آب قنات‌های تاریخی یزد مسموم می‌شود

مدیر کل دفتر ارزیابی زیست محیطی اظهار کرد: وزارت نیرو ظرف دو ماه آینده بر اساس مطالعاتی که وزارت صنعت درباره اثر استخراج معدن بر منابع آب زیرزمینی انجام می‌دهد، نظر خود را به این سازمان اعلام کند. اگر آن گزارش کفایت نکرد، باید دنبال سوالات بعدی باشیم.

به گزارش عطنا، روزنامه صبح‌نو در مطلبی که روز دوشنبه 29 خرداد ماه منتشر کرده به حواشی پیرامون بهره‌برداری معدن مس یزد پرداخته است که در ادامه با یکدیگر می‌خوانیم.

شرکت صنایع مس ایران بار دیگر تلاش می‌کند که معدن مس دره زرشک واقع در استان یزد را بهره‌برداری کند. پرونده این معدن 15 سالی است که جریان داشته و ابهامات زیادی درباره تأثیر آن، بر سلامت منابع آب زیرزمینی و سطحی استان یزد وجود دارد. اسناد و سوابق موجود درباره معدن مس دره زرشک نشان می‌دهد استخراج این معدن عناصر سنگینی نظیر مس، مولیبدن و منگنز را به منابع آب زیرزمینی استان یزد که از طریق چشمه‌ها، چاه‌ها و قنات‌ها استحصال می‌شود، وارد خواهد کرد. آب در مرکز ایران کیمیاست و هر فعالیتی که منجر به ایجاد مشکل برای سلامت این ماده حیاتی شود، مردود است. شاید به همین علت است که صدور مجوز برای بهره‌برداری یک معدن مس، 15 سال به طول انجامیده است.

شرکت صنایع مس ایران چند سالی است که تلاش می‌کند بار دیگر پرونده معدن مس دره زرشک را فعال کند تا مجوز برداشت برای این معدن از محیط‌زیست دریافت کند. آن‌طور که آقای حسین غفوری، سرپرست مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آبی به «صبح‌نو» می‌گوید: برداشت از این معدن قطعاً بر منابع آب زیرزمینی منطقه تاثیرگذار است. برای بررسی ابعاد این تاثیرات باید مطالعه دقیقی در این رابطه انجام شود.
غفوری که پیش از این مدیر کل آب منطقه‌ای یزد هم بوده است، از توافقی سخن می‌گوید که با وزارت صنعت شده و قرار بوده است که یک مشاور، ابعاد اثرات استخراج معدن را بر آب‌های زیرزمینی منطقه بررسی کند اما در زمان فعالیت وی در آب منطقه‌ای یزد، این اقدامات انجام نشده است.

وی از تصمیمات اخیر درباره معدن مس دره زرشک بی‌اطلاع است و هر نوع تصمیم‌گیری برای استخراج معدن را مشروط به انجام مطالعه دقیق می‌داند. بر اساس اسنادی که در اختیار خبرنگار «صبح‌نو» قرار گرفته است، هفتم فروردین ماه سال جاری نیز آقای محمد‌مهدی جوادیان‌زاده مدیر عامل آب منطقه‌ای یزد در نامه‌ای که به مدیر کل دفتر مطالعات پایه شرکت مدیریت منابع آب ایران ارسال کرده، خواستار بررسی وضعیت مس دره زرشک شده است.

وی در پیوست‌های این نامه به اثرات سوء برداشت معدن، احداث کارخانه فرآوری، باطله‌های حاصل از بهره‌برداری بر روی سفره‌های زیرزمینی، قنوات و آب پایین دست اشاره کرده است. در این نامه درباره مخالفت‌های مکرر سازمان حفاظت محیط‌زیست با برداشت این معدن مس نیز سخن گفته شده است.

صدور مجوز مشروط به پاسخگویی به پرسش‌ها

معدن مس تفت (علی‌آباد و دره زرشک) دارای دو رگه مس با درجه خلوص نسبتاً متفاوت است که در دو مسیر باید استخراج شود. بر اساس سوابق موجود، صاحبان این معدن قصد دارند کارخانه تغلیظ، فرآوری و لیچینگ نیز در یزد احداث کنند و بر اساس نظر سازمان حفاظت محیط‌زیست راه اندازی این تاسیسات، منطقه را غیر قابل سکونت می‌کند. باطله‌های معدن به ناچار باید در دره‌ها و رودخانه‌های اطراف انباشته شود و در مواقع بارندگی، این باطله‌ها به خاطر شیب منطقه، آب آلوده را به منابع آب زیرزمینی پایین دست نفوذ می‌دهند.

انباشت باطله خطر سیل‌خیزی را افزایش می‌دهد، ضمن آنکه مصرف آب واحد تغلیظ با حجم 120 لیتر در ثانیه، درصد بالایی فاضلاب آلوده به عناصر سنگین شامل مس، منگنز و مولیبدن تولید می‌کند که برای سلامت منابع آب زیرزمینی خطرساز است. بر اساس آنچه در اسناد و سوابق معدن دره زرشک وجود دارد، اثرات هیدرولوژیکی ثانویه این معدن، بر منابع آب زیرزمینی به هیچ‌وجه قابل کنترل نیست. به‌دلیل این تبعات منفی، فعالان محیط‌زیست انتظار داشتند، نمایندگان سازمان حفاظت محیط‌زیست در جلسه اول خرداد 96 که در سازمان بازرسی تشکیل شد، به‌طور قاطع با استخراج معدن مس دره زرشک مخالفت کنند؛ اما این فعالان مدعی هستند: نمایندگان سازمان حفاظت محیط‌زیست یعنی سعید متصدی معاون محیط‌زیست انسانی و حمید جلالوندی مدیر کل دفتر ارزیابی زیست محیطی این سازمان، در جلسه اول خرداد، قاطعیت لازم را به خرج نداده‌اند.

 جلالوندی در گفت‌وگو با «صبح‌نو» ادعای فعالان محیط‌زیست در زمینه عدم قاطعیت برای مقابله با استخراج معدن مس یزد را رد می‌کند. وی می‌گوید: اگر این معدن تا کنون مجوز نگرفته، به دلیل مقاومت سازمان محیط‌زیست و اقدامات پیشگیرانه ما بوده است. مدیر کل دفتر ارزیابی زیست محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه می‌دهد: این مساله یک موضوع چند جانبه بین ما، وزارت نیرو و وزارت صنعت، معدن و تجارت است. نیاز به هماهنگی بین این دستگاه‌ها داریم.

 وی با اشاره به تشکیل جلسه برای تصمیم‌گیری درباره استخراج معدن دره زرشک در سال 91، از مشروط شدن استخراج این معدن به ارائه پاسخ برای 15 پرسش سازمان حفاظت محیط‌زیست با تکیه بر نگرانی‌های مردم منطقه، خبر می‌دهد. یکی از این پرسش‌ها درباره انجام مطالعه برای بررسی تأثیر برداشت معدن بر چشمه‌ها، قنوات و منابع آب پایین‌دست یعنی منطقه اردکان و دشت علی‌آباد است که باید توسط یک مشاور ذی‌صلاح کامل و پس از تأیید وزارت نیرو، به سازمان حفاظت محیط‌زیست ارسال شود.

تغییر موضع مردم محلی در قبال معدن مس جلالوندی با اشاره به برگزاری جلسه در سازمان بازرسی، از ورود قوی این سازمان برای تعیین وظایف دستگاه‌های مختلف در مساله بهره‌برداری از دره زرشک خبر می‌دهد. وی بیان می‌کند: صاحبان معدن مس، با مردم محلی به توافق رسیده و بخشی از زمین‌های آنها را خریداری کرده‌اند. مردم پول زمین‌ها را دریافت کرده و همان افرادی که در گذشته مخالف با استخراج معادن بودند، تبدیل به مدافعان برداشت معدن شده‌اند و می‌گویند چرا محیط‌زیست جلوی استخراج معدن را گرفته است.

مدیر کل دفتر ارزیابی زیست محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست اضافه می‌کند: با این وجود، قرار است وزارت نیرو ظرف دو ماه آینده بر اساس مطالعاتی که وزارت صنعت درباره اثر استخراج معدن بر منابع آب زیرزمینی انجام می‌دهد، نظر خود را به این سازمان اعلام کند. اگر آن گزارش کفایت نکرد، باید دنبال سوالات بعدی باشیم.

به گفته وی بخشی از برنامه‌های وزارت صنعت برای معدن زرشک نیز تغییر کرده و در دوره جدید، قرار نیست واحد کنستانتره مس و نورد در منطقه ایجاد شود. با توجه به اهمیت مساله آب برای ایران مرکزی، به طور حتم استخراج یک معدن مس در این منطقه باید با حساسیت‌های خاص و با استفاده از کارشناسان مجرب و به دور از هیاهو پیگیری شود.

یکی از کارشناسانی که در سمت مشاور، درباره پروژه معدن زرشک کار کرده است و نمی‌خواهد نامش فاش شود، در گفت وگو با «صبح نو» می‌گوید: معدن زرشک اثرات مخرب زیادی بر منابع آب زیرزمینی منطقه نداشته و اگر تا کنون استخراج نشده است، به‌دلیل مقاومت محیط‌زیست نیست بلکه عیار مس این معدن به قدری کم است که برای یک شرکت خصوصی، استخراج آن صرفه اقتصادی ندارد.

البته از آنجا که مطالعات درباره اثرات این معدن هنوز به درستی انجام نشده و با توجه به تحرکات شرکت صنایع مس ایران برای جلب رضایت جامعه محلی از طریق تأمین منافع زودگذر و خرید زمین، لازم است همان طور که فعلاً سازمان بازرسی با دقت به مساله دره زرشک و نظارت بر عملکرد دستگاه‌های درگیر با این پروژه ورود پیدا کرده‌، سلامت و اعتبار مطالعات مشاوری که قرار است اثر این معدن بر منابع آب زمینی را بررسی کند نیز با دقت بررسی شود، تا برای سلامت منابع آب زیرزمینی مرکز ایران، مشکلی ایجاد نشود.