هنر آمریکایی‌ها در تحریم/ تخریب بنگاه‌های کوچک و بازگشت جمعیت بیکاران در کمین است

استادیار برنامه‌ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبائی ضمن بررسی زوایای مختلف کتاب «هنر تحریم‌ها»، گفت: اگر مسئولان درصدد کشف و تقویت نقاط ضعف کشور برنیایند و رویکرد انفعالی پیشه کنند باید منتظر شکست باشیم اما با استفاده از برنامه‌ریزی اصولی می‌توان این تهدیدات و تحریم‌ها را به فرصت تبدیل کرد.

به گزارش عطنا، نشست اقتصاد ایران با موضوع «تئوری تحریم اقتصادی» در چهارچوب کتاب «هنر تحریم‌ها» اثر ریچارد نفیو با سخنرانی دکتر فرشاد مومنی، رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد و دکتر احسان خاندوزی، مدیر دفتر امور اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و استادیار برنامه‎ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبائی پنج‌شنبه، 21 تیرماه در موسسه مطالعات دین و اقتصاد برگزار شد.

احسان خاندوزی، استادیار برنامه‌ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبائی در بخشی از این نشست به ارائه دیدگاه‌های خود پرداخت و گفت: در 15 سال گذشته حربه و ابزاری به نام ابزار اقتصادی برای اغراض مختلف توسط کشورهای قدرتمند استفاده شده است، پاسخ غیرمنتظره و مبتنی بر تحریم اقتصادی ترکیه توسط پوتین بعد از ساقط شدن هواپیمای روسی توسط ترکیه و اقدامات مشابه چین در قبال کره جنوبی را می‌توان در تایید این سخن به کار برد. در صورتی که درگذشته این ابزار قابل اعتنا نبود و بیشتر جنبه فرعی داشت.

وی افزود: جان نویل کینز، پدر اقتصاددان معروف کینز 130 سال قبل کتابی با عنوان «چشم‌انداز و روش در اقتصاد سیاسی» به نگارش درآورد و در این کتاب به سه‌گانه‌ اقتصاد پوزیتیو، نورماتیو و هنر اقتصادی اشاره کرد تا بررسی کند هر یک از این سه مورد چه سهمی دارند و چه نسبتی با دارند.

«تحریم» اقتصادی هنرمندانه

استادیار برنامه‌ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به اینکه ضلع سوم از جنس هنر اقتصادی با آزمون و خطا است که کمک می‌کند اقتصاددانان مهارت‌هایی بیاموزند، گفت: مسئله بودجه‌بندی از ابتدا در جایگاه یک فن اقتصادی مورد توجه قرار گرفت. و تحریم‌ها در این دسته قرار می‌گیرند.

مدیر دفتر امور اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با اشاره به کتاب ریچارد نفیو به نام «هنر تحریم‌ها»، گفت: ریچارد نفیو در این کتاب درباره اینکه هنر تحریم چه فایده‌ای دارد و در مورد اینکه این هنر احساس درد اقتصادی و اجتماعی و زوال استقامت را افزایش می‌دهد، صحبت کرده است.

خاندوزی در ادامه گفت: نفیو معتقد است هنر تحریم چیزی شبیه هنر شکنجه کردن است و ابعاد ضد بشر دوستانه‌ای دارد، او همچنین معتقد است ما از هر ابزاری که زمینه احساس درد و زوال استقامت را ایجاد ‎‌کند استفاده می‌کنیم، نفیو می‌گوید آمریکایی‌ها آستانه تحمل خود را در حوزه‌های امنیت غذایی، بیماری، درمان و کالاهای اساسی  بالا می‌برند و طرف مقابل اگر بتواند در موج برنامه‌ها آستانه تحمل خود را حفظ کند و به مسیر اولیه خود را ادامه دهد، کشور موفقی بوده است.

وی گفت: در دوره تحریم‌ها یکی از سناتورها معتقد بود فشار به حوزه سوختی ایران استقامت را از بین می‌برد و ایجاد درد می‌کند به همین دلیل آمریکایی‌ها تمامی توان خود را برای کاهش واردات بنزین به ایران به کار گرفتند، در صورتی که نفیو معتقد است این برداشت غلط ما بود که با این کار زمینه ایجاد احساس درد را در ایران فراهم می‌کنیم در صورتی که ایران با روش‌هایی از جمله واردات غیر رسمی این مشکل را حل کرد.

«ایران» اولین کشور مورد تحریم

عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به اینکه در سال 2002 و 2003 جمع‌بندی سیاست‌گذاران بر عدم نتیجه تحریم‌های اقتصادی ‌بود، گفت: نفیو معتقد بود بعد از حمله نظامی به عراق متوجه شدیم تنها چیزی که صدام را از پای درآورد حمله نظامی به این کشور است.

مدیر دفتر امور اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس افزود: طبق نظر نویسنده اولین تجربه موفق تحریم‌های اقتصادی ایران بوده است، به طوری که در سال 2006 وقتی قطعنامه سازمان ملل علیه ایران صادر شد و به دنبال آن سایر قطعنامه‌ها تصویب شد، کشورهای غربی به زعم خود اولین موفقیت را در زمینه تحریم‌ها تجربه کردند.

خاندوزی علت موفق بودن آنها را سلب انگیزه معاملات تجاری در 15 سال گذشته دانست و افزود: ما در سال‌های 1391 و 1392 از طریق سیاست‌های تهاتر کالا با چین و هند توانستیم بخشی از این فشار را تحمل کنیم. آخر کتاب نفیو جملاتی در مورد اینکه ایرانی‌ها راه‌هایی برای فرار از فشار را کشف کردند، صحبت می‌کند.

وی استفاده از دلار به عنوان ارز واسط و جهانی شدن ارتباطات مالی مثل سوئیفت را دو شاه کلید کتاب نبرد خزانه‌داری دانست و گفت: نویسنده در این کتاب اشاره می‌کند که هر کشوری که بیشتر از ارز جهانی و کانال‌های ارتباطات مالی استفاده کند، بیشتر در معرض اعمال محدودیت قرار می‌گیرد.

استادیار برنامه‌ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه نیویورک تمامی مراودات در جهان را بررسی می‌کند، گفت: نفیو معتقد است ما از دیپلماسی برای رسیدن به این هدف بهره می‎بریم و کشورها باید بدانند در صورت نقض عهد به آنها واکنش نشان خواهیم داد.

انگیزه‌های معنوی در ایران بسیار قوی است اما...

مدیر دفتر امور اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس گفت: برای ارزیابی موفقیت و عدم موفقیت در هدف یک سری شاخص‌ها باید مشخص شوند. میزان دموکراتیک بودن نظام سیاسی یکی از این شاخص‌ها است. در کره شمالی به دلیل غیر دموکراتیک بودن خیلی امکان ارزیابی میزان منتقل شدن احساس درد را نداشتیم در عراق هم به همین صورت است در حالی که در ایران این عنصر قابل بررسی است.

خاندوزی تعاملی بودن اقتصاد، خصوصی یا دولتی بودن، وسعت مرزهای جغرافیایی، تنوع طرف‌های تجاری، سطح سواد، میزان جوانان و انگیزه‌های مادی یا معنوی از دیگر شاخص‌ها خواند و گفت: نفیو معتقد است انگیزه‌های معنوی(ایدئولوژیک) در ایران بسیار قوی است اما در عمل تجربه تحریم‌ها نشان داد رفتار ایرانی‌ها سازگار با با انگیزه‌های معنوی مورد انتظار آنها نبوده است.

وی اظهار نظر مقامات رسمی، تحولات سیاسی داخلی، افکارسنجی از مردم، موضع‌گیری مقامات کشور در زمان مذاکره و شاخص‌های اقتصادی را از دیگر موارد مورد بررسی دانست و گفت: نفیو معتقد است تئوری تحریم روی احساس درد و زوال استقامت می‌چرخد. ما در مورد ورود فناوری‌های مخابراتی سخت‌گیر نبودیم چرا که ورود این فناوری زمینه تشکیل احساس درد را ایجاد می‌کند به همین دلیل ما اجازه ورود این فناوری‌ها را دادیم.

استادیار برنامه‌ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبائی افزود: نفیو می‌گوید در زمینه خودرو ما جلوی ورود ابزار و آلات را می‌گرفتیم تا بر میزان اشتغال در ایران تاثیر گذاریم یا با تایید ورود کالاهای لوکس به دنبال نشان دادن فاصله طبقاتی بین مردم و ایجاد نارضایتی از این طریق بودیم. نفیو با اشاره به افزایش قیمت مرغ در سال 1392 اشاره می‌کند که ما به دنبال دامن زدن به این موضوعات برای افزایش نارضایتی در ایران بودیم.

مدیر دفتر امور اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس گفت: نفیو برجام را ثمره تلاش و برنامه‌های این تیم می‎‌داند و با دولت ترامپ بر سر بر هم زدن برجام مخالف است. او در کتاب می‌گوید ایرانی‌ها امکان استفاده از این تحریم‌ها به عنوان فرصت را دارند، افزایش روحیه جمعی برای کمک جهت افزایش تقاضای تولیدات ایرانی از فرصت‌های ایجاد شده در زمینه تحریم‌ها است.

سیاست‌های مالیاتی کمترین کمک را به بخش تولیدی داشته است

خاندوزی تصریح کرد: نفیو کلید تحریم‌ها را توان تولید می‌داند و می‌گوید اقتصادی که توان انعطاف و سازگاری را نداشته باشد بلافاصله باعث تغییر سفره مردم می‌شود و این باعث ایجاد و افزایش درد اجتماعی می‌شود و دولتی که سرکار باشد برای حفظ مقبولیت خود ناچار به دادن امتیازاتی می‌شود.

وی با اشاره به اینکه سیاست‌گذاران در سال‌های گذشته اهمیت توان تولید را در اقتصاد در نظر نمی‌گیرند، گفت: بعد از اتفاقات ارزی در سال جاری، دولت یک بسته جدید سیاست ارزی ارائه داد تا با حذف مبادله حواله‌های صرافی‌ها و نرخ ارز 4200 تومانی بتواند اوضاع را آرام کند در صورتی که همین عامل بخش تولید را تحت تاثیر قرار داده و زمینه رانت در این بخش را ایجاد کرد.

استادیار برنامه‌ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبائی اظهار کرد: سیاست‌های مالیاتی ما در سال‌های گذشته کمترین کمک را به بخش تولیدی داشته است، در صورتی که تولیدکنندگان غیرشفاف توانستند بدون مالیات به کار خود ادامه دهند.

مدیر دفتر امور اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس افزود: ما چیزی کمتر از 50 درصد از تسهیلات بانکی خود را به بخش کشاورزی، صنعت و ساخت‌و‌ساز اختصاص دادیم که این درصد در سال‌های گذشته کمتر شده است.

خاندوزی گفت: در حوزه بازار کار در دوره بعد از تحریم در 14 فصل منتهی به زمستان 1396 بیش از 3 میلیون نفر به جمعیت فعال در اقتصاد اضافه شده‌اند که 70 درصد این جمعیت شاغل شده و اکثر آنها در بخش خدمات و بنگاه‌های کوچک  بودند.

ما هیچوقت به حوزه‌های مالی توجه کافی نداشته‌ایم

وی با اشاره به اینکه سهم کمتری از افراد بیمه شده و سهم بیشتری اشتغال ناقص دارند، گفت: در طول این 3 سال و نیم گذشته سیاست‌های دولت حمایت از بخش دولتی و شرکت‌های غیر دولتی و بنگاه‌های بزرگ بوده در صورتی که این بخش‌ها نقش جدی در بهبود اشتغال در این مدت نداشته‌اند.

استادیار برنامه‌ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه تخریب وضعیت اقتصادی در بنگاه‌های کوچک موجب بازگشت این گروه به زمره بیکاران می‌شود و به افزایش نارضایتی دامن می‌زند، گفت: فرصت‌های خوبی ایجاد شده‌اند اما نتوانستیم از آنها استفاده کنیم.

مدیر دفتر امور اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس در ادامه گفت: پارلمان اروپا مکانیزم‌های مناسبی را برای استفاده از پول‌های مجازی به کار برده است در صورتی که ما هیچوقت به حوزه‌های مالی توجه کافی نداشته‌ایم.

خاندوزی افزود: به عقیده نفیو سیاست‌گذار کشور تحریم‌کننده نقاط آسیب‌پذیر کشورها را به دقت شناسایی می‌کند اما متاسفانه مسئولان کشور ما درصدد کشف و تقویت این نقاط ضعف برنمی‌آیند.

وی با اشاره به اینکه 5/2 درصد سپرده‌گذاران کشور 85 درصد ارزش و مبلغ سپرده‌های کشور را در اختیار دارند، گفت: مقام ناظر باید خود را برای مدیریت کردن چنین بازاری آماده کند. اگر بتوان این 5/2 درصد را منظم کرد امکان جلوگیری از ضرر و زیان وجود دارد تا جلوی تخریب‌های دیگر گرفته شود.

احسان خاندوزی، استادیار برنامه‌ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبائی در پایان خاطرنشان کرد: اگر رویکرد انفعالی داشته باشیم باید بایستیم تا بعد تانک‌ها بیایند و ما جنازه‌ها را از زیر تانک‌ها بیرون بکشیم اما با استفاده از برنامه‌ریزی اصولی می‌توان این تهدیدات را به فرصت تبدیل کرد.