تشکل صنفی روزنامه‌نگاران برای کشور ضرورت دارد/ احزاب فعال؛ رکن اصلی مطبوعات

حسینعلی افخمی عدم وجود تشکل صنفی و احزاب فعال را از علل ناکارآمدی نظام خبری و مشکلات موجود در عرصه رسانه دانست و گفت: تشکل صنفی و مدنی می‌تواند به آموزش مداوم موازی کمک کرده و برکار نظارت داشته باشد.

به گزارش عطنا، نشست «اخبار جعلی و شایعات رسانه‌ای در مواجهه با بلایای طبیعی» در قالب همایش ملی «رسانه‌ها و فناوری‌های اطلاعاتی در خدمت کاهش خسارات بلایای طبیعی» با مدیریت پدرام الوندی، دانشجوی دکتری ارتباطات دانشگاه علامه‌طباطبائی، دوشنبه، ۱۴ اسفندماه در دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

این همایش با مراسم افتتاحیه آغاز شد و در قالب ۴ نشست «رسانه‌های جمعی، ارتباطات ریسک، ارتباطات بحران»، «مدیریت بحران از منظر آموزشی و اجتماعی»، «رسانه‌های جدید، ارتباطات ریسک، ارتباطات بحران» و «اخبار جعلی و شایعات رسانه‌ای در مواجهه با بلایای طبیعی» برگزار شد.

حسینعلی افخمی، مدیرگروه روابط‌عمومی دانشگاه علامه‌طباطبائی در ابتدا به ذکر چند مثال پرداخت و گفت: همکاری در روزنامه اطلاعات داشتیم که نمایندگی روزنامه را در تبریز بر عهده داشت و خبر «در یک زمستان پربرف در آذربایجان، زنی 6 قلو زائید» را به روزنامه اطلاعات داده و در صفحه یک این روزنامه منتشر شده بود، از طرف شهبانو دستور می‌رسد که به این زن کمک کنید. خبر می‌رسد که تنها یکی از نوزادها زنده مانده است. این یک خبر صدق است.

او به نمونه خبر کذب اشاره و اظهار کرد: خبر چاپ شده «زلزله‌شناس‌های ژاپنی اطلاع داده‌اند که 15 تیرماه زلزله‌ای در تهران با قدرت بالای 7 ریشتر صورت می‌گیرد» باعث تخلیه تهران و خروج سه میلیون تهرانی از تهران شد.

افخمی همچنین به یک نمونه خبر جعلی (فیک‌نیوز) که در چند ماه اخیر منتشر شده بود، اشاره کرد و گفت: چند ماه پیش رسانه‌های ما اعلام کردند که زلزله‌ای در عراق صورت گرفته است که بعداً متوجه شدیم کانون زلزله سرپل ذهاب بوده است.

با وجود هفتاد میلیون موبایل فعال در کشور نمی‌توانیم بحران ارتباطی و خبری خود را حل کنیم.

او ادامه داد: برای تعریف فیک‌نیوز، سه واژه «disinformation» به معنای اطلاعات غلط، «miscommunication» به معنای سوءاستفاده و «liking» به معنای «خبر نادرست تعمدی انتشاریافته» از سوی دولت‌ها برای تست بازار وجود دارد. در ادامه نیز دولت با دیدن اوضاع خراب بازار، خبر را تکذیب می‌کند و این در ساختار حکومت‌های جهان در دنیای معاصر رایج است.

این استاد ارتباطات دانشگاه علامه با بیان اینکه آمریکایی‌ها معتقدند که خبر ساخته می‌شود، اظهار کرد: رویکرد برساخت‌گرا در حوزه ارتباطات، رویداد را برساخت اجتماعی می‌بیند و معتقد است آنچه که ما تولید می‌کنیم و به خبر تبدیل می‌شود در واقع یک برساخت اجتماعی انجام شده توسط روزنامه‌نگاران است.

او ادامه داد: رویدادهای زیادی وجود دارد اما آنچه که در نهایت به خبر تبدیل می‌شود، برساخت‌های جامعه است؛ جامعه‌ای که روزنامه‌نگاران نقش‌آفرین آن هستند. فیک‌نیوز، خبر تعمدی ساخته شده است که گاه توسط روزنامه‌نگاران و گاه توسط نهادهای قدرت (حزب، دولت حاکم، اپوزیسیون) ایجاد می‌شود.

افخمی تصریح کرد: بسیاری از فیک‌نیوز‌ها از فیلتر روزنامه‌نگاران رد نمی‌شوند به عبارتی روزنامه‌نگار آگاه خبر دروغ را منتشر نمی‌کند؛ روزنامه‌نگاری حرفه‌ای نمی‌تواند با خبر جعلی دوام بیاورد، کسی که با خبر جعلی زندگی کند انگل حرفه روزنامه‌نگاری است. بنابراین براساس همین، انواع روزنامه‌نگاری اعم از زرد و عامه‌پسند داریم که به تیراژ چندمیلیونی فکر می‌کنند و از هر ابزاری برای جذب افکار عمومی به سمت خود و تحریک به خرید بیشتر استفاده می‌کنند.

در حال حاضر بدترین دوران روزنامه‌نگاری یعنی روزنامه‌نگاری شبه‌دولتی را در عرصه خبرگزاری و مطبوعات تجربه می‌کنیم.

او افزود: این خریدن دو تا خاصیت دارد؛ اولاً تک‌شماره به فروش می‌رود و به روزنامه پولی می‌رسد و ثانیاً تیراژ بالا منجر به آگهی بالا و در نهایت درآمد بیشتر می‌شود.

مدیرگروه روابط عمومی دانشگاه علامه با اشاره به شرایط به وجود آمدن فیک‌نیوز، گفت: زمانی که سودآوری بر فرهنگ جامعه حاکم باشد، فیک‌نیوز به دو شکل پرداخت پول از سوی ارباب قدرت بابت ایجاد فیک‌نیوز و همچنین فریب توده‌ها از طریق فیک‌نیوز، تیراژ، فروش و درآمد بیشتر ایجاد می‌شود.

او با طرح سوال «آیا در جامعه امروز می‌توانیم امیدوار باشیم که فیک‌نیوز نداشته باشیم یا خیر؟» اظهار کرد: من خوشبین نیستم. در ابتدا نبود تشکل صنفی نظارت‌کننده بر رفتار روزنامه‌نگاری، آن را به ابزار قدرت (قدرت حاکم و یا قدرتی که منتظرالحکومت است) تبدیل می‌کند همچنین نبود آن برای دفاع از حقوق مادی روزنامه‌نگاری، منجر به تولد یک روزنامه‌نگاری فقیر و ضعیف می‌شود که برای بقای خود ناچار است هر چیزی را توجیه کند. بنابراین وجود تشکل صنفی یک ضرورت است.

افخمی با بیان اینکه فقدان احزابی که بر سر قدرت باشند از جمله مواردی است که منجر به ناامیدی ما برای نداشتن فیک‌نیوز می‌شود، گفت: منظور از حزب، احزابی که فقط در مواقع انتخابات حضور پیدا می‌کنند و بعد از انتخابات و در فاصله بین چهار سال نیستند، نیست. حزبی که بود و نبودش ساعتی و ثانیه‌ای است نمی‌تواند اهرمی برای کنترل اخبار و اطلاعات باشد که روزنامه‌نگار با این اهرم سیاسی خطا نکند و اگر خطایی نیز صورت گرفت، مردمی که بر طبق آن حزب سیاسی رأی داده‌اند بتوانند آن روزنامه یا روزنامه‌نگار را بازخواست کنند.

قحطی ناشی از مدیریت ضعیف انسان است

او افزود: سال‌ها است که به ما می‌گویند قحطی بلایی طبیعی است که از آسمان به ما رسیده است. همانطور که نابودی محیط زیست و خشک شدن تالاب‌ها و قنات محصول دست بشر است، قحطی نیز ناشی از مدیریت ضعیف انسان است. در اینجا هم امکان گسترش خبر جعلی بسیار است.

این استاد ارتباطات دانشگاه علامه تاکید کرد: از نظر من رسانه بدون وجود نهادهای مدنی نمی‌تواند کارساز باشد و گاهی اوقات شر اعظم است. در صورت نبود احزاب و تشکل‌های صنفی، رسانه چیزی جز ابزار قدرت نیست. به محض ظهور تکنولوژی‌های مختلف، در مدح آنها صحبت می‌کنیم. در هیچ‌جای دنیا رسانه اجتماعی مرکز انتشار اخبار و اطلاعات نیست.

او با بیان اینکه رسانه‌های اجتماعی ابزار ارتباطی هستند نه ابزار اطلاعاتی، گفت: ما همه عکس‌ها، اخبار و اطلاعات خود را به اشتراک می‌گذاریم برای اینکه روابط را توسعه دهیم. بنابراین ما از محدود کشورهای دنیا هستیم که می‌خواهیم با رسانه‌های اجتماعی کاری کنیم که هیچ کس این کار را نمی‌کند.

افخمی ادامه داد: با وجود هفتاد میلیون موبایل فعال در کشور نمی‌توانیم بحران ارتباطی و خبری خود را با این وسیله حل کنیم و اعتماد عمومی را بدست آوریم. کسانی در ساخت قدرت هستند که ابزار دیگری در مقابل خبر دارند، آن ابزار، رسانه‌ها به عنوان رکن چهارم هستند که با سه رکن دیگر متفاوت است.

مدیرگروه روابط عمومی دانشگاه علامه به تاریخ مطبوعات دنیا اشاره کرد و گفت: ما چهار گروه روزنامه‌نگاری شامل روزنامه‌نگاری دولتی (200 سال اول روزنامه‌نگاری)، حزبی (تا سال 1900 میلادی)، تجاری (زمانی که تیراژ مطبوعات بالا می‌رود؛ روزنامه می‌تواند با آگهی‌ها دخل و خرج کند) و مستقل (نیاز به آگهی ندارد و خواننده تیراژ را افزایش می‌دهد) داشته‌ایم.

او اضافه کرد: ما هیچ کدام از این دوره‌ها را کامل طی نکرده‌ایم و همچنان در روزنامه‌نگاری دولتی مانده‌ایم. هر جا هم روزنامه‌نگاری تجاری یا حزبی را تجربه کردیم دوران بسیار کوتاه و ضعیفی بوده است و در حال حاضر بدترین دوران روزنامه‌نگاری شبه‌دولتی را در عرصه خبرگزاری و مطبوعات تجربه می‌کنیم.

تا زمانی که تکلیف مطبوعات و خبرگزاری‌ها نامشخص است و تا زمانی که ساختار رادیو و تلویزیون را تعریف مجدد نکنیم نمی‌توانیم از فضای مجازی آنگونه که باید استفاده کنیم.

افخمی خاطرنشان کرد: تشکل صنفی و مدنی می‌تواند به آموزش مداوم موازی کمک کرده و بر این کار نظارت داشته باشد در این صورت است که فرد متخصص در امور اخبار جعلی این حرفه را رها می‌کند و دوم اینکه احزاب سیاسی فعال می‌توانند به بالا بردن بینش، شعور و آگاهی روزنامه‌نگار از یک طرف و از طرف دیگر رقابت و تعارض حرفه‌ای در عرصه دولتمردان کمک کنند چون روزنامه‌نگاری نمی‌تواند بدون رقابت باشد.

او ادامه داد: روزنامه‌نگاری یا صدای راست‌گرایان یا چپ‌گرایان و یا میانه این دو است. بنابراین هزار و یک حزب در هیچ‌جای دنیا وجود ندارد. روزنامه‌نگاری که بر مبنای این سه صدا باشد در فضای مجازی هم هویت پیدا می‌کند. بزرگ‌ترین مشکل اخبار جعلی ما این است که ما در فضای مجازی هویت‌ها را تشخیص نمی‌دهیم و در واقع اگر یک موجی بیاید همه می‌گویند صحیح است.

این استاد ارتباطات افزود: دو پدیده توده‌وار اجتماعی از جمله انقلاب و جنگ ما را توده‌وار کرد. در حقیقت سیاستمداران و دولتمردان نمی‌دانستند مشکل کجاست ولی حداقل آن این بود که سه تا روزنامه با سه صدا داشته باشیم نه 10 تا روزنامه که ندانیم از کجاست.

افخمی با بیان اینکه ساختن رسانه‌های جدید بدون ساختن مجدد درست رسانه‌های سنتی ما امکان‌پذیر نیست، اظهار کرد: تا زمانی که تکلیف مطبوعات و خبرگزاری‌ها نامشخص است و تا زمانی که ساختار رادیو و تلویزیون را تعریف مجدد نکنیم نمی‌توانیم از فضای مجازی آنگونه که باید استفاده کنیم و من فکر می‌کنم این فضای مجازی می‌تواند اثر منفی داشته باشد.

حسینعلی افخمی، مدیرگروه روابط‌عمومی دانشگاه علامه‌طباطبائی در پایان گفت: در شرایط بحران باید ساختار رسانه‌های موجود را تبدیل به ساختاری کنیم که با نهادهای سیاسی معنی‌دار باشد و تعاملی عمل کند همچنین در چارچوب مقررات و قانون برای رسانه‌ها و جامعه‌ کثرت‌گرا معنی‌دار باشد در غیر اینصورت فضای مجازی نه تنها مشکل ما را حل نمی‌کند بلکه باعث ایجاد بحران‌هایی در جامعه نیز می‌شود.