قرار نیست مخلوق زبان‌های دیگر باشیم

عضو هیئت علمی پژوهشکده گیلان‌شناسی با اشاره به هدف از ترجمه کتاب «روش‌های تحقیق در زبان‌شناسی» گفت: این کتاب در خدمت این است که اگر قرار است پژوهشی در حوزه زبان‌فارسی صورت گیرد، اصول آن را یادآوری کند. قرار نیست که ما مخلوق زبان‌های دیگر باشیم.

به گزارش عطنا به نقل از ایبنا، مریم‌السادات‌فیاضی، استاد زبان‌شناسی و عضو هیئت علمی پژوهشکده گیلان‌شناسی که به تازگی کتاب «روش‌های تحقیق در زبانشناسی» با ترجمه او از طرف انتشارات دانشگاه گیلان منتشر شده، در گفت‌وگو با این خبرگزاری درباره ساختار این کتاب گفت: این کتاب یک اثر ترجمه است و نویسنده آن خانم لیا لیتوسلیتی، خود استاد زبان­شناسی دانشگاه سیتی در لندن و نویسنده­ دو کتاب «استفاده از گروه‌های کانون در تحقیق» (2003) و «جنسیت و زبان در نظریه و عمل» (2006) است.

همکاران او در این کتاب استادانی از دانشگاه­‌های غرب انگستان، لَنکِستِر، آستن، لندن، بیرمنگام، ناتینگهام، کوئین­مری و راسکین(کمبریج) هستند. هنگام مطالعه­ کتاب دو نکته را باید به خاطر داشت. نخست این که هیچ­کس با خواندن کتاب روش­‌های تحقیق پژوهشگر نمی­‌شود؛ و دوم اینکه هیچ پژوهش‌گری و نیز هیچ کسی که خیال پژوهشگر شدن در سر داشته باشد، از کتاب روش تحقیق بی­‌نیاز نیست.

او ادامه داد: کتاب ده فصل دارد که نویسنده هر فصل آن جداست اما ویراستار همه این‌ها همین خانم لیتوسلیتی است که ساختاری را به کاربرده که علی‌رغم نویسندگان مختلف، در مجموع کتاب منسجم و یکپارچه است، یعنی پیکربندی کتاب منسجم است.

کتاب از مسائل مطرح در آن حوزه پژوهشی خاص شروع می‌شود و بعد نمونه‌هایی از هرکدام و اینکه چه تغییراتی اخیرا انجام شده، به دست می‌دهد، به همین جهت وقتی کتاب را می‌خوانید اگر خیلی دقت نکنید، متوجه نمی‌شوید که نویسنده هر فصل با فصل قبل یا بعد خودش تفاوت دارد و یک نفر نیست.

فیاضی در اهمیت ترجمه این کتاب اظهار کرد: ترجمه این کتاب از این جهت خیلی اهمیت دارد که ما تا کنون کتابی تحت عنوان روش تحقیق در زبانشناسی نداشتیم. با توجه به اینکه درس روش‌تحقیق هم در دوره لیسانس، هم در دوره فوق‌لیسانس و هم در دوره دکتری تدریس می‌شود و خود زبا‌شناسی زیرشاخه‌هایی مثل ترجمه، مطالعات ترجمه یا آموزش زبان دارد که ما قبلا از روش‌هایی که در حوزه آموزش زبان مطرح بود استفاده می‌کردیم و آن کتاب‌ها را تحت عنوان روش تحقیق در زبانشناسی درس می‌دادیم، در حالی که اساسا درست نبود و درواقع این کتاب می‌تواند این جای خالی را پر کند.

وی افزود: این کتاب را می‌توان به عنوان یک دایره‌المعارف یا راهنمای جامع برای مسائلی که در زبانشناسی مطرح است، دانست و کار جالبی که در این کتاب اتفاق می‌افتد این است که از عمده‌ترین و اصلی‌ترین مسائل مطرح در حوزه زبانشناسی شروع می‌کند تا به مسائل عمده‌تر می‌رسد.

مثلاً اول از همه موضوعاتی مثل طرح پرسش‌های تحقیق، اینکه پرسش تحقیق چطور شکل می‌گیرد و پرسش‌ها را از کجا می‌آوریم، مطرح می‌کند، بعد به سراغ روش‌های تحقیق می‌رود و هم روش کمی و هم کیفی و هم تلفیق این دو را توضیح می‌دهد. بعد از آن طراحی تحقیق‌های کمّی را مطرح می‌کند، اینکه پرسشنامه چیست؟

یا اینکه انواع آزمون‌های مورد استفاده در این حوزه به چه صورت است و بعد از آن تحلیل‌های پیکره‌ای را مطرح می‌کند، یعنی کاملا گام به گام است و توضیح می‌دهد که طراحی تحقیق‌های کیفی  به چه صورتی باید باشد. در بخش تحقیق‌های کیفی به تحلیل انتقادی گفتمان اشاره می‌کند، قوم‌نگاری مردم‌شناختی را مطرح می‌کند، بعد گروه‌های مصاحبه را شناسایی می‌کند، به تحلیل‌های چندوجهی اشاره می‌کند و نهایتا به حوزه‌های میان‌رشته‌ای مثل روایت‌پژوهی که در سال‌های اخیر هم خیلی مطرح بوده، می‌رسد به همین دلیل هر فصل تصویر دقیقی از مفاهیم کلیدی و مجموعه مثال‌های متنوعی به دست می‌دهد.

عضو هیئت علمی پژوهشکده گیلان‌شناسی در دلیل خود برای ترجمه کتاب«روش‌های تحقیق در زبانشناسی»، عنوان کرد: چون رشته تحصیلی خودم زبانشناسی بود و اینکه مشخصا در حوزه زبانشناسی پژوهش می‌کنم، متوجه شدم که دانشجویان اصولاً روش تحقیق بلد نیستند و اساساً منبعی برای روش تحقیق در زبانشناسی نداریم.

زمانی که این کتاب چاپ شد، فکر کردم که کتاب خوبی است و همان زمان خیلی سریع تصمیم به ترجمه این کتاب گرفتم که با توجه به اینکه انتشار کتاب برعهده یک نشر دانشگاهی بود، پروسه انتشار آن کمی طول کشید، یعنی از زمانی که ترجمه آن شروع شد تا به چاپ رسید، حدود دو سال به طول انجامید.

هدفم از ترجمه یا تالیف یک اثر، ارتقای زبان فارسی است

فیاضی درباره اینکه آیا روش‌های طرح شده در این کتاب برای تحقیق در زبان‌فارسی هم کارآمد و مفید است یا خیر؟ گفت: اساسا من به عنوان یک پژوهشگر که هم در حوزه زبان و هم در گویش کار می‌کنم، هدفم از ترجمه یا تالیف اثری، ارتقای زبان فارسی است، یعنی ما نمی‌خواهیم که زبان فارسی زیر سلطه زبان‌های دیگر برود، زیر گستره نفوذ آن‌ها مخفی شود یا توانایی خود را از دست دهد.

این کتاب در خدمت این است که اگر قرار است پژوهشی در حوزه زبان‌فارسی صورت گیرد، اصول آن را یادآوری کند. قرار نیست که ما مخلوق زبان‌های دیگر باشیم، در واقع ما باید اصولی را که آن‌ها برای روش‌های تحقیق خود دارند را برای اینکه تحقیقات ما در زبان فارسی انسجام داشته باشد، استفاده کنیم.

یعنی بدانیم که اگر بخواهیم در زبان فارسی تحقیق کنیم، مثلا از چه روشی استفاده کنیم، نه اینکه سمت و سو دهیم و بعد بگوییم که ما از این روش برای اینکه آن نظریه را تقویت کنیم، استفاده کردیم. اتفاقا ما قصد داریم این روش‌های تحقیق در زبان فارسی را به کار گیریم که در هرکدام از این‌ها نقاط ضعف و کاستی دیدیم، آن را برطرف کنیم.

 معرفی ساختار یک‌دست برای پژوهش

وی درباره مهم‌ترین دستاورد و نکته‌ای که در کتاب «روش‌های تحقیق در زبانشناسی»به آن برخورده است، اظهار کرد: به نظر من مهم‌ترین نکته‌ای که این کتاب دارد، این است که سعی می‌کند ساختاری که برای پژوهش معرفی می‌کند، ساختار یک‌دستی باشد. یعنی فارغ از اینکه مثلاً ما در حوزه قوم‌نگاری، مردم‌شناسی، روایت‌پژوهی یا زبانشناسی صرف کار می‌کنیم، باید بدانیم سوالی که برای تحقیق یا پرسشی که برای آن پژوهش طرح می‌کنیم را چگونه صورت‌بندی کنیم که حداقل این مسئله را در این کتاب یاد می‌گیریم.

این استاد زبانشناسی اضافه کرد: یعنی ما صرف‌نظر از آن حوزه مطالعاتی‌مان در زبانشناسی که حوزه‌های متفاوتی دارد، می‌دانیم که پرسشمان صورت‌بندی درستی دارد یا اگر روش تحقیق انتخاب می‌کنیم، با توجه به موضع‌مان می‌دانیم که به روش تحقیق کیفی یا کمی یا ترکیبی از این دو احتیاج داریم، یا اگر قرار است که پرسشنامه طراحی کنیم، در طراحی این پرسشنامه چه مسائلی را باید در نظر بگیریم و چه موضوعاتی حائز اهمیت است. به نظر من این کتاب در اینکه بخواهد یک شیوه یک‌دستی ارائه دهد، کاملا موفق بوده و مطمئنا موثر خواهد بود.

کتاب «روش‌های تحقیق در زبانشناسی» نوشته لیا لیتوسلیتی با ترجمه مریم‌السادات فیاضی در 10 فصل و 416 صفحه از طرف انتشارات دانشگاه گیلان منتشر و روانه بازار کتاب شده است.