصل این نشست‌ها خوب بوده ولی آن اتفاقی که باید بیفتد نیفتاده است.

مدیرکل دفتر تجاری‌سازی وزارت راه توجه به دلایل عدم بهره‌برداری درست از ظرفیت‌های دریای خزر را مهم برشمرد و تصریح کرد: نبود اجماع در فرایند ایمنی و حمل‌ونقل، محدود کردن فضای انحصاری کشتیرانی در حوزه 25 مایل، آزاد کردن کشتیرانی برای کشورهای ساحلی و محدودیت برای کشورهای خارج از منطقه حاکمیتی باعث شده ظرفیتی که برای دریای خزر وجود دارد مورد بهره برداری قرار نگیرد.

اشرفی با تاکید بر تلاش کشورها برای به دست آوردن سهم بیشتری از دریای خزر، گفت: کشورهای حاشیه این دریا به ویژه آذربایجان و ترکمنستان در تلاش هستند سهم بیشتری از این منافع به دست آورند.

وی از تفکیک حوزه‌های حمل و نقل و تجارت و موضوعات گمرکی انتقاد کرد و افزود: حمل‌ونقل و تجارت و موضوعات گمرکی جدا شد و این مسئله موجب شده است در حوزه حمل‌ونقل به آن جایی که می‌خواهیم نرسیم.

مدیرکل دفتر تجاری‌سازی وزارت راه نمونه موفق این زمینه را چین دانست و ادامه داد: BRI که چین تعریف کرده صرفا احداث بزرگراه، خطوط ریلی یا بندر نیست. حمل‌ونقل نیاز به عرضه و تقاضا دارد و در بستر توسعه تقاضا ایجاد می‌شود. توسعه برق، گاز و کارخانه تولید برق و تولیدات مختلف صنعتی برای پاکستان در همین بسته دیده شده است.

اشرفی با تاکید بر اینکه حمل‌ونقل بدون تجارت و اقتصاد نمی‌تواند موفق باشد، گفت: کلیه کشورهای دریای خزر نتوانسته‌اند از ظرفیت‌ها آن‌گونه که باید استفاده کنند. تنها 30 درصد از ظرفیت ایجاد شده بنادر استفاده می‌شود. ایران سال‌ها در خواب مزیت‌های نسبی و موقعیت ژئوپولتیک و  فرصت‌های خدادادی مانده است.

وی ادامه داد: در فضای کسب‌وکار مزیت اکتسابی و رقابتی جای مزیت نسبی را گرفته است. نمونه آن خط ترکمان باشی است که مزیت نسبی ندارد. اما عملکرد بد ایران در حوزه سرزمینی موجب شکل‌گیری مزیت رقابتی می‌شود و بعد از شکل‌گیری آن نمی‌توان با رقیب خود رقابت کرد.

مدیرکل دفتر تجاری‌سازی وزارت راه به شکل‌گیری کلیدرهای اقتصادی اشاره کرد و افزود: کلیدرهای اقتصادی می‌تواند با سرمایه‌گذاری اولیه و اهداف سیاسی شکل بگیرد اما موقت و کوتاه مدت است.  با گذشت مدت زمانی کلیدرها به کلیدر اقتصادی تبدیل می‌شوند.

اشرفی با بیان اینکه هیچ کشوری در دریای خزر برای دور زدن ایران حاضر نیست طولانی مدت هزینه کند، گفت: این پارادایمی است که نیاز به تغییر دارد. اگر کلیدر ترکمان باشی روزی برای دور زدن ایران ایجاد شده است حیاتش به اقتصادی بودنش است. کلیدر‌های اقتصادی با جذب بار تازه واردها برای خود قدرت چانه زنی ایجاد می‌کنند. اگر قرار باشد امسال با کلیدر ترکان باشی و باکو رقابت کنید و آن را موکول کنید به ده سال بعد رقابت سخت‌تر می‌شود.

وی از لزوم شیفت در این پارادایم سخن گفت و ادامه داد: آنچه به نظر می‌رسد این است که اقتصاد هزار ساله نفتی ایران را از گذشته جدا کرده است. ایران با استخراج نفت و فروش آن دیگر وابسته به همسایگان نیست و  همسایگان را رقیب خود می‌داند. به این طریق به منبع فرازمینی وصل می‌شود.

مدیرکل دفتر تجاری‌سازی وزارت راه افزود: معادلات نفت ایران را از گذشته خود که مبادله در چهار راه ابریشم بود جدا کرد. اگر قرار باشد پتانسیل‌ها ایجاد شود و با پررنگ شدن اقتصاد، حمل‌ونقل بهبود یابد لازم است از اقتصاد نفتی جدا شود و به حوزه‌های تمدنی گذشته برگردد.

اشرفی در پایان سخنانش به ارائه راهکار پرداخت و پیشنهاد داد: تحریم موضوعی وابسته است. راه وارد نشدن به تحریم یا مبارزه با آن گسترش چهار راه مبادلاتی است. اگر تبدیل به چهار راه بین‌المللی می‌شدیم عبور از سرزمین ما ارزش افزوده ایجاد می‌کرد. در حال حاضر تمام معاملات خلاف این است و عبور را سخت کرده است. اینها موضوعاتی است که دانشگاه باید روی آن کار  کند و به سیاست‌مداران و تصمیم‌گیران ارئه دهد.