نگاه آسیب‌شناختی در همه حوزه‌های اجتماعی غلبه دارد

استادیار مطالعات زنان دانشگاه علامه‌طباطبائی با بیان اینکه رویکرد غالب ایرانیان به مسائل اجتماعی جای انتقاد دارد، گفت: نگاه آسیب‌شناختی در همه حوزه‌های اجتماعی از جمله حوزه خانواده غلبه دارد.

به گزارش عطنا، «اولین همایش ملی مسائل اجتماعی زنان» به همت دانشگاه علامه طباطبائی با همکاری دیگر دانشگاه‌های علوم انسانی کشور و مراکز تخصصی مطالعات زنان با حضور جمعی از استادان و دانشجویان متخصص حوزه مطالعات زنان دوشنبه، ۱۰ اردیبهشت‌ماه و سه‌شنبه، 11 اردیبهشت‌ماه در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

علی جنادله، استادیار گروه مطالعات زنان دانشگاه علامه‌طباطبائی در پنل هشتم این همایش که موضوع آن «مسائل خانواده» بود، مقاله خود را با عنوان «بررسی مسایل و آسیب های خانواده در ایران: پاتولوژی یا زمیولوژی» ارائه داد.

وی در ابتدای سخنانش به رویکرد غالب انتقادی به مسائل اجتماعی اشاره کرد و گفت: اکثر افراد جامعه، نگاه انتقادی به مسائل و موضوعات اجتماعی  دارند.

جنادله نقطه عزیمت این مقاله را تمایز بین آسیب‌شناسی اجتماعی به مثابه پاتولوژی و آسیب‌شناسی اجتماعی به مثابه زمیولوژی دانست و اظهار داشت: رویکرد نخست ریشه در تمثیل ارگانیک داشته و مبتنی بر یک وضعیت سالم از پیش تعیین شده برای جامعه است.

استادیار گروه مطالعات زنان دانشگاه علامه‌طباطبائی، جامعه‌شناسی ایران را یک جامعه‌شناسی آسیب‌شناسانه خواند و گفت: جامعه‌شناسی ایران به خاطر نقطه عزیمت آن ماهیتی جامعه‌شناسی آسیب‌شناسانه دارد، نه تفهمی. ایرانیان هیچ وقت در پی فهم عناصر جامعه ایرانی و فهم جامعه ایرانی و فرآیند‌های جامعه ایرانی نبوده‌اند.

وی نقطه عزیمت جامعه‌شناسی ایران را «مقایسه با دیگری» دانست و افزود: نقطه عزیمت «درک و فهم جامعه ایرانی» نیست؛ بلکه  مقایسه ما با دیگری است که امروزه جامعه ایرانی با آن مواجه است.

جنادله سه نوع تقلیل‌گرایی در حوزه خانواده را از هم تفکیک کرد و ادامه داد: در جامعه سه نوع تقلیل‌گرایی وجود دارد: تقلیل آسیب‌شناسانه مسائل، تقلیل پاتولوژیک مفهوم آسیب، تقلیل فرد گرایانه.

استادیار مطالعات زنان دانشگاه علامه‌طباطبائی در ادامه سخنانش به تعریف اصطلاح «مسئله اجتماعی» پرداخت و توضیح داد: «مسئله اجتماعی» یک وضع بغرنج یا نامطلوب به نظر می‌رسد که لزوما ناطلوب نیست بلکه ممکن است موقعیت پیچیده‌ای باشدکه به لحاظ اجتماعی مشکل‌آفرین است یا بر کیفیت زندگی افراد تاثیر منفی داشته و  نیازمند اقدام برای تغییر دانسته می‌شود.

جنادله دو مفهوم «پاتولوژیک» و«هارم» را از هم متمایز دانست و گفت: آسیب‌شناسی به معنی پاتولوژیک است که اصطلاح « پاتوز» در علم پزشکی به هر گونه انحراف از ویژگی و فرم مفروض برای هر چیزی اطلاق می‌شود.‌ هارم به معنی صدمه، زیان و ضرر است. «پاتوز» ناظر به رفتار فرد است که مغایر با نرم جامعه است و در این مفهوم، فرد فاعل است.

بررسی مسائل و آسیب‌های خانواده در ایران

وی رویکرد پاتولوژیک را «فردگرایانه» خواند و اظهار داشت: در این رویکرد علت نهایی مسائل اجتماعی، ناکامی در جامعه پذیری افراد دانسته می‌شود و در نتیجه راه حل برون رفت از این مسئله آموزش اخلاقیات معیار جامعه به فرد ناسالم در نظر گرفته می‌شود.

استادیار مطالعات زنان دانشگاه علامه‌طباطبائی ادامه داد: آسیب‌شناسی به معنای زمینولوژی محصول واکنش انتقادی به رویکرد فردگرایانه پاتولوژیک است. در رویکرد «زمینولوژی» مفهوم آسیب حوزه‌ای فراتر از انحرافات را در برگزفته و شامل ، خسارت‌ها، آسیب‌ها، ضرر‌ها و زیان‌هایی است که لزوما مجرمانه نیست؛ بلکه ناشی از عملکرد کلان جامعه است.

این پژوهشگر حوزه زنان، رویکرد زمینولوژی را متمرکز بر ریشه‌های اجتماعی آسیب‌ها دانست و گفت: این رویکرد بر زمینه‌های گسترده‌تر اجتماعی و ساختاری که انحراف در آن رخ می‌دهد تاکید می‌کند و به این صورت جایگزین تاکید بر رویکرد فردی می‌شود.

جنادله افزود: در تقلیل فرد گرایانه «آسیب» یک مفهوم فردی تلقی می‌شود که در سه سطح تعریف، علت و راه حل رخ می‌دهد.

استادیار گروه مطالعات زنان دانشگاه علامه‌طباطبائی، در ادامه این پنل گفت: رویکرد آسیب‌شناسی موجب می‌شود رد پای ساختارها در آسیب‌های اجتماعی پنهان شود. در بسیاری از مسائل و موضوعات کلان اجتماعی به مسائل فردی و خرد تقلیل داده می‌شود. مثلا در مصرف آب به افراد گفته می‌شود: «در مصرف آب صرفه جویی کنید»؛ درحالی که کم آبی یک مسئله مدیریتی است و تنها10 درصد مصرف آب خانگی است و 90 درصد دیگر مصارف غیر خانگی دارد.

علی جنادله، استادیار مطالعات زنان دانشگاه علامه‌طباطبائی در پایان سخنانش از وعظ و خطابه‌های طولانی و بی‌جا در مسائل اجتماعی انتقاد کرد و در این خصوص گفت: محصول جامعه‌شناسی آسیب‌شناختی چیزی جز موعظه و پند و اندرز اخلاقی و اندرزنامه‌ها به شیوه‌های مدرن نیست و چیز دیگری از آن به دست نمی‌آید.