کم شماری معتادان؟!

اینجا بورس پارچه و پرده است. خیابان مولوی، مورد پسندخانم‌هایی است که می‌خواهند خوش‌تیپ باشند و به قول خودشان در مهمانی‌ها بدرخشند. آن سوتر لوازم خانگی (بیشتر آشپزخانه) و لوازم شوینده می‌فروشند. مردی حدود 29-30ساله که موهای کثیفش در چهره زیبا اما سیاه و کثیف ریخته، چهره‌ای که اعتیاد آن را در دستان خود گرفته، با کوله‌باری از زباله‌های بازیافتی بدون آن که به کسی توجه کند از پیاده رو رد می‌شود. صدای همه آنهایی که از کنارشان می‌گذرند در می‌آید و هر کدام‌شان تکه‌ یا ناسزایی نثارش می‌کنند. اما او خمار به راه خود ادامه می‌دهد. کافی است یک ساعت اینجا بمانی و چهره‌های زیادی از معتادان را ببینی. حالا معتادان، بزرگراه‌ها را هم جزو قلمرو خود کرده‌اند و آنها در فضای سبز کنار بزرگراه‌ها سکنی گزیده‌اند و باعث تصادف‌های بسیاری می‌شوند.

به گزارش عطنا، گزارش آفتاب یزد درباره معتادان کشور و آماری که اخیرا درباره تعداد معتادان کشور منتشر شده است، به چاپ رسانده است. متن این یادداشت در ادامه می‌آید:

اعتمادی که از بین رفت

سال 91 شیوع‌شناسی در مورد اعتیاد توسط دولت دهم صورت گرفت اما کسی از آمارهایی که جمع‌آوری شده بود مطلع نشد زیرا مهر محرمانه‌ روی این آمارها خورده بود تا در قفسه‌های ستاد مبارزه با موادمخدر خاک بخورد. اما با آمدن دولت یازدهم دو معضل اجتماعی (اعتیاد و طلاق) از محرمانه بودن درآمدند و بالاخره آمارها اعلام شد.

آمار معتادان سراسر کشور طبق شیوع‌شناسی دولت دهم یک میلیون و 325 بود. آماری که اعتماد مردم را از بین برد. از آن پس آمارهای طلاق هر چند وقت یک‌بار اعلام می‌شد، این در حالی است که در طول 4سال اخیر هیچ آماری از اعتیاد داده نشد. اما با فضایی که در دولت یازدهم فراهم شد، رسانه‌ها و مردم توانستند بسیاری از جوانب حوزه اعتیاد را به چالش بکشند و مسئولان مربوطه در مقام پاسخگویی برآمدند.

دکتر پرویز افشار، سخنگوی ستاد مبارزه با موادمخدر می‌گوید: «با توجه به سیاست‌های ستاد و نگاه حداقلی، رقم یک میلیون و ۳۲۵هزار نفر مقبول افتاده بود که با توجه به قدیمی شدن آمارها، احتیاج به به‌روز رسانی داشت. امسال این آمارگیری با حجم نمونه ۶۰هزار نفر در شهر و روستا دنبال شد و میزان شیوع مصرف 5.3 محاسبه شد. این آمارگیری بین افراد ۱۵ تا ۶۴ سال صورت گرفته و نشان می‌دهد که دو میلیون و ۸۰۲هزار نفر معتاد در کشور ما وجود دارند که همین رقم نشان می‌دهد، رشد چندانی در مصرف موادمخدر نداشته‌ایم و با توجه به رشد جمعیت با کاهش هم روبه‌رو بوده‌ایم.»

5میلیون معتاد در کشور داریم

اردشیر گراوند، جامعه شناس

در مورد آمارهای رسمی حوزه اجتماعی به‌ویژه اعتیاد می‌گوید: آمارهای رسمی نشان می‌دهد حدود 750 هزار معتاد خودشان برای ترک اعتیاد اقدام و مراجعه کرده‌اند. این حجمی که خودشان اقدام به ترک اعتیاد می‌کنند چه حجمی از آمار معتادان واقعی موجود در جامعه را به خود اختصاص می‌دهند؟

وی می‌گوید: عده‌ای معتقدند که این حداکثر 10درصد جمعیت معتادان را به خود اختصاص داده‌اند. اگر بگوییم 10درصد در حقیقت 7 میلیون معتاد و اگر بگوییم 15درصد جامعه معتادان برای ترک اقدام می‌کنند، بیش از 5 میلیون معتاد در ایران داریم. بعضی از داده‌های شیوع شناسی براساس تعریف ما از آن مفهوم و موضوع شیوع شناسی است. مثلا می‌گوییم فقط معتادانی که به هروئین اعتیاد دارند، یا اعتیاد به تریاک هم در این آمار گنجانده می‌شود و بعضی مواقع مصرف تفننی از آن حذف می‌شود. باید پرسید شیوع‌شناسی بر چه پایه‌ای است؟

این جامعه شناس با تاکید بر این نکته که اساسا شیوع‌شناسی دستگاه‌های متولی قابل اعتماد نیست، می‌افزاید: «شیوع شناسی باید توسط یک مرجع بی‌طرف خصوصی انجام شود، آن موقع این مرجع بی‌طرف عدد درست می‌گوید، چون دستگاه دولتی اگر تعداد را زیاد بگوید، می‌گویند پس شما چه کاره بودید که هر روز تعداد معتادان افزایش پیدا کرده است؟

وی تاکید می‌کند: اگر کم بگویند هم در جامعه مشخص می‌شود. نکته بعدی همان 750 هزار نفر است. اگر این تعداد به ترک اقدام می‌کنند به طور طبیعی حداکثر 15 درصد جامعه معتادان هستند. پس باید حداقل 5 میلیون معتاد داشته باشیم.

گراوند با بیان اینکه از روی مصرف مواد مخدر به تعداد معتادان پی برد، می‌گوید: حجم کشفیات و مصرف تقریبی کاملاً معلوم است که می‌تواند به دستیابی به آمار اعتیادان کمک کند. نکته دیگر این است که وقتی حدود 50 درصد زندانیان کل کشور مربوط به مواد مخدر و عمده بازار آنها داخلی است، چطور می‌توان آمار اشتباه داد؟

این جامعه‌شناس با اشاره به این که آمار درستی ارائه نشده تاکید می‌کند: یکی از مشکلاتی که نمی‌توان حوزه اعتیاد را ساماندهی کرد عدد و رقم اشتباهی است که مسئولان می‌دهند. نکته بعد این است که اول کار دکتر رحمانی فضلی به عنوان دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام کردند که یک میلیون و سیصد و بیست و پنج هزار معتاد داریم الان این آمار افزایش داشته، این سوال پیش می‌آید که ستاد مبارزه با مواد مخدر چه کاری کرده است؟

وی با اشاره به اینکه اعلام شده نسبت به رشد جمعیت، کاهش اعتیاد داشته‌ایم، می‌افزاید: اعتیاد مگر اشتغال است که با جمعیت افزایش یا کاهش یابد؟ مگر ضروری است که با رشد جمعیت اعتیاد هم رشد پیدا کند؟ چه چیزی را اصلاح کردیم؟ یعنی مواردی که 50 درصد رشد داشته کدام بوده که اعتیادمان هم رشد داشته باشد؟

این جامعه‌شناس با اشاره به اینکه آمارهای ارائه شده برای وزیر کشور خطرناک است، تصریح می‌کند: شیوع شناسی سال 91 هم مقبول نبود. چون آن زمان این تعداد معتاد نداشتیم. اتفاقا الان نسبت به آن موقع کمتر شده است. چون جامعه به این مورد حساس شده است. من مطمئنم همان موقع هم آمار اعتیار 5 میلیون بوده و مطمئنم در حال حاضر نیز 5 میلیون مانده است.

وی خاطرنشان می‌کند: چون در طول این 4 سال جامعه و خانواده‌ها به شدت به این موضوع حساس شده‌اند. ولی این طور نبوده که در آغاز این دولت و دبیر کلی دکتر رحمانی فضلی یک میلیون و 320 هزار معتاد داشته باشیم و الان شده 2 میلیون و 802 هزار نفر. در آن موقع آمارها بیش از این بوده و الان کنترل و کاهش یافته است.

این جامعه شناس اضافه می‌کند: اما کارشناسان دولتی بلد نیستند چطور این آمارها را توجیه و ارائه کنند. شواهد عدد و رقمی نشان می‌دهد که معتادان کشور در سال‌های گذشته بیش از این بوده و در سال‌های اخیر رشد آن متوقف شده است. زیرا مقاومت جامعه در مقابل این پدیده افزایش یافته است.

اردشیر گراوند با بیان این که به اعتقاد من و کارشناسان حوزه اعتیاد در زمان شیوع شناسی گذشته حداقل 5 میلیون معتاد داشتیم، می‌گوید: چطور می‌شود که این آمار در 10 سال گذشته رشد نکرد اما در دوره این دولت و دکتر رحمانی فضلی رشد پیدا کرد؟

وی ادامه می‌دهد: به نظر می‌رسد اعتیاد در همان تعداد باقی مانده‌ و دلیل کنترل اعتیاد هم این بود که 1) مردم کشور و بزرگان نظام حساس شدند، 2) خانواده‌ها کوچک شدند و نظارت بیشتری بر یکدیگر دارند، 3) خود معتادان از وضعیتی که دارند خسته شده‌اند، 4) زیرساخت عظیمی در قالب مراکز ترک اعتیاد به وجود آمد که به این مقوله پرداختند 5) بستر فعالیت تشکل‌های غیردولتی به وجود آمد 6) تسهیلات برای ترک اعتیاد هم در کاهش اعتیاد ‌تاثیر بسزایی داشت.

گرانوند می‌گوید: با این تفاسیر می‌توان گفت که در زمان دبیرکلی دکتر رحمانی فضلی حوزه اعتیاد آرام آرام کنترل می‌شود و کسانی که می‌گویند سال 91 و 92 فقط یک میلیون و 325 هزار معتاد داشتیم حرفشان مبنای علمی ندارد. اگر اینطور باشد با رفتن 750 هزار نفر برای ترک اعتیاد نصف این جامعه به سوی ترک اعتیاد قدم برداشته است؟ در حال حاضر کف آمار معتادان کشور 5 میلیون نفر است که متعلق به دولت یازدهم نیستند، بلکه از سال 91-92 به جا مانده‌اند.

با آمارهای اجتماعی دشمنی نکنیم

سیدحسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران می‌گوید: «کم شماری در موضوعات مرتبط با حوزه اجتماعی و آسیب‌های اجتماعی چند دلیل دارد. یکی از دلایل آن این است که در حوزه اعتیاد، زنان خیابانی، فرار، خودکشی و... سیستم ثبت دقیقی نداریم. البته این خاص کشور ما نیست و کشورهای دیگر هم تقریباً این شرایط را دارند. بالاخره گسترش آسیب‌های اجتماعی یا بالا بودن آسیب‌های اجتماعی نشانه ناکارآمدی دولت در حوزه اجتماعی است، پس طبیعی است که بعضی از کشورها علاقه‌مند نباشند که رصد دقیق در حوزه اجتماعی داشته باشند.»

وی با اشاره به رویکرد موجود در حوزه آسیب‌های اجتماعی، می‌افزاید: «ما همیشه با آمارهای آسیب‌های اجتماعی دشمنی کردیم. این یک واقعیت است و دلیل آن هم نگاه امنیتی- سیاسی است که به آسیب‌های اجتماعی داریم. لذا خیلی علاقه‌مند نیستم که آمار آسیب‌های اجتماعی آنگونه که هستند بیان شود. به همین دلیل ما یک نظام رصد از آسیب‌های اجتماعی نداریم. در گذشته ما اقدامی در وزارت رفاه انجام دادیم، در وزارت کشور هم رصد مسائل اجتماعی تاسیس شد ولی به ثمر نرسید. در برنامه ششم پیش‌بینی شده ولی نمی‌دانم در این راستا چه اقدامی صورت و نتیجه این برنامه چه می‌شود.»

رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با بیان این که هرچه آمارهای اجتماعی بیشتر باشد تب آسیب‌ها هم بیشتر می‌شود، تاکید می‌کند: « به همین دلیل اگر کم شماری می‌کنیم به نوعی سرپوش گذاشتن روی واقعیت است که هزینه خودش را هم دارد. هزینه آن هم از دست رفتن اعتماد مردم، نیروی انسانی و از بین رفتن مطالبه‌گری اجتماعی مردم در حوزه آسیب‌ها نسبت به مدیریت کلان کشور است. فقط می‌گویم با آمار آسیب‌های اجتماعی دشمنی نکنیم.»