6 پیشنهاد راهبردی برای مدیریت تعطیلات

مردم در حالی تابستان خود را شروع کرده‌اند که پیش‌بینی می‌شود در نخستین موج سفرهای تابستانی طبق روال هر سال، صفوف طولانی اتومبیل‌هایی که راهی شمال کشور می‌شوند، در ترافیک باقی بمانند و به این ترتیب مردم فرصت تفریح و فراغت را از دست بدهند و بار دیگر آسیب‌های جبران‌ناپذیری به مقاصد سنتی سفر وارد آید.

به گزارش عطنا به نقل از روزنامه دنیای اقتصاد، در ایران دو دوره تعطیلات عمده، یکی در نوروز و دیگري در تابستان وجود دارد و تعطیلات آخر هفته نیز به صورت رسمی تنها یک روز است. به‌دلیل چرخش تعطیلات مناسبتی در روزهاي مختلف هفته، در موارد بسیاري نظیر تعطیلات پیش‌رو، پیش می‌آید که روزهاي کاري بین روزهاي غیرکاري قرار می‌گیرد.

اتفاقی که از یک طرف وضعیتی مبهم را در استفاده مردم از روزهاي کاري و پرداختن به امور جاري خود یا تفریح و فراغت ایجاد می‌کند و از طرف دیگر امکان برنامه‌ریزي میان‌مدت و بلندمدت را براي کسب‌وکارها و سیاست‌گذاران محدود می‌سازد. بنابراین به باور کارشناسان، امروزه با توجه به افزایش تقاضای سفر و جابه‌جایی‌هاي افراد و سنگین‌تر شدن کفه ترازوي تاثیرات منفی نسبت به اثرات مثبت آن، ساماندهی تعطیلات و مدیریت توزیع بهینه مکانی و زمانی آن، بیش از پیش ضروري به نظر می‌آید.

کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران در گزارشی ضمن بررسی روندهاي گردشگري داخلی در زمان تعطیلات کاري و آموزشی، تحلیل برخی عوامل موثر بر چگونگی جابه‌جایی گردشگران و لزوم توجه به توزیع زمانی و مکانی گردشگري داخلی کشور، اثر تعطیلات بر ابعاد اقتصادي، اجتماعی-فرهنگی و محیط زیستی نیز مورد بررسی قرار داده و در نهایت 6 پیشنهاد برای توزیع زمانی و مکانی سفر ارائه کرده است.

دو گزینه باخت-باخت!

طبق این گزارش که از سوی محمود حسن‌پور و مرضیه شاهی‌سوندی مورد نگارش قرار گرفته است، گردشگري داخلی می‌تواند سهمی بیش از 30 درصد تولید ناخالص داخلی را از آن خود کند و حدود 60 درصد اقتصاد گردشگري ناشی از مصرف این نوع گردشگري تخمین زده می‌شود. در همین حال، بسیاري از سفرهاي گردشگران، به‌ویژه گردشگران داخلی یک کشور، تحت تاثیر کمیت و کیفیت تعطیلات آن کشور است.

به بیان دیگر، مدت تعطیلات، پراکندگی و زمان وقوع آن در تقویم کاري و آموزشی، تنوع و نحوه گذراندن آن، بازنمایی از سبک زندگی اقتصادي و اجتماعی مردم یک جامعه است. بر این اساس مساله این است که چگونه می‌توان کمیت و کیفیت زمانی و مکانی تعطیلات را ارتقا بخشید.

طبق گزارش اتاق ایران، هم‌اکنون تمرکز ایام تعطیل در دو دوره سال و فقدان تعطیلات دوروزه آخرهفته، دو گزینه را پیش روي مردم قرار می‌دهد؛ نخست آنکه در خانه بمانند و عطاي سفر را به لقایش ببخشند و از مشکلات ناشی از آن در ایام شلوغ در امان باشند و دوم اینکه مانند سایرین به یکباره به مقصدهاي سنتی و شناخته شده هجوم برند و مشکلات آن را تحمل کنند.

در این شرایط است که تقاضاهاي بیش از حد ظرفیت در فصول پرسفر، چالش‌هاي متعددي همچون مشکلاتی در ابعاد اقتصادي، اجتماعی-فرهنگی و زیست‌محیطی گریبان‌گیر جامعه می‌کند. مسائلی همچون مصرف بیهوده انرژي و آلودگی زیست‌محیطی، تراکم و حوادث ناشی از ازدیاد ترافیک خودروهاي شخصی، ازدحام در جاذبه‌ها و اماکن دیدنی مقصد، سیستم برنامه‌ریزي و سازماندهی خاصی را می‌طلبد که نقش ویژه‌اي در ارتقاي کیفی و کمی بهره‌برداري از ایام تعطیل دارد.

از سوی دیگر به گفته مسئولان، هدف از ساماندهی تعطیلات فقط افزایش روزهاي تعطیل نیست؛ بلکه مدیریت تعطیلات و گنجاندن تعطیلات رسمی در تمامی فصل‌هاي سال است و در واقع افزایش تعطیلات فقط به شرطی به نفع گردشگري کشور است که ساماندهی شده باشد.

همچنین، علاوه‌بر توزیع مناسب زمانی، جهت توزیع مکانی و ساماندهی مکان‌هاي گردشگري براي کاهش و پیشگیري از اثرات منفی اشاره‌شده نیز باید برنامه‌ریزي دقیق و صحیحی انجام شود؛ چرا که در حال حاضر توزیع مکانی سفرهاي افراد در دو تعطیلات عمده بهاري و تابستانی متمرکز بر برخی شهرها و مقاصد معین است.

چهار راهکار توزیع سفر

کارشناسان در گزارش مذکور، چهار راهکار برای توزیع مناسب زمانی و مکانی سفر ارائه کرده‌اند. فرهنگ‌سازي، آموزش و آگاهی‌بخشی؛ تعدیل قیمت و افزایش کیفیت خدمات؛ توزیع متوازن عرضه و تقاضا و مدیریت تاثیرات چهار راهکار ارائه‌شده در این زمینه هستند.

بر این اساس، گام اول فرآیند ساماندهی تعطیلات و توزیع مناسب سفر، فرهنگ‌سازي، آموزش صحیح و آگاهی‌بخشی پیوسته جامعه میزبان و میهمان عنوان می‌شود. به باور محققان، گردشگري داخلی ایران اگر بخواهد به سمت پایداری سوق پیدا کند، باید درك معناداري از تجربه سفر و نحوه میزبانی و میهمانی کسب کند.

ارتقاي سطح سواد و فرهنگ سفر در میان لایه‌هاي مختلف جامعه نسبت به مسئولیت‌هاي شهروندي و اجتماعی‌ در قبال حفظ محیط‌هاي تاریخی و طبیعی، ظرفیت تحمل آنها و احترام به سنت و رسوم جامعه محلی و اختصاص بودجه کافی براي این منظور از سوي مسئولان از اصلی‌ترین نشانه‌هاي گردشگري پایدار است. همچنین اگر پیش از هر نوع برنامه‌ریزي، اهداف و الگوهاي رفتاري مسافران شناسایی شود، می‌توان رضایتمندي گردشگران را تضمین کرد.

سازمان میراث فرهنگی و گردشگري در قامت اصلی‌ترین نهاد خط‌مشی‌گذار و تصمیم‌گیرنده دولتی باید در راستاي فرهنگ‌سازي، نقش نظارتی، حمایتی و هماهنگ‌کننده خود را به خوبی ایفا و در واقع محوري‌تر عمل کند.

بخش خصوصی درگیر در این صنعت نیز براي پر کردن خلأ آموزش لازم است با نگاه به منافع بلندمدت مادي و معنوي گردشگري پایدارتر محصولات و بسته‌هایی را طراحی کنند که در راستای توزیع منافع حاصل از آن به‌ویژه در مناطق دورافتاده‌تر باشد.

رسانه‌ها نیز می‌توانند اقداماتی جهت تغییر نگاه مردم نسبت به سفر انجام دهند و به این ترتیب انتخاب مسیرهاي جدید به جاي مسیرهاي سنتی سفر را رواج داده و از شتابزدگی و عجله در سفر بکاهند. همچنین جامعه میزبان آگاه از امکانات و منابع خود نیز می‌توانند با همساز کردن محصولات و خدمات گردشگري با نیازهاي گردشگران پایدار، آنها را به بازدید مجدد تشویق و به سفیران بومی گردشگري خود تبدیل کنند.

از سوی دیگر به اعتقاد محققان، کاهش قیمت خدمات گردشگري در کشور بیش از هر چیز در گرو رشد و توسعه زیرساخت‌هاي گردشگري استاندارد است. افزایش زیرساخت‌ها، توان ارائه خدمات متنوع را در بعد عرضه گردشگري افزایش داده و با ایجاد رقابت و افزایش سطح عرضه، منجر به تعدیل قیمت خدمات در مقصد و در نتیجه کاهش هزینه سفر می‌شود.

همچنین استقبال گردشگران از مقاصد ناشناخته‌تر و غیرسنتی سرمایه‌گذاران را به افزایش سرمایه‌گذاري در آن منطقه ترغیب می‌کند و در نتیجه افزایش زیرساخت‌ها، رقابت در این حوزه شکل می‌گیرد.

در نتیجه ارتقا و گسترش خدمات و زیرساخت‌ها با افزایش سطح عرضه و رقابت، به صورت طبیعی قیمت‌ها کاهش می‌یابند. بانک‌ها نیز نهاد دیگري هستند که می‌توانند در کاهش هزینه‌ها نقش موثري ایفا کنند. آنها می‌توانند سیستمی را براي سپرده‌گذاري در حوزه گردشگري طراحی و امکانات ویژه‌اي به صاحبان سپرده ارائه کنند.

در اثر این فرآیند، کسب‌وکارهاي گردشگري رونق می‌گیرند، فرهنگ صحیح سفر ترویج و در نهایت به ارزانی سفر منجر می‌شود. همچنین اختصاص دادن کمک‌هزینه سفر به افرادي که به مکان‌هاي کمترشناخته‌شده سفر می‌کنند، می‌تواند گامی دیگر در جهت تشویق افراد به استفاده از منافع توزیع مکانی باشد. ارائه یارانه از سوي دستگاه‌هاي متولی گردشگري کشور به فعالان این حوزه در بخش خصوصی و در نظر گرفتن معافیت‌هاي مالیاتی براي برگزارکنندگان آن، راه دیگري براي تعدیل قیمت‌ها به شمار می‌رود.

به علاوه، آژانس‌هاي مسافرتی و مجریان تور، نیازمند بهبود بخشیدن محصولات، کیفیت آنها و خدماتی هستند که به مذاق گردشگران داخلی خوش آید و در واقع به لحاظ هزینه متنوع باشند. در واقع، توزیع مکانی چند مزیت دارد؛ افراد را به سفر کردن تشویق می‌‌کند، مکان‌ها و جذابیت‌هاي جدیدي از کشور را معرفی می‌کند، جامعه محلی را از مزایاي اقتصادي و اجتماعی و فرهنگی حاصل از رفت و آمد گردشگر برخوردار می‌سازد.

از سوی دیگر طبق گزارش اتاق ایران، پتانسیل سفر با تورهاي کارشناسی‌‌شده نیز علاوه‌بر کاهش هزینه‌ها به گونه‌ا‌ي موثر به کاهش معضلات و آسیب‌هاي ناشی از شیوه‌هاي رایج کنونی سفر منجر خواهد شد؛ معضلاتی نظیر انتخاب مقاصد سنتی و تحمیل بار ترافیکی در مسیرهاي منتهی به آنها، تخریب محیط زیست، کاهش بهره‌وري زمانی در طول سفر، عدم کسب آگاهی کافی نسبت به مقاصد و سردرگمی در مسیرها، نبردن بهره کافی از امکانات و جاذبه‌هاي گردشگري مقصد و عدم برقراري تعامل شایسته با جوامع محلی به‌دلیل تفاوت‌هاي فرهنگی.

برقراري توازن میان تعداد گردشگران، ظرفیت جاذبه‌ها و زیرساخت‌هاي گردشگري نیز از نظر کارشناسان و فعالان گردشگری امری الزامی است. در راستاي توسعه گردشگري پایدار، باید برنامه‌ریزي فضایی و توزیع مکانی گردشگري در کشور به‌ویژه سفر به مناطق محروم از منافع بالقوه گردشگري صورت گیرد.

انتشار عادلانه ثروت با مشمول کردن مناطق مختلف در مسیر جریان گردشگري، می‌تواند به حجم انبوه و بی‌برنامه سفرهاي داخلی نوروز و تابستان سر و سامانی دهد، بر رضایت مسافران در دوران اوج تقاضا از کیفیت انتظار رفته خدمات ارائه شده بیفزاید، به فرهنگ و رسوم اقوام گوناگون کشور هویتی دوباره بخشد و در نهایت از تخریب محیط زیست و میراث فرهنگی کشور ممانعت به عمل آورد.

با تنوع بخشیدن به مقاصد سفر و معرفی ظرفیت‌ها و جذابیت‌هاي قومی، فرهنگی، تاریخی و طبیعی مسیر تقاضا به سمت دیگري هدایت می‌شود که انگیزه‌اي براي توسعه کسب و کارهاي گردشگري و توسعه زیرساخت‌ها در این مناطق خواهد بود و همین عامل از سویی دیگر به جذب بیشتر گردشگران به این مناطق کمتر توسعه‌یافته از منظر گردشگري می‌انجامد.

از این‌رو با مدیریت توزیع سفر به همراه فرهنگ‌سازي سفر گروهی و ارائه تخفیفات و تسهیلات ویژه براي گردشگرانی که در فصول غیرپیک سفر می‌کنند، تمام گستره جغرافیایی کشور را می‌توان زیر چتر گردشگري و منافع حاصل از آن قرار داد و به هدف توزیع مکانی سفر دست یافت. براساس این گزارش، تاثیرات گردشگري نیز وقتی خود را نمایان می‌کنند که گردشگران بیشتر از ظرفیت تحمل ادراکی و فیزیکی یک مقصد، از آن بازدید کنند.

دانش زمانی و مکانی در خصوص پرتکرارترین و کم تکرارترین مسیرها و مقصدها می‌تواند کمک کند تا زمان‌ها و مکان‌هایی که پتانسیل پذیرفتن تاثیرات منفی اقتصادي، اجتماعی، محیطی و فرهنگی را دارند، شناسایی شوند و با تغییر زمان، مسیر و مقصدهاي شلوغ به زمان، مسیر و مقصدهاي جایگزین و خلوت از شدت این تاثیرات منفی کاسته شود.

در واقع، درك و پیش‌بینی رفتار گردشگران و نحوه پرداخت مکانی و زمانی آنها در سفر، بخش قابل توجهی از برنامه‌ریزي مقصد محلی گردشگري خواهد بود.

چرایی بازنگری در تعطیلات

به باور کارشناسان، با مدیریت و ساماندهی ایام تعطیل در ایران از طریق کاهش وقفه اداري در بهار و وقفه آموزشی در تابستان و همچنین افزایش تعطیلات آخر هفته به دوروز و برقراري ایام تعطیل در زمستان، می‌توان به طیف گسترده نیازهاي جامعه در ارتباط با گذراندن کمی و کیفی اوقات فراغت و رفتن به تعطیلات، پاسخی درخور داد.

در واقع، بررسی امکان تعادل‌بخشی به توزیع مکانی و زمانی تعطیلات با تعریف کردن تعطیلات زمستانی و بازنگري در ایام تعطیل سالانه مذهبی و ملی و همچنین بازاندیشی در مورد ساعات کار سازمان‌ها و دستگاه‌هاي اجرایی مختلف به کاهش اثرات منفی اقتصادي، اجتماعی و زیست‌محیطی و افزایش اثرات مثبت حاصل از نظم‌دهی تعطیلات کمک شایانی خواهد کرد. بر همین اساس، گزارش اتاق ایران 6 پیشنهاد راهبردی را در این زمینه براي خط‌مشی‌گذاران دولتی و خصوصی حوزه گردشگري ارائه کرده است.

پیشنهاد اول به روز کردن آمار است. طبق این پیشنهاد، سازمان‌هاي مسئول دولتی باید بتوانند برای پیش‌بینی‌هاي بهتر روندهاي گردشگري طی ایام مختلف تعطیل، آمارهاي خود را پیوسته به‌روز کنند و به گردآوري داده‌هایی مانند تعداد گردشگران داخلی، شهرها و استان‌هایی که بیشترین بازدیدکننده را داشتند، الگوهاي هزینه‌کرد آنها، جاذبه‌هاي مورد بازدید بیشتر، وسایل نقلیه سفر، ویژگی‌هاي جمعیت‌شناختی، اثرات وارد‌شده بر بدنه اقتصاد، جامعه و محیط‌زیست، بپردازند.

جمع‌آوري اطلاعات جابه‌جایی براي شناسایی گلوگاه‌ها و موانع انفصال در جریان عبور و مرور از اقامتگاه به جاذبه و سایر مقاصد پیشنهاد بعدی کارشناسان در این گزارش است. با کمک سیستم‌هاي اطلاعاتی نظیر سیستم اطلاعاتی جغرافیایی می‌توان تراکم توزیع گردشگران را در زمان‌هاي مختلف شبیه‌سازي کرد.

اطلاع از این موضوع که گردشگران کدام مسیرها و مقصدها را ترجیح می‌دهند می‌تواند امکانات، تسهیلات و جاذبه‌هاي موجود، برنامه‌ریزي براي جاذبه‌هاي جدید و بازاریابی آنها را بهتر تعریف کند. همچنین اطلاعات از مسیرهاي جاذبه‌هاي گردشگري موجب شناسایی موانع منطقه، گره‌ها و مناسب‌ترین راه‌حل و مسیرها می‌شود.

این اطلاعات حتی می‌تواند کمک کند تا در همان مسیرهاي رایج محصولات جدید توسعه یابد. بهره‌برداري درست از این اطلاعات می‌تواند به مثبت شدن و ماندگاري تصویر مقصد در ذهن گردشگران و همچنین هویت‌بخشی به مکان کمک کند. این کارشناسان همچنین پیشنهاد نظارت و تحلیل روندهاي رفتار حمل و نقل را ارائه کرده‌اند.

به باور آنها، شبکه حمل‌ونقل نقش بارزي در توسعه مقاصد پایدار و قابل زیست بازي می‌کند. به‌منظور درك تاثیرات خط‌مشی‌هاي موجود و برنامه‌ریزي آینده، این تحلیل‌ها از اهمیت زیادي برخوردار است. طراحی مسیرهاي گردشگري با موضوعیت خاص و تبدیل مسیر به یک مقصد نیز پیشنهاد چهارم در این زمینه است. هر جاذبه یا مکان در یک مسیر مشخص می‌تواند حداقل براي یک بخش از مسافران به توقف بینجامد.

معافیت مالیاتی سازمان‌یافته فعالیت‌هاي گردشگري برای ارزان شدن بسته‌هاي سفر و توزیع مکانی سفر به مقاصد جدید نیز دو پیشنهاد دیگر هستند. به اعتقاد کارشناسان، توزیع مکانی سفر با ناشناخته‌ها و مقاصد غیرسنتی می‌تواند تا حد قابل توجهی از مشکلات این حوزه مانند ترافیک و حوادث بکاهد و نکات مثبتی مانند ایجاد شغل و تمرکززدایی از کلان‌شهرها را به دنبال داشته باشد.

بر این اساس، براي رسیدن به این مهم علاوه‌بر تبلیغات جاذبه‌هاي گردشگري سراسر کشور این باور را نیز در گردشگران ایجاد می‌کند که مسیري که آنها تا مقصد اصلی خود پشت سر می‌گذارند، جزئی از مقصد سفر است که با برنامه‌ریزي می‌تواند سبب تجربه سفرهاي خاطره‌انگیزتري شود.