ارتباطات برای حفظ پیام به رشته‌‌ای مانند روان‌شناسی احتیاج دارد

دانشجوی کارشناسی ارشد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی گفت: بر طبق گفته دکتر محسنیان‌راد در کتاب «ارتباط‌شناسی»، دریافت پیام فرستنده از جانب گیرنده مستلزم شباهت معنی موردنظر در ذهن فرستنده با معنی موردنظر در ذهن گیرنده است لذا ارتباطات نیاز به کمک رشته‌های متفاوتی چون روان‌شناسی، جامعه‌‎شناسی و مواردی از این قبیل دارد.

به گزارش عطنا، نشست تخصصی میان‌رشته‌ای «ذهن، اطلاعات، ارتباطات» با حضور عصمت مومنی، عضو هیئت علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی، رضا رجبعلی بگلو، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)، حسین اسکندری، عضو هیئت علمی گروه روان‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی و امیرحسین باقری، دانشجوی کارشناسی ارشد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی، دوشنبه 10 اردیبهشت‌ماه به همت انجمن علمی- دانشجویی علم اطلاعات و دانش‌شناسی و هسته پژوهشی مطالعات بین رشته‌ای دانشگاه علامه طباطبائی و با همکاری انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران در سالن شورای دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

در این نشست، امیرحسین باقری، دانشجوی کارشناسی ارشد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به اینکه از گذشته تاکنون مدل‌های ارتباطی متنوع و گسترده‌ای ظهور کرده و روی کار آمده‌اند، گفت: مدل‌های اولیه ارتباطی مدل‌هایی بودند که از فرستنده، گیرنده و پیام تشکیل می‌شدند به مرور زمان رشته‌های مختلف از جمله علوم انسانی و مهندسی روی این مدل‌ها کار شد و تغییر و تحولاتی در این مدل‌ها پدید آمد.

باقری در زمینه عناصر تشکیل‌دهنده پیام اظهار کرد: مهمترین قسمت یک پیام، معنی آن پیام است و آن چیزی که همیشه بر سر آن جدال بوده و تعاریف نسبتاً زیادی در مورد آن شده، بحث معنی است و بحث به اینجا رسیده که معنی در درون پیام نیست بلکه معنی در استفاده کننده و گیرنده پیام است.

او ادامه داد: مثلاً «دیوید برلو» در کتاب «فراگرد ارتباط» می‌گوید کلمه دمکراسی برای یک آمریکایی همان معنایی را برای یک روسی ندارد، اگرچه از لحاظ نوشتاری و گفتاری مشابهت دارند اما در معنا متفاوتند لذا به مرور زمان تمرکز بر روی آنچه در ذهن افراد می‌گذرد، سوق داده شد.

وی تاکید کرد: معنی را باید در رشته‌های مختلف بررسی کرد، در رشته‌های جامعه‌شناسی چون به فرد به عنوان یک عنصر مهم و حیاتی نگاه نمی‌شود، تعاریف بسیار گسترده‌ای از معنی شده است مثلاً هر گروه معنی را چگونه تغییر داده‌اند و چه تغییر و تحولاتی در زمینه معنی شده و به خود معنی و چگونگی ساخت آن نگاه نشده است.

باقری ادامه داد: در زبان‌شناسی هم نگاهی که به معنی شده این است که معنی را معناشناسی معناها تلقی می‌کنند برای مثال چراغ قرمز، دالی است که مدلول آن ایست است، پس این معنی در ذهن کنشگر است.

دانشجوی کارشناسی ارشد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی گفت: برخلاف جامعه‌‎شناسان، تمرکز روان‌شناسان بر معنی فقط بر فرد است و اینگونه استدلال می‌کنند که زمینه فرهنگی مشترک و بهره‌گیری از تجربیات و مسائل دیگر که احتمالاً در افراد مختلف، مشترک است، احتمال خروجی معنی یکسان را نمی‌دهد.

معانی در نزد هر فرد بنابر تجربیات مختلف ذهن او متفاوت است

وی تصریح کرد: هر فرد در ساحت ذهن خود می‌تواند معنی را بنابر تجربیات مختلف و متفاوت از بقیه نگاه کند، وقتی در مدل‌های ارتباطی به پیام نگاه می‌کنیم، عنصر اصلی پیام، معنای آن است که در ذهن کنشگر وجود دارد.

باقری یادآور شد: اگر از لحاظ روان‌شناسی به یک سری از نظریات توجه کنیم متوجه می‌شویم که مثلاً «فرانکل» در یکی از آثار خود می‌گوید «اگر فروید، اراده را معطوف به لذت و آدلر اراده را معطوف به قدرت می‌داند، معناگرایی نیز اراده را معطوف به معنا می‌داند یعنی سرچشمه همه انگیزه‌های انسان را معنا می‌د‌اند».

او با اشاره به تعریف پیام افزود: پیام ممکن است به شکل جوهر روی کاغذ، امواج صوتی در هوا، جریان برق، تکان دادن دست یا پرچم یا هر نوع علایمی باشد که توان تفهیم معنا را داشته باشد. پیام از سه جزء کدها (رمزها و نشانه‌ها)، نحوه ارائه پیام و محتوای پیام که هر کدام از عناصر و ساخت‌های متفاوتی برخوردارند، تشکیل شده ‌است برای مثال اگر بخواهیم نشانه‌ها را بررسی کنیم، خود این نشانه‌ها چندین عضو مانند نشانه‌های قراردادی گفتن، نوشتن یا تصویری را دارند.

دانشجوی کارشناسی ارشد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی اظهار کرد: اگر بخواهیم به سراغ نحوه ارائه پیام رویم، متوجه می‌شویم برلو منبع را به عنوان بخشی از عواملی می‌داند که در تصمیم‌گیری برای ارائه پیام دخیل است، پس صحبت از پیام، صحبت از سه جزء نشانه، محتوا و نحوه ارائه است ضمن آنکه معنی به این سه جزء حیات می‌بخشد و در صورت نبود آن، پیام منتقل نمی‌شود.

وی ادامه داد: دکتر محسنیان‌راد در کتاب «ارتباط‌شناسی» می‌گوید اگر بخواهیم پیام را از فرستنده به گیرنده بفرستیم، باید معنی موردنظر در ذهن فرستنده با معنی موردنظر در ذهن گیرنده تا جایی که ممکن است به هم شباهت داشته باشند به عبارت دیگر هرچقدر این مشابهت به عدد یک یا نزدیک به یک برسد یعنی عین معنی فرستنده بر گیرنده نقش می‌بندد.

باقری خاطرنشان کرد:: ما در رشته ارتباطات نیاز به کمک رشته‌های متفاوتی چون روانشناسی، جامعه‌‎شناسی و مواردی از این قبیل دارد تا بتواند آن کیفیت لازم یعنی مشابهت معنی در ذهن فرستنده با گیرنده را ایجاد کند.

او با بیان اینکه صحبت از مسئله ارتباط چهار مقوله انطباق معنی با مفهوم، انطباق مفهوم با محتوا، انطباق مفهوم با معنی و انطباق محتوا و مفهوم را مطرح می‌کند، گفت: وقتی این چهار مقوله یک مسیر را در پیش می‌گیرند، آن را در قالب یک گفتمان می‌بینیم و در شش عنصر رده‌بندی می‌شود.

كنش گفتمانی را می‌توان حضوری زنده و نوعی موضع‌گیری گفتمانی دانست

این دانشجوی ارتباطات با اشاره به گفتمان معناشناختی افزود: كنش گفتمانی را می‌توان حضوری زنده و نوعی موضع‌گیری گفتمانی دانست كه به عنوان واسطه‌ای بین دو طرح زبانی یعنی صورت بیان و صورت محتوا قرار مي‌گيرد و زمينه را فراهم مي‌آورد تا این دو طرح بتوانند در موقعیت‌های خاص در استقلال كامل عمل كرده، معناهای تازه و متفاوتی را تولید كنند.

او ادامه داد: گفتمان، فرایندی است جهت‌مدار كه با دخل و تصرف، گزینش، جابه‌جایی و بسط و توسعه رابطه بین طرح‌های زبانی، منجر به تولید معنا می‌شود، لازمه‌ چنین تولیدی استفاده از مواد خامی است كه زبان تحت عنوان معنی در اختیار گفتمان قرار می‌دهد، كنش گفتمانی با استفاده از معنی‌های مشترك موجود در زبان شرایط تولید معنا را به وجود می‌آورد.

باقری اضافه کرد: چنین كنشی بدون رجوع به بنیان‌های تجربی و حسی ـ ادراكی فاقد كارایی لازم است چرا كه گفتمان حضوری زنده است كه همواره از تجربه‌ای زیستی بهره‌مند می‌باشد به همین دلیل باید به دنیایی پیشاگفتمانی اعتقاد داشت كه بستر را برای شكل‌گیری گفتمان فراهم می‌کند علاوه بر همه این ویژگی‌ها، كنش گفتمانی می‌تواند به مركز گفتمان نزدیك یا از آن دور شود.

وی با اشاره به سه نوع ماهیت ارتباطات، گفت: در ماهیت ارتباطات اولیه که به آن «جریان» گفته می‌شود، معنی پیام مسئله نبوده است به عبارتی برای فرستنده، دریافت پیام از طرف گیرنده مهم نبود؛ ماهیت بعدی «فراگرد» است که ماهیتی دو طرفه دارد و اما ماهیت سوم از نوع «تراکنشی» بوده و فرستنده و گیرنده هر کدام خود فرستنده و گیرنده هستند.

این دانشجوی ارتباطات در پایان افزود: در نهایت ارتباطات به جایی می‌رسد که به بالا بردن کیفیت تراکنش احتیاج دارد یعنی ما برای حفظ پیام به کمک احتیاج داریم که این کمک باید از رشته‌های دیگر مانند روانشناسی وارد ارتباطات شود.