نگرش استادان به تحول باید تغییر کند/ کرسی‌های نظریه‌پردازی مثل جلسات دفاع پایان‌نامه شده است

استاد ارتباطات دانشگاه علامه در نشست بررسی تحول علوم انسانی رتبه ایران در تولید علم انسانی در دنیا را ضعیف خواند و بر لزوم آسیب‌شناسی کارهای صورت گرفته در زمینه تحول و تدوین یک برنامه‌ریزی بلند مدت برای رسیدن به تحول علوم انسانی تأکید کرد.

به گزارش عطنا، نشست هم‌اندیشی استادان دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی با موضوع «بررسی تحول و ارتقا علوم انسانی»، سه‌شنبه، 30 خردادماه به همت دفتر نمایندگی نهاد مقام معظم رهبری در سالن شورای این دانشکده با حضور جمعی از استادان برگزار شد.

در بخشی از این نشست، مهدخت بروجردی، مدیرکل روابط عمومی وزارت علوم و عضو هیئت علمی دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به آمار دانشجویان کل کشور، تعداد دانشجویان در حال تحصیل را چهار میلیون و 300 هزار نفر عنوان کرد و گفت: این آمار به نسبت پنج سال گذشته حدود 500 هزار نفر کاهش داشته است که کیفی‌سازی آموزش عالی و دانشگاه‌هایی که کیفیت پایینی داشتند یا رشته‌هایی که به آنها نیازی نبوده، دلیل این کاهش است.

بروجردی با بیان اینکه حدود دو میلیون نفر در رشته‌های علوم انسانی مشغول به تحصیل هستند، اظهار کرد: سهم علوم انسانی حدود 46.1 درصد است که رقم بالایی است. همچنین 800 هزار و 80 نفر عضو هیئت علمی دانشگاه‌ها هستند که از این تعداد 25 هزار و 842 نفر در رشته‌های علوم انسانی تدریس می‌کنند که 32 درصد از کل استادان را شامل می‌شود.

مدیرکل روابط عمومی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری افزود: این آمارها نشان می‌دهد که علوم انسانی 46.1 درصد از آمار کل دانشجویان کشور اما در مقابل 32 درصد از کل اعضای هیئت علمی را دارد البته در دانشگاه‌های بزرگ این نسبت وجود ندارد، ولی در دانشگاه‌هایی مانند پیام نور به نسبت هر استاد 170 دانشجو وجود دارد.

نگاهی که تحول را باور دارد باعث می‌شود که قدرت تفکر و انتقاد افزایش یابد، اما باید در این راه برای کسانی که تا اینجای راه همراه بودند، احترام قائل شویم و یا نفی آنها با چالش روبه رو شویم.

وی تولید علم در حوزه علوم انسانی را بحرانی توصیف کرد و گفت: در سال 2016 در دنیا 400 هزار مقاله در حوزه علوم انسانی، اجتماعی و هنر تولید چاپ شده است که 2008 مقاله مربوط به ایران است؛ یعنی یک دویست و چهلم (1/240) کل مقالات دنیا و این در حالی است که ما 1 درصد جمعیت دنیا را داریم و در مجموع 2.3 درصد کل علم دنیا را تولید می‌کنیم، اما این رقم در حوزه علوم انسانی 0.49 درصد است که نشان می‌دهد حوزه‌های دیگر مانند پزشکی و فنی مهندسی از ما جلوتر هستند.

بروجردی افزود: ایران از نظر علوم انسانی، اجتماعی و هنر رتبه 36 را در تولید علم دارد و در این رتبه‌بندی کشورهایی مانند ایرلند، تایوان و بلژیک از ما جلوتر هستند و امریکا با 32 درصد، انگلستان با 10 درصد و چین با 6 درصد رتبه‌های اول تا سوم را در تولید علم دارند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه تحولی که ما از آن صحبت می‌کنیم به تعبیری، تغییر جهت به سمت کمال است، گفت: بنیان هر علم، نهاد یا سازمانی بر آورده‌ کردن نیازها است و از آنجا که نیازها روزبه‌روز نوشونده هستند، تحول یک نیاز است و بیشترین تحول هر علمی هم توسط عالمان‌اش انجام می‌شود این تحول در حوزه علمیه هم مطرح است و نظرشان این است که اگر تحول نباشد وارفتگی حاکم می‌شود.

وی ادامه داد: نگاهی که تحول را باور دارد باعث می‌شود که قدرت تفکر و انتقاد افزایش یابد اما باید در این راه برای کسانی که تا اینجای راه همراه بودند، احترام قائل شویم و یا نفی آنها با چالش روبه رو شویم.

بروجردی با تأکید بر اینکه علم پویا، علمی است که تحول‎‌پذیر است، تصریح کرد: ابتکار عمل در دست عالمان آن علم است و عالم تحول‌پذیر خودش را موظف نمی‌کند که به دنبال پیشینیانش برود و هرکاری که آنها کردند را تکرار کند، این عالم خود چیزی به علم اضافه می‌کند.

وی ایجاد احساس ضرورت تحول را نخستین مرحله تحول خواند و افزود: باید یک تیم هدفمند قوی برای راهبری این کار وجود داشته باشد، همچنین باید هدف را مشخص کنیم و به سمت آن برویم و در نهایت یک برنامه بلندمدت بنویسیم که در دل آن برنامه‌های کوتاه مدت مشخصی باشد تا به صورت مرحله به مرحله به هدف و برنامه بلندمدت برسیم.

استاد روابط عمومی دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه برنامه‌های تحول تا امروز پیش نرفته است، گفت: برای بخش اعظمی از بدنه علمی علوم انسانی مسئله تغییر و تحول پذیرفته نشده است. یکی از استادان حوزه گفته بود که «اعتقاد به مسائل بومی‌سازی و مسائل جامعه‌شناسی وجود دارد اما به اسلامی‌کردن آن خیر». اگر به این شکل به موضوع نگاه کنیم، می‌بینیم که بومی‌سازی هم یک پله به سمت اسلامی‌سازی است، چون بوم ما اسلامی است.

بروجردی در ادامه گفت: ما باید مدیریت داده داشته باشیم، ما الان از اعضای هیئت علمی داده نداریم که چند درصد آنها با این تحول موافق هستند. باید ببینیم نظرات استادان در مورد نوسازی چیست. باید بپذیریم که در خلأ کار نمی‌کنیم؛ با افرادی سر و کار داریم که اختیار کلاس در دست آنهاست، بنابراین این افراد باید ضرورت تغییر را قبول کنند و این گفتمان در ذهنشان شکل گرفته باشد.

وی جلسات تحول و کلاس‌های معرفت‌افزایی را خوب ارزیابی کرد و افزود: افرادی که برای کلاس‌ها انتخاب می‌شوند عامل مهمی در انتقال هستند، اگر استادی  که این درس را ارائه می‌دهد، خودش پایبند به اخلاق نباشد، مورد استقبال واقع نخواهد شد و به اعتقاد ارسطو منبعی که مورد اعتماد است از هر عامل دیگری اقناع‌کننده‌تر است، بنابراین استفاده از استادان معتبر در این کلاس‌ها بسیار مهم است.

عضو هیئت علمی دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی با تأکید بر اینکه اگر در مرحله اول تحول، استادان ما متقاعد نشوند نمی‌توان انتظار موفیقت این طرح را داشت، تصریح کرد: ما در طول چهار سال گذشته حدود چهار هزار کرسی آزاداندیشی داشتیم، کرسی‌های آزاداندیشی برای تغییر و تحول جای مناسبی هستند اما گاهی اوقات می‌بینیم که این کرسی‌ها از رسالت‌شان دور می‌شوند؛ برخی اوقات معتقدم که کرسی‌های آزاداندیشی استادان مانند جلسه دفاع پایان‌نامه‌هاست به این معنی که اتفاق خاصی رخ نمی‌دهد به عبارت بهتر در این جلسات به دلیل مسائلی استادان از همدیگر انتقاد نمی‌کنند.

بروجردی گفت: تقویت نگرش موجود، ایجاد نگرش جدید یا تغییر نگرش موجود را در بحث‌های مربوط به نگرش در علوم اجتماعی داریم، تغییر نگرشی که سال‌هاست در افراد وجود دارد مشکل است اما به نظرم برخورد عینی‌گرا و غیر با موضوع می‌تواند تغییر نگرش را در استادان به وجود آورد، البته این تغییر کار زمان‌بری است.

وی مانع دوم تحول را نبود تیم قوی رهبری دانست و خاطرنشان کرد: شورای بررسی متون، بیست سال قبل با هدف رشد تفکر انتقادی در دانشگاه، نقد متون درسی، توسعه فرهنگ نقد در جامعه، تقویت جایگاه علوم انسانی و ایجاد بانک اطلاعاتی علوم انسانی آغاز به کار کرد. طبق آمار، این شورا 3000 متن را با 1700 استاد در طول این بیست سال بررسی کرده است اما این شورا در طول دوره فعالیت‌اش به هیچ یک از اهداف خود نرسیده است.

مدیرکل روابط عمومی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به اینکه نقص بررسی متون، زمان‌بر بودن آن است گفت: تقریبا 20 مرحله فرایند تغییر یک متن است، مشخص است که این فرایند زمان‌بر است و پیش نمی‌رود.

استاد دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه اظهار کرد: اگر تفکر انتقادی در دانشگاه شکل بگیرد خود به خود به سمت تحول پیش خواهیم رفت، نمی‌توان گفته‌هایی که در جامعه‌ و فرهنگ دیگر شکل گرفته را عینا در جامعه خودمان پیاده کنیم. برای مثال در درس نظریه‌های روابط عمومی تکنیک‌هایی مانند حادثه‌سازی، قربانی کردن، نیت خیر و... در زمان بحران سازمان‌تان استفاده کنید در حالی که هیچ یک از این تکنیک‌ها با فرهنگ ما جور در نمی‌آید.

وی با اشاره به اینکه ما باید کارهایی که تا به امروز صورت گرفته را آسیب‌شناسی کنیم، گفت: در ادامه باید وضع موجود را مشخص کنیم. واقعیت این است که افرادی بر سرکار بودند که تحول علوم انسانی شغل بیستم‌شان بود، تحول افرادی می‌خواهد که تنها دغدغه‌شان تحول باشد.

بروجردی افزود: ما یک پژوهشگاه سیاست‌گذاری کلان نیاز داشتیم. پیشنهاد من این است که تعدادی از استادان علاقه‌مند به صورت فرصت مطالعاتی وارد پژوهشگاه شوند.

عضو هیئت علمی گروه روابط عمومی دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی در پایان با اشاره به تولید علم در رشته‌های علوم انسانی در ایران گفت: در رتبه‌بندی تولید علم انسانی، دانشگاه آزاد رتبه نخست را دارد پس از آن دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران، تهران، علوم پزشکی شهید بهشتی، تربیت مدرس و علوم پزشکی ایران در رتبه‌های بعدی هستند نکته جالب این رتبه‌بندی قرارداشتن دانشگاه علامه‌طباطبائی در رتبه هفدهم با تولید 1.8 درصد علم در علوم انسانی کشور است و اگر دانشگاه‌های علوم پزشکی کنار بروند تولید علوم انسانی ایران صفر خواهد شد.