باید از حکمرانی به سمت حکمروایی برویم

استاد برنامه‌ریزی اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه یک دولت یا یک نهاد حکمروایی باید تضمین‌گر و توانمندساز باشد، گفت: یکی از معیارهای نهاد حکمروایی در کانون توجه بودن و ضرورت توسعه متعادل سکونتگاه‌ها یکی از ملاک‌های آن است، این دولت باید به مخاطبان خود توجه کند.

به گزارش خبرنگار عطنا، نشست «حکمروایی و توسعه پایدار سکونتگاه‌ها» به همت انجمن علمی برنامه‌ریزی شهری و توسعه منطقه‌ای دانشگاه علامه طباطبائی و انجمن علمی آمایش سرزمین دانشگاه تربیت مدرس،  با حضور دکتر محمود جمعه‌پور، استاد برنامه‌ریزی اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی، دکتر عبدالرضا رکن‌الدین‌افتخاری، دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه تربیت مدرس، دکتر مظفر صرافی، دانشیار برنامه‌ريزی و طراحی شهری و منطقه‌ای دانشگاه شهید بهشتی سه‌شنبه، 28 فروردین در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

محمود جمعه‌پور، استاد برنامه‌ریزی اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی در بخشی از این نشست درباره اهمیت و جایگاه شهر به نقل از کتاب گی دوبور و صحبت‌های ماکیاولیسم گفت: «آنکس که سرور شهری مانوس و با راه و رسم آزاد زیستن می‌گردد، زنهار که اگر شهر را ویران نکند به دست شهر ویران گردد، زیرا نام آزادی و اصول دیرینش همواره پناه یاقی‌گری شهر بوده است همان چیزی که با گذشت زمان فراموش نمی‌شود، هر کار و تدبیری هم که فراهم آید باز هم ساکنان شهر این نام و رسوم را فراموش نخواهند کرد، مگر آنکه بیرون رانده شوند و پراکنده شوند.»

وی با بیان اینکه مسائلی مانند حکمروایی، توسعه پایدار، شهروندی محصول تجربه چندین ساله شکست و موفقیت توسعه است، گفت: حکمروایی معادل دولت و ماهیت دولت است که ویژگی‌هایی دارد و توسعه پایدار نیز به نوعی در رابطه دولت و جامعه تعریف می‌شود.

استاد برنامه‌ریزی اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی حکمروایی و توسعه پایدار را به رسمیت شناختن جامعه عنوان کرد و ادامه داد: با توجه به فرایند توسعه، از زمانی که جامعه و مردم به رسمیت شناخته شدند بحث حکمروایی مطرح شد، در حکمروایی مفاهیمی مانند پاسخگویی، شفافیت، قانون‌مداری، مسئولیت‌پذیری، مشارکت و... مطرح و مردم نیز به رسمیت شناخته می‌شوند، توسعه با مردم و همراه مردم به رسمیت شناخته شده است.

جمعه‌پور درباره تغییر و تحولات اتفاق افتاده برای رسیدن به حکمروایی گفت: در جامعه محلی هویت قوی‌تر و نقش بیشتری داشت، مردم رعیت بودند، حکمرانی محلی بود؛ مقداری از خودمختاری، استقلال و خودکفایی در سطح جامعه محلی وجود داشت و این جامعه به سمت حاکمیت دولتی که رعیت مردم است، رفتند. در حال حاضر حکمران محلی دولت است ولی هنوز حکمروایی وجود ندارد، حکمرانی که محصول آن توسعه‌ای ناپایدار است.

وی با اشاره به اینکه اگر به آینده نگاه کنیم به چیزی جز ناپایداری نخواهیم رسید، بیان کرد: برای حل این مسئله باید به سمت حکمروایی حرکت کرد که در آن مردم به شهروند تبدیل می‌شوند و دولت هم به دولت محور تبدیل می‌شود، تبدیل شدن مردم به شهروند به این معناست که هم حق و حقوق مردم تا حدی به رسمیت شناخته شده است و هم در عین حال شهروندان وظایفی دارند که در این صورت تغییر نقش‌ها دو طرفه است.

استاد برنامه‌ریزی اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی با استناد به کتاب گیدنز نقش دولت‌ها را نیازمند بازتعریف دانست و افزود: با توجه به تحولی که در ماهیت حاکمیت‌ها اتفاق افتاده است جایگاه و نقش دولت‌ها نیازمند بازنگری است، ما از دولتی با ماهیت یک دولت متمرکز تصمیم‌گیر از بالا به پایین نمی‌توانیم توقع یک توسعه پایدار را داشته باشیم و مردم یا شهروند نیز باید به حقوق خود آگاه باشند، تا دولت خود را موظف به پاسخگویی بداند.

جمعه‌پور ادامه داد: یک دولت یا یک نهاد حکمروایی باید تضمین‌گر و توانمندساز باشد، در آن دولت باید همگرایی سیاستی و هماهنگی همگرایی اقتصادی نیز وجود داشته باشد، یکی از معیارهای نهاد حکمروایی بودن در کانون توجه است و ضرورت توسعه متعادل سکونتگاه‌ها یکی از ملاک‌های آن است، این دولت باید به مخاطبان خود توجه کند.

وی توانمندسازی را یکی از ویژگی‌های دولت حکمروا معرفی کرد و خاطر نشان کرد: در توانمندسازی بحث نهادسازی مطرح می‌شود که نقش اصلی دولت توانمندساز ساختن گروه‌های مختلف برای یافتن پاسخ‌هایی برای مشکلات جمعی است، بسیاری از این گروه‌ها به شیوه‌ی پایین به بالا عمل خواهند کرد و یکی از رویه‌های مرسوم این است که تصمیم‌گری‌ها و برنامه‌ها از بالا به پایین است.

عضو هیئت علمی دانشگاه تصریح کرد: یکی از راه‌حل‌ها برای تغییر تصمیم‌گیری از بالا به پایین برعکس شدن آن است که از پایین به بالا تصمیم‌گیری انجام شود یا به صورت دو طرفه صورت گیرد، دولت باید نهادهای مدنی ایجاد کند و یکی از ابزارهای حاکمیتی ارتباط دوطرفه است.

جمعه‌پور با اشاره به اینکه تضمین‌گری یک مفهوم قوی‌تر از توانمندسازی است، اظهار کرد: دولت باید مسئول کنترل اهداف عمومی باشد مسائلی مانند عدالت منطقه‌ای، عدالت فضایی و... مسائل عمومی هستند و افراد نمی‌توانند به صورت فردی پیگیر این مسائل باشند، بنابراین دولت باید به نفع جامعه مدنی و شهروندان مطالبه‌گر باشد، مهم‌ترین کارکرد دولت تضمین‌گر تحصیل‌گری و زمینه‌سازی برای بستر توسعه است.

توسعه و پایداری در کنار یکدیگر قرار نمی‌گیرند

وی همگرایی سیاستی را همپوشانی و هماهنگی در سیاست‌های توسعه معرفی کرد و گفت: سیاست توسعه اگر در جایی باعث تمرکز و تجمع ثروت، فقر، نابرابری و... شود، با ماهیت یک دولت حکمروا در تناقص است، دولت حکمروا باید به هماهنگی در سیاست‌های خود برسد تا به چنین اموری توجه کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه در ادامه سخنان خود به همگرایی و هماهنگی اقتصادی دولت حکمروا اشاره کرد و تصریح کرد: در تصمیماتی که در بخش‌‌‌‌های مختلف گرفته می‌شود باید به حد و حدود توسعه پایدار، در کنار بعد اقتصادی به بعد اجتماعی، بعد اکولوژیک و... توجه شود و همه‌ اینها باید در چارچوب یک نظام اکولوژیک باشد.

جمعه‌پور با بیان اینکه در کانون توجه بودن با شفافیت هماهنگی دارد و یک دولت حکمروا باید شفاف باشد، بیان کرد: در ابتدا باید مسائل و مشکلات پذیرفته شوند و سپس به صورت دوطرفه یعنی هم شهروند و هم نهاد حکمروا به سمت حل کردن آن حرکت کنند، شفافیت به معنای در کانون توجه بودن است و یک نهاد شفاف مسائل مربوط به جامعه را مورد توجه قرار می‌دهد.

وی اظهار کرد: برخی از جامعه‌شناسان درباره توسعه پایدار معتقدند که باید از مفهوم توسعه پایدار عبور کرد زیرا توسعه و پایداری در کنار یکدیگر قرار نمی‌گیرند و دو مفهوم متفاوت هستند، این مفاهیم متناقص هستند وقتی صحبت از توسعه می‌شود در کشورهای توسعه‌یافته موضوع ثروت، ثروتمندی و مشکلاتی که ناشی از ثروت است، مطرح است در حالی که موضوع کشورهای توسعه‌نیافته فقر و نداری است، در پایداری نیز یک گروه  به دنبال حفظ وضع موجود هستند اما برای یک جامعه در حال توسعه پایداری یعنی تغییر وضع موجود.

عضو هیئت علمی دانشگاه با در نظر گرفتن اینکه یکی از محورهای دولت حکمران قرار گرفتن توسعه در کانون توجه است گفت: اما توسعه معنای یکسانی ندارد، به خصوص اگر بخواهیم بحث پایداری را در نظر بگیریم باید به حد و حدود توسعه نیز توجه کنیم، برای جامعه پیشرفته باید اندازه توسعه و حد توسعه و محدود کردن آن مورد توجه باشد و برای جامعه در حال توسعه باید تغییر وضع موجود مورد توجه باشد.

جمعه‌پور خاطرنشان کرد: ما در تمدنی زندگی می‌کنیم که با نگاه کردن به افق آینده با مخاطره روبه‌رو هستیم، اما در یک نهاد حکمروا اگر در نگاه کردن به آینده مخاطرات دیده نشوند نمی‌توان آنها را حل کرد، جنبه مثبت آن دیدن مخاطرات به منظور حل کردن آنها است و در واقع مشکل برنامه‌ریزی کلاسیک نادیده گرفتن آینده است.

محمود جمعه‌پور، استاد برنامه‌ریزی اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی در پایان سخنان خود با بیان اینکه یکی از وظایف دولت‌ها این است که مطمئن شوند کمک‌های دولتی وابستگی رفاهی ایجاد می‌کند، گفت: این عاملی در برابر تغییر است، به قول گیدنز پول خوب می‌تواند نتیجه بد به همراه داشته باشد بنابراین باید درست و به جای خود استفاده شود و لازمه‌اش تصمیم نگرفتن یک فرد به تنهایی است این موضوع در واقع ماهیت یک دولت یا نهاد حکمروا را بیان می‌کند که دارای نقش‌هایی است که یک رابطه دو طرفه بین ملت و دولت را بازگو می‌کند و دولت در مقابل ملت باید پاسخگو باشد و ملت نیز با دولت همراهی می‌کند.