اولویت کشورهای منطقه به مسائل افغانستان «اقتصادی» باشد/ اشتباه استراتژیک ایران و پاکستان بعد از خروج شوروی

مدیر گروه مطالعات روسیه دانشگاه تهران گفت: اگر مسائل ژئوپلتیکی و امنیتی حاشیه‌ای‌‌تر شود، مسائل امنیتی و ایدئولوژیکی ذیل عنصر توسعه اقتصادی و همکاری منطقه ‌ای تعریف شود در این صورت می ‌توان امیدوار بود که افغانستان در منطقه شرایط مساعدتری پیدا کند.

به گزارش عطنا، نشست تخصصی «افغانستان؛ سرزمینی برای همکاری‌های منطقه‌ای» با حضور اندیشمندان داخلی و خارجی در روز دوشنبه، ۲۷ شهریور ۹۶ در سالن نشست‌های دانشکده حقوق و علوم‌سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی به همت پژوهشکده فرهنگ‌پژوهی دانشگاه علامه طباطبائی با همکاری دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی و وزارت امور خارجه برگزار شد.

در پنل دوم این نشست جهانگیر کرمی، مدیر گروه مطالعات روسیه در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران در مقدمه سخنان خود گفت: از سده شانزدهم و هفدهم به بعد رنسانس، مدرنیسم و نظام جهانی شکل گرفت که بر همه پدیده‌ها تاثیر داشت و هیچ موضوع و پدیده‌ای اعم از دولت و غیر دولت نمی‌توانست متاثر از آن نباشد.

کرمی افزود: نظام جهانی که شکل گرفت تمام دنیا را به مرکز، پیرامون و شبه پیرامون تبدیل کرد، به ویژه در سده بیستم مفهوم ژئوپلتیک شکل گرفت و ژئوپلتیک یکی از عناصر کلیدی است که همه کشورها را تحت تاثیر قرار داد و بیشترین تاثیر را بر روی کشورهای پیرامون داشت.

وی در ادامه گفت: به عبارتی تعریف مفهوم افغانستان از گذار ژئوپلتیک بریتانیایی و روسی شکل گرفت، در نیمه دوم سده بیستم یک منظر آمریکایی هم به آن اضافه شد و افغانستان به عنوان یک موجودیت جدید، تمام ویژگی‌‌های خود را از این حوادث تاثیر پذیرفت.

کرمی درباره مسائل افغانستان تصریح کرد: در سده بیست و یکم مفهوم ژئوپلتیک دچار تغییراتی شده است. از جمله اینکه نقش روسیه و بریتانیا کاهش یافته و نقش آمریکا هم به تدریج در حال کاهش است و اتفاقی که در سطح دنیا افتاده، این است که تحول نظام بین‌المللی غرب‌محور از سایر نظامات از جمله نقش موثر چین، هند و نقش منطقه ‌ای ایران و ترکیه و سایر کشورها متاثر می‌‌شود.

استاد مطالعات روسیه دانشگاه تهران با اشاره به نقش ژئوپلتیک افغانستان گفت: اتفاق دیگر که طلیعه آن قابل مشاهده است، پیوند چهار منطقه ژئواستراتژیک جهانی با هم است یعنی پیوند منطقه یوروآتلانتیک، منطقه ارواسیا، منظقه آسیای شرقی و منطقه خاورمیانه است.

وی افزود: نشانه ‌های این پیوند هم در گسترش اتحادیه اروپا، گسترش نفوذ چین به آسیای مرکزی، تاثیر مسائل خاورمیانه در حوزه اوراسیایی و نقطه اتصال این منطقه همچنان از زمان گذشته که از امپراطوری عثمانی، ایران و افغانستان عبور می‌‌کرد، دوباره نقطه اتصال منطقه جدید باز همین مناطق هستند یعنی پیوند ترکیه، ایران و افغانستان با این چهار منطقه ژئواستراتژیک است.

کرمی افغانستان را یک کشور حائل دانست و بیان کرد: افغانستان به لحاظ ژئوپلتیک یک کشور حائل است، کشورهای حائل مثل افغانستان و میانمار ویژگی‌‌های خاصی دارند، افغانستان حائل بین جنوب آسیا، خاورمیانه ،ارواسیا و آسیای مرکزی و منطقه شرق آسیا به ویژه کشور چین است.

وی با بیان اینکه این حائل بودن افغانستان در بین چهار منطقه ژئواستراتژیک، به افغانستان ویژگی مهمی را می‌‌دهد، گفت: این حائل بودن برای افغانستان باعث می‌‌شود که مفهوم ژئوپلتیک افغانستانی را از تعریف بریتانیایی، روسی و آمریکایی خارج کند و مفهوم منطقه‌‌ای‌‌تری به او می‌‌دهد و این مفهوم منطقه‌ای جدید هم می‌تواند موثر و مفید باشد و هم منفی.

استاد مطالعات روسیه دانشگاه تهران اضافه کرد: نشانه‌‌های از تاثیر مثبت آن وجود تعاملاتی است که بین افغانستان و آسیای مرکزی ایجاد شده است، در یک تحقیقی نشان داد که رتبه تعاملات افغانستان از ایران در آسیای مرکزی بیشتر است.

کرمی با اشاره به نقش موثر چین در پیشبرد توسعه و نگاه توسعه در افغانستان، خاطرنشان کرد: تعریف چین از مسائل منطقه‌ای یک امتیار مثبت برای افغانستان است، سرمایه‌گذاری‌های چین در آسیای مرکزی موجب استقلال عمل بیشتر این کشورها در مقابل روسیه شده است و توجه چین در جاده ابریشم چینی و هم ابتکارات منطقه‌ای چینی به گونه‌ای است که می‌تواند نگاه توسعه‌ای در افغانستان را افزایش دهد.

وی با اشاره به مفهوم اولویت اقتصادی کشورها اضافه کرد: متاسفانه تا وقتی که دیدگاه کشورها به مسائل منطقه اقتصادی نباشد امکان پیشبرد مسائل و امکان تبدیل مسائل امنیتی به مسائل اقتصادی با توجه به تعریف امنیت یعنی توسعه، محقق نخواهد شد.

کرمی با اشاره به اینکه ویژگی مشترک دولت چین و هند اولویت اقتصادی است و توجه آنها به کشورها هم اقتصادی است، گفت: این نگاه می‌تواند در اولویت‌بخشی به مسائل اقتصادی در افغانستان و توسعه در این کشور باشد، ولی نقطه منفی پاکستان است که اولویتش اقتصاد نیست و در جمهوری اسلامی ایران هم اگر چه نگاه به آسیای مرکزی و افغانستان نگاه توسعه‌ای بوده است و با توجه به خصومتی که غرب و آمریکا علیه ایران ایجاد کرده‌اند امکان اولویت‌بخشی جدی اقتصادی وجود ندارد، بنابراین توجه به مسائل آسیای مرکزی و افغانستان ذیل مسئله تخاصمات ایران با غرب تعریف می‌شود و اگر نقش ایران و افغانستان را در مسائل منطقه‌ای با اولویت اقتصادی تعریف کنیم، آن وقت امکان یک آینده موثرتر بسیار زیاد می‌شود.

کرمی با بیان اینکه نقش قدرت‌های منطقه‌ای در افغانستان بسیار کلیدی‌تر از گذشته خواهد بود، اظهار کرد: یک تجربه منفی ما در گذشته داریم و آن این است که سال 1989 وقتی که شوروی نیروهای خود را از افغانستان خارج کرد تا سال 1996 افغانستان بین ایران و پاکستان بود و دیگر روسیه و آمریکا دخالتی نداشتند؛ در این چند سال پاکستان و ایران نتوانستند درباره افغانستان به توافق برسند و این نقطه منفی سیاست‌های منطقه‌ای ایران و پاکستان است که چرا در زمانی که هیچ قدرت خارجی نبود این دو کشور نتوانستند با هم تعامل کنند.

وی افزود: موضوع این است که یک فضایی فراهم شد که دو کشور منطقه‌ای مسلمان می‌توانسنتد در حوزه خاورمیانه نقش کلیدی ایفا کنند ولی به رقابت پرداختند و نتیجه‌اش غلبه پاکستان، ظهور طالبان و اتفاقاتی بود که منجر به 11 سپتامبر شد.

کرمی با بیان اینکه نگاه ایران به خاورمیانه براساس اولویت اقتصادی باشد، گفت: اگر مسائل ژئوپلتیکی و امنیتی حاشیه‌ای‌تر شود و مسائل ایدئولوژیکی ذیل عنصر توسعه اقتصادی و همکاری منطقه‌ای تعریف شود در این صورت می‌توان امیدوار بود که افغانستان در منطقه شرایط مساعدتری داشته باشد و با مفهوم جدیدی از ژئوپلتیک، ‌آینده بهتری داشته باشد.

استاد مطالعات روسیه دانشگاه تهران با اشاره به اینکه اساسا پدیده افغانستان یک پدیده بین‌المللی است، اظهار کرد: شکل‌گیری دولت در افغانستان و روند تطور آن بیش از آنکه عوامل داخلی در آن نقش داشته باشند بیشتر متاثر عناصر منطقه‌ای بوده است. بنابراین آینده افغانستان هم بیش از هر عنصری به همکاری‌های منطقه‌‌ای و بین‌‌المللی وابسته است.

کرمی در پایان گفت: امیدواریم ابتکار عمل‌هایی مثل سازمان اکو، سازمان همکاری‌های شانگهای و همین‌طور نقشی که در آینده چین، هند، ایران و پاکستان در وضعیت افغانستان دارند بتواند روندی را شکل دهد که در آن همکاری‌های منطقه‌ای به ثبات و امنیت در افغانستان کمک کنند؛ چرا که ثبات و امنیت در افغانستان برای هر چهار منطقه کلیدی است و بدون یک وضعیت باثبات و برخوردار از روند رو به رشد توسعه در افغانستان امکان اینکه در مناطق مجاور هم امنیت پایداری داشته باشیم، متاسفانه وجود ندارد.