پوشش خبری و مدیریت افکار عمومی حادثه پلاسکو

این گزارش به بررسی وضعیت پوشش خبری و مدیریت افکار عمومی توسط رسانه‌ها در جریان حادثه فروپاشی ساختمان پلاسکو تهران در 30 دی 1395 می‌پردازد. هدف این گزارش ارائه تصویری دقیق و عینی از عملکرد رسانه‌های مختلف در این رویداد، عملکرد شخصیت‌ها و نهادها در حوزه اطلاع‌رسانی و مدیریت افکار عمومی و تحلیلSWOT (قوت‌ها، ضعف‌ها، تهدیدها و فرصت‌ها) است.

به گزارش عطنا به نقل از روزنامه ایران در انتهای این گزارش، ضمن جمع‌بندی و نتیجه‌گیری موضوع، پیشنهادهایی برای مدیریت اطلاع‌رسانی بحران پلاسکو ارائه شده است:در ساعت 7 و 30 دقیقه صبح روز پنجشنبه 30 دی ماه 95 آتش‌سوزی در طبقات 8 و 9 ساختمان 15 طبقه پلاسکو در تقاطع خیابان جمهوری و فردوسی رخ داد که چندین ایستگاه آتش‌نشانی تهران برای خاموش کردن آتش به محل حادثه رفتند و طی سه ساعت اولیه موفق به خاموش کردن آتش شده و حتی خبر آن نیز مخابره شد اما به ناگاه آتش از بخش شرقی طبقات 11 و 12 شعله کشید و بعد از نیم ساعت با انفجار در برخی طبقات دیگر، به ناگاه ظرف 10 ثانیه کل ساختمان فرو ریخت. این ساختمان شامل حدود 600 واحد صنفی پوشاک بود. ساختمان پلاسکو در سال 1341 توسط القانیان ساخته شد که بعد از انقلاب این ساختمان مصادره شد و در اختیار بنیاد مستضعفان قرار گرفت و القانیان نیز اعدام شد.

عملکرد رسانه‌ها

1-رسانه‌های رسمی:

رادیو و تلویزیون: شبکه خبر، در حال گزارش زنده آتش‌سوزی در ساختمان پلاسکو بود که در برابر دوربین پخش زنده، ساختمان فروریخت. از آن لحظه تا دو روز بعد(لحظه تنظیم این گزارش) شبکه خبر پخش زنده از این محل را ادامه داده است و از این جهت رکورد طولانی‌ترین پخش زنده تلویزیونی در ایران را به خود اختصاص داده است. هر چند در اغلب اوقات، تصویر زنده به صورت کادر کوچک نمایش داده می‌شود. سایر شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی نیز پوشش خبری نسبتاً مناسبی از این رویداد مخابره کرده‌اند.

خبرگزار‌یها: تمام خبرگزاری‌های رسمی کشور این رویداد را در صدر اخبار خود قرار دادند و در این میان علاوه بر انتشار لحظه به لحظه اخبار، اقدام به انتشار تحلیل‌ها، گفت‌و‌گو‌ها و تفسیرهای مختلف نیز کردند. عکاسان این خبرگزاری‌ها نیز روزهای پرکاری داشتند و قبل، هنگام و بعد ریزش ساختمان و عملیات امداد و آوار برداری، تصاویر خبری خارق‌العاده‌ای مخابره کردند.

مطبوعات: مطبوعات کشور در روزهای پنجشنبه و جمعه تعطیل هستند. روزنامه‌های روز پنجشنبه، شب قبل یعنی چهارشنبه شب بسته می‌شوند و عملاً در دو روز اول این حادثه، مطبوعات کشور از این رویداد عقب ماندند. هیچ روزنامه‌ای در ایران نسخه فوق‌العاده برای روزهای جمعه یا تعطیلات رسمی منتشر نمی‌کند و این به عنوان یک نقطه ضعف مطبوعات در ایران به شمار می‌رود هر چند نسخه‌های آنلاین مطبوعات و کانال‌های تلگرامی و سایر شبکه‌های اجتماعی برخی مطبوعات تا حدی وظیفه اطلاع‌رسانی به مخاطبان را در روزهای پنجشنبه و جمعه بر عهده گرفتند.

سایت های اینترنتی: سایت های اینترنتی و پایگاه‌های اطلاع‌رسانی و خبری و روز نت ها(سایت های تحلیلی خبری) در این رویداد بسیار فعالانه وارد شدند. هر چند در سال‌های اخیر، اغلب رسانه‌ها از جمله مطبوعات، خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های خبری از طریق رسانه‌های اجتماعی با مخاطبان خود ارتباط برقرار می‌کنند.

2-رسانه‌های غیر رسمی: رسانه‌های غیر رسمی با توجه به فراگیری و توسعه گسترده‌ای که در سال‌های اخیر پیدا کرده‌اند بیشترین بار اطلاع‌رسانی لحظه‌ای از رویداد پلاسکو را بر دوش داشتند. هشتگ پلاسکو در اینستاگرام تا لحظه تنظیم این گزارش 47 هزار عکس دارد.

رسانه‌های اجتماعی(تلگرام، اینستاگرام، توئیتر): تقریباً تمام کانال‌های تلگرامی حتی کانال‌های تخصصی و عمومی اقدام به انتشار اخبار و گزارش‌های تصویر ی و تحلیلی پلاسکو کردند. کانال‌های سیاسی و منتقد، طوفانی از اطلاعات و اخبار به راه انداختند. برخی از کانال‌های خبری در هر ساعت 15 خبر منتشر کرده‌اند. یعنی به طور متوسط در دو روز، 700 خبر و مطلب. اگر هر کاربر به طور متوسط در 10 کانال عضو باشد این تعداد برای دو روز، 7 هزار مطلب را شامل می‌شود. در شبکه توئیتر، موضوع پلاسکو در روز اول ترند اول جهانی بود یعنی خبر اولی بود که در میان کاربران توئیتر به آن پرداخته شده بود.

در حادثه پلاسکو، تلاش برای کسب پسندها و دنبال‌کنندگان بیشتر در رسانه‌های اجتماعی (عمدتاً در ایران: اینستاگرام، تلگرام و توئیتر) موجب شد تا افراد زیادی برای گرفتن عکس و فیلم به محل حادثه مراجعه کنند و ازدحام جمعیت باعث اخلال در کمک‌رسانی شد. البته عوامل دیگری نیز در ازدحام افراد دخیل بوده است. از جمله کسبه و خانواده‌های آنها و بستگان آتش‌نشانان، برخی از افراد سودجو که در چنین مواقعی به دنبال سوء‌استفاده از موقعیت و رفتارهای بزه کارانه هستند. صدا و سیما و رسانه‌های رسمی در این جریان بشدت به رسانه‌های اجتماعی و شهروندان خبرنگار انتقاد کردند که با تجمع خود باعث کندی عملیات امداد‌رسانی شده‌اند. هر چند در این واقعه بخصوص، حتی بعد از رسیدن عوامل امدادی نیز کاری از دست کسی بر نمی‌آمد و اتفاقات بعدی نشان داد که کندی عملیات امداد‌رسانی و آوار‌برداری به عواملی غیر از تجمع مردم مرتبط است.

3-رسانه‌های خارجی(تلویزیون‌های خارجی، خبرگزاری‌های بین‌المللی): اغلب رسانه‌های بزرگ بین‌المللی، خبر ریزش ساختمان پلاسکو را پوشش دادند. در بیشتر اخبار منتشر شده از رسانه‌های انگلیسی زبان، از ریزش ساختمان پلاسکو به‌عنوان حادثه‌ای یاد شد که ایران را شوک زده کرده‌ است.

4-شایعات: در جریان این رویداد، شایعات عجیب و غریبی در فضای مجازی منتشر شد که برخی از آنها انتشار گسترده‌ای هم یافت و برخی از آنها تکذیب شد و برخی دیگر بازتاب گسترده‌ای پیدا نکرد.این جدول تحلیل حادثه پلاسکو را نشان می‌دهد. تحلیلی که عمدتاً بر نشان دادن و آنالیز قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدهای ناشی از حادثه پلاسکو برای سیستم اطلاع‌رسانی است.

قوت‌ها/ضعف‌ها

1-اطلاع رسانی زنده شبکه خبر از لحظه فروپاشی پلاسکو

2-ارتباط موثر سخنگوی آتش نشانی با رسانه ها

3-اطلاع رسانی رسانه های اجتماعی از وقایع در روز اول

4-مستند سازی رویدادها توسط منابع خبری مختلف

1-نبود ستاد خبری بحران برای مدیریت افکار عمومی

2- به دست گرفتن ابتکار عمل توسط شهرداری تهران به جای دولت و وزارت کشور

3-مشخص نبودن نقش کمیته های پدافند غیر عامل

4-وجود سردرگمی در میان مردم

5-ناتوانی در اعلام آمار قربانیان حادثه

6- وجود تناقض میان سخنان و آمارهای مقامات مختلف

7-ضعف رسانه ملی در اطلاع رسانی میدانی و گسترده برای اقناع افکار عمومی

فرصت‌ها/تهدیدها

1-بازگرداندن اعتماد عمومی به رسانه ملی

2-نشان دادن آسیب ها و ضعف‌های موجود شهرداری و مدیریت شهری تهران.

3- تقویت نقش رسانه های اجتماعی در اطلاع رسانی

4-ایجاد فرصت برای همدلی دولت با مردم

1-بی اعتمادی به رسانه ملی و تلاش برای اخذ اخبار از منابع غیر رسمی

2- مزاحمت برخی از افراد و اقشار مردم برای گروه‌های امداد و نجات و ناتوانی از مدیریت میدان در روز اول

3-وجود زمینه‌های پذیرش شایعات و القائات مخالفان نظام

4- تبدیل شدن یک حادثه به جولانگاه رقابت‌های سیاسی و حزبی