اعتیاد به مواد مخدر از چالشهای بنیادی عصر مدرن است که در جامعه ما به علل مختلف به یکی از انحرافهای اثرگذار و بحرانزا تبدیل شده و از جمله بزرگترین و شایعترین آسیب اجتماعی به شمار میرود.
به گزارش عطنا به نقل از ایرنا، اعتیاد بلای خانمان سوزی است که پیامدهایی مانند سرقت، طلاق، جنایت و بزه کاری را یدک میکشد و هرساله هزاران نفر به ویژه جوانان را در دام خود گرفتار میکند.
دراین میان، تحصیل و ورود به دانشگاه هم نتوانسته سدی در مقابلاین معضل بسازد و دانشجویان با علت و عوامل بسیاری همچون ناامیدی، چشم و هم چشمی، دوری از خانواده، ارزان قیمت بودن مواد و ... بهاین ورطه کشیده میشوند.
«عبدالرضا رحمانی فضلی» وزیر کشور بتازگی در نخستین نشست هماندیشی «اجتماعی شدن مبارزه با مواد مخدر» در واپسین روزهای بهمن ماه سال جاری، با ارائه آماری از وضعیت مصرف مشروبات الکی و اعتیاد در کشور گفت: «در محافل دانشگاهی نیز شاهد رشد اعتیاد هستیم. بدین ترتیب عدم ادامه تحصیل و یا صرف تحصیلکردگی نیز نمیتواند از عواملایجادکننده و یا مانع اعتیاد باشد.این در حالی است که ما حتی شاهد رشد اعتیاد در زنان نسبت به مردان هستیم.»
شهین مولاوردی، معاون رئیس جمهوری در امور زنان و خانواده نیز پیشتر بدون اشاره به آمار مشخصی گفته بود ، 11 درصد دختران و 9 درصد پسران دانشجو در دانشگاههای دولتی به مصرف داروهای حاوی مواد مخدر اعتیاد دارند . وی در خصوص وضعیت دانشجویان دانشگاههای غیر دولتی توضیحی نداد.
به باور کارشناسان، اعتیاد دانشجویان به مواد مخدر از مسائل اجتماعی است که غفلت جامعه شناسان و محققان اجتماعی از آن و بی توجهی حاکمان و سیاستگذاران کشور نسبت بدان عواقب خطرناکی را متوجه جامعه خواهد کرد.
«حسین باهر» جامعهشناس و بنیانگذار مکتب کنششناسی دبیر انجمن علمی روانپزشکانایران در گفتوگو با گروه پژوهش و تحلیل خبریایرنا، به تشریح علل و عوامل گرایش دانشجویان به مواد مخدر ، پیامد و طرحهای پیشگیری از آن پرداخت .
متن کاملاین گفت وگو با شرح زیر است:
* از نگاه شما، چرایی رواج یا به عبارتی علت گرایش دانشجویان به مواد مخدر چیست؟
سیگار، قلیان و مواد مخدر سنتی و صنعتی از جمله مسائلی است که امروزه، دانشجویان را گرفتار خود کرده است. عوامل بسیاری دست به دست هم میدهد تا دانشجو در دوران تحصیل یا آغاز ورود به دانشگاه گرفتار دود و خماری و مصیبتهای بعد از آن شود.
ناامیدی و ناامیدوار بودن بهاینده یکی از شایع تریناین عوامل است. دانشجویی که با تلاش بسیار و بهاین امید که جایگاه، احترام و شغل مناسب در انتظار اوست، از دیوار بلند کنکور عبور میکند و وارد دانشگاه میشود، هنگامی که آرمانها را دست نیافتنی میبیند تمام تصور او ازاینده دستخوش تغییر میشود.
* پس برآورده شدن نیازهای مادی و شغلی، برای جلوگیری از اعتیاد دانشجویان به مواد مخدر کفایت میکند؟
در کنار عوامل مادی، روحی ، روانی و خانوادگی هم تاثیر بسزایی در گرایش جوانان به ورطه اعتیاد دارد. چشم و هم چشمی از دوستان و سایر دانشجویان، نخستین عامل تربیتی دراین امر است. دانشجویی که «نه» گفتن را در خانواده نیاموخته تا در موقع لازم برای مصون ماندن از انحرافها از آن استفاده کند، در دورهمی ها، میهمانیها یا هر کار گروهی دیگری از عملکرد سایر دوستان تبعیت میکند.
البته باید گفتاین جلب توجه و چشم و هم چشمی بیشتر به دختران مربوط میشود. دختری که از فضای خانواده و فشارهای فراوان دور شده است، برایاین که بگوید من از غافله تمدن عقب نیستم، با سایر دوستان همراهی میکند.
* از نگاه رفتارشناسی شما، علت غرق شدن دختران در فضای حاکم بر دانشگاه چیست؟
وقتی رفتارشناسی میکنیم در مییابیم فضای فشرده خانواده و جو آزاد بیرون در کنار پاسخ به غریزه غریزه عاملی برای تغییر رفتار دختران است. دختران به دلیل عاطفی بودن زودتر از پسران تحت تاثیر فضا قرار میگیرند. خانواده و جامعه هم فرصت ظهور یا حضور بهینه را برای زنان و دختران در عرصههای ورزشی، اجتماعی و اقتصادی فراهم نکرده است. در نتیجه دراین خفقان، به عملکردهای زیر زمینی کشیده میشوند.
* به غیر از عوامل چشم هم چشمی و جلب توجه، چه عوامل دیگری در کشیده شدن دانشجویان به اعتیاد موثر است؟
به عواملی که یاد شد، در دسترس بودن و ارزان قیمت بودن مواد را هم باید افزود. جایی که مواد مخدری مانند هروئین از آرد ارزانتر است، دانشجو با کوچکترین تلنگر روحی روانی به سمت خماری کشیده میشود. از عوامل خارجی هم نباید غافل بود. بهاین معنا که دستهای بیگانه و اجنبی هم دراین امر بیکار نمانده و میخواهند نیروهای فعال و مغزهای متفکر و مبتکر را خنثی کنند و به انحراف بکشانند.
* تربیت خانوادگی تا چه میزان بر تاثیرپذیری دانشجو از سایر دانشجویان نقش دارد؟
در دوران کنونی، جو فراگیر جامعه تاثیر بیشتری بر تربیت فرزندان دارد و تربیت خانوادگی تاثیر کمی بر فرزندان و دانشجویان دارد. چرا که خانوادهها به دلیل مشکلات فراوان، درگیر امور و کارهای اقتصادی هستند و کمتر تسلط و کنترل بر رفتارهای فرزندان دارند.
همچنین اکثر دانشجویان از شهرهای دور و روستاهای دورافتاده وارد دانشگاهها در شهرهای بزرگ میشوند و تصور آنان براین است که روی آوردن و تظاهر بهاین مسایل، آنان را مدرنیزه و با شخصیت میکند. دوری از خانواده باعث میشود کهاین افراد فضای باز غیر سیاسی پیدا کنند.
* نادیده گرفتن ارزشها و فرهنگ سنتی جامعه، عاملی بر افزایش خرده فرهنگهای نامناسب و اعتیاد نیست؟
متاسفانه فرهنگ سنتی را کنار گذاشتهایم و در فرهنگ صنعتی هم جذب و مجهز نشدهایم یا به عبارتی از قلهای پریدهایم اما به قله دیگر نرسیدهایم؛ قبلا «میزان» بودیم و الان «آویزان» هستیم. متولیان و دولتمردان هم حرف پیشرفت و تغییر را زدند اما الگوسازی نکردند. ارزشهای اخلاقی با دروغهای فراوانی که شنیده میشود از بین رفته است؛ امری که موجب افزایش بی اعتمادی در قشر جوان به داخل کشور و امید به خارج شده است یعنی عدم تغییر داخلی و امید به مدیریت خارجی.این تصور که اگر در خارج از کشور باشنداین چالشها را ندارند و یک بام و دوهوا نیستند.
* مسایل اقتصادی را تا چه میزان در کشیده شدن دانشجویان به اعتیاد موثر میدانید؟
مسایل اقتصادی به تنهایی عامل به انحراف کشیده شدن دانشجویان نیست بلکه در کنار مسایلی همانند فرهنگ، اجتماع و امید به خارج از کشور از عوامل تغییر برخوردها و کشیده شدن دانشجویان به اعتیاد هستند.
مسئله بیکاری قشر دانشجو و تصور متفاوت ورود و خروج به دانشگاه عاملی برای سرخوردگی دانشجو شده است. متاسفانه افزایش توقع و جاه طلبی در میان جوانان، آنان را از انجام دادن هرکاری باز میدارد. در حالی که باید به قشر جوان آموخت که برای بلندمدت فکر کنند چرا که آبرو و شخصیت مهمتر از پول است. با جاانداختناین مطلب، کم کم جامعه از تفرقه به ارتباطات و از ارتباطات به اتصالات تبدیل میشود.
* به نظر شما پیامدهای اعتیاد دانشجویان چه مخاطراتی برای فرد و جامعه دارد؟
این پیامدها در درجه نخست خود شخص معتاد را درگیر میکند و سلامتی او به خطر میاندازد؛ از نظر روحی بی تفاوت، از نظر اجتماعی بی آبرو و از نظر عرفان هم فاصله اش با خدا به حداقل میرسد. همچنین اگر اعتیاد به زمینههایی برسد که شخص نتواند مواد خود را تامین کند به دزدی، تن فروشی و خودفروشی میانجامد؛ تن فروشی یعنی فروش شخص و خودفروشی به معنای فروش شخصیت.
*دولت یا سازمانهای مردم نهاد باید از چه طرحهایی برای پیشگیری از اعتیاد دانشجویان استفاده کنند؟ از نگاه شما چه اقدام زیربنایی باید انجام شود؟
در درجه نخست روشن کردن عواقب اعتیاد یا همان آگاهی است. در درجه دوم کاربردی کردن رشتههای تحصیلی و در درجه سوم معاف کردن کارگاههای صنعتی از مالیات در ازای پرداختی که به دانشجویان کارآموز داده میشود. در آخر همایجاد فضاهای کسب و کار سازمانهای مردم نهاد برای گروههای دانشجویی است یعنی دانشجویانی که طرحهای خود را ارایه میدهند، مورد حمایت دولت قرار بگیرند.
بازگذاشتن فضای فرهنگی برای جوانان و دانشجویان هم از دیگر راهکارهای مناسب است. به نظر من بازار هنر در میان جوانان باید گسترده شود. جوانان بتوانند عملکرد خود را در سطح بینالمللی نشان دهند همانند فیلمهایی که در سطوح بینالمللی مطرح و دیده شدهاند.
بسترسازی امکانات ورزشی و شرایط تفریحی مناسب هم میتواند از فشار و نگرانی دانشجویان بکاهد. با فراهم شدناین شرایط، میتوان از عقب افتادن ازدواج ها، افزایش طلاق و مسایل سادهای که به بحران تبدیل شده است، جلوگیری کرد.