رسانه‌های اجتماعی در جست‌و‌جوی پاسخ اجتماعی در حوادث/ سلطه «خود تخریب‌گری» در شبکه‌های اجتماعی

عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه گیلان گفت: در حادثه پلاسکو افراد پرمصرف رسانه‌های اجتماعی، ترس از حوادثشان بیش‌تر شد به عبارت دیگر به قول زیمل قرار گرفتن در معرض اخبار بد و حوادث تاثیراتی مثل دل‌زدگی از جهان را ایجاد می‌کند.

به گزارش عطنا، فردین علیخواه، عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه گیلان در نشست اینترنت و جامعه با موضوع پیامدهای روانی و اجتماعی پوشش اخبار بحران در فضای مجازی (با نگاهی به حادثه پلاسکو) روز سه‌شنبه (۱۲ بهمن ماه) در سالن انجمن‌های علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران اظهار کرد: اتفاقی که در دهه اخیر در خصوص فضای مجازی و به ویژه در ساختارهای جوامع در حال توسعه افتاده است حرکت از «mass media» به سمت «my media» است.

وی افزود: اختراع تلفن همراه یک سری معادلات را که در مورد رسانه‌های سنتی وجود داشت، به هم ریخته است و به رسانه «my media» تبدیل شده که به راحتی قابل حمل است.

او گفت: در دهه‌های اخیر در خصوص بحث رسانه و سیاست، واژه‌هایی از قبیل «سی.ان.ان افکت» به این معنا است که در تحولات سیاسی، «سی.ان.ان» چه تاثیری داشته است لذا باید در هر تحولی اثرات رسانه‌ها را مشاهده کنیم چراکه رسانه‌ها در جامعه نقش تاثیرگذاری دارند.

علیخواه در خصوص نقش رسانه‌های جایگزین، خاطرنشان کرد: موقعیت‌های مصرف‌کننده و تولید‌کننده پیام ضعیف و وجود رسانه‌های جایگزین، روایت‌های جایگزین را به وجود آورده است، در مدل «لاسول» عنصر چه کسی سازمان‌های تخصصی‌اند اما امروزه این چه کسی‌ها و روایت‌های جایگزین روایت‌های رسمی زیاد شده است.

وی درخصوص برخورد شبکه‌های اجتماعی با حادثه پلاسکو بیان کرد: در نتیجه جمع‌آوری پیام‌ها در این خصوص به شش مقوله دست یافتم، اولین مقوله، تمرکز زیاد بر روی جان‌فشانی آتش‌نشان‌ها است که همراه با این‌که یک کار انسانی بوده، به لحاظ نگاه ارتباطی، برجسته شدن یک پیام منجر به نادیده گرفتن پیام‌های بعدی می‌شود.

علیخواه افزود: مقوله دوم سرزنش «سلفی‌نگری» در ایران است، این پدیده مختص جوامع در حال توسعه یا جوامع فاقد سواد نیست، بلکه در دنیا نیز مطرح می‌شود و در زمینه این پدیده نگاه بسیار کمال‌گرایانه‌ای وجود دارد.

او به مقوله سوم و چهارم اخبار منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی اشاره کرد و گفت: مقوله سوم، نقد مسئولان و تصمیم‌گیران است که در این زمینه حرف‌های جدی بسیار کم بود و مقوله چهارم مقایسه امکانات بین ایران و غرب بوده است.

علیخواه اضافه کرد: مقوله پنجم، انعکاس رفتارهای مثبت مردم از قبیل رفتن به جلوی مکان‌های آتش‌نشانی و مقوله ششم پچ پچ‌هایی از قبیل دلیل فرو ریختن پلاسکو است در حالی‌که در این زمینه روایت‌‌ها زیاد و تفاسیر صورت نمی‌گیرد.

او همچنین در خصوص آثار اجتماعی حادثه پلاسکو در فضای رسانه‌ای اظهار کرد: شیوه انعکاس خبر در روان و رفتار افراد تاثیر دارد، یک بحث مطرح، اصطلاح ترس از حوادث است به این معنی که استفاده پر‌مصرف یا کم‌مصرف از رسانه‌ها تاثیرات متفاوتی در روان و رفتار افراد می‌گذارد.

علیخواه اضافه کرد: در حادثه پلاسکو افراد پرمصرف رسانه‌های اجتماعی، ترس از حوادثشان بیش‌تر شد، یا افسردگی خبرنگاران در حوزه حوادث بیش‌تر از سایر خبرنگاران است. به عبارت دیگر به قول زیمل قرار گرفتن در معرض اخبار بد و حوادث تاثیراتی مثل دل‌زدگی از جهان را ایجاد می‌کند.

وی با ابراز نگرانی از اتفاقات اخیر جامعه گفت: بررسی‌ بحث‌های شبکه‌های اجتماعی در چند ماه گذشته از قبیل اتوبوس سربازان، مرگ عباس کیارستمی، حادثه قطار، دست‌فروش فومن، فوت‌هاشمی، حادثه پلاسکو، سیستان و بلوچستان و بحث کولبران من را نگران جامعه خودمان می‌کند که این‌ها بر روی کلیت جامعه تاثیر می‌گذارد.

او همچنین در مورد آنچه که در شبکه‌های اجتماعی درباره حادثه پلاسکو بازنمایی شد، تاکید کرد: خود ترمیم‌گری و خود تخریب‌گری دو اصطلاحی هستند که در شبکه‌ها بازنمایی شد، گاهی انعکاس موجب ترمیم شده و به راه‌کار عملی می‌رسد اما آن‌چه که در شبکه‌های اجتماعی اتفاق می‌افتد، خود تخریب‌گری است.

علیخواه ادامه داد: تنفر و تمسخر در فضای مجازی باعث کاهش دیالوگ‌های منطقی شده، همچنین پیام‌های مثل مقایسه ایران با غرب باعث یاس و ناامیدی درباره پیشرفت مملکت شده و هراس از زندگی را در ایران ایجاد می‌کند و در آن سو یک جامعه کمال‌گرا را به نمایش می‌گذارد.

او خاطرنشان کرد: زمانی که ساختمان پلاسکو فرو ریخت باید مدیریت کلان در مورد افرادی که در آن‌جا حضور نداشته و روانشان صدمه دیده است، وجود داشته باشد تا به آن‌ها کمک کرده و نگاهشان را به شرایط مثبت‌تر کند.

علیخواه همچنین افزود: رسانه‌های اجتماعی پاسخ اجتماعی می‌خواهند، گاهی مسئولین در مورد برگزاری کنسرت حساسیت‌هایی نشان می‌دهند، در حالی‌که این‌ها برنامه‌های شادی هستند که می‌تواند هراس از زندگی در ایران را تعدیل کرده و نگاه‌ها را مثبت کند.

وی با اشاره به نقش مسئولین در بروز پدیده خود تخریب‌گری اظهار کرد: متاسفانه مسئولین به اتفاق افتادن خود تخریب‌گری کمک کرده‌اند، مثلا بحث مسئولیت‌پذیری را در مسئولین حادثه پلاسکو ندیده‌ایم و همه خود را کنار کشیده و کسی مسئولیت را برعهده نگرفت.

علیخواه در خصوص بحث سواد رسانه‌ای در حوزه شبکه‌های اجتماعی بیان کرد: باید بدانیم که پیام‌هایی که در این شبکه‌ها منتشر می‌کنیم تاثیرگذار است، بنابراین باید دست به دست هم داده و این پیام‌ها را مدیریت کنیم.

عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه گیلان در پایان ابراز کرد: امیدوارم که بعد از این حادثه یک برنامه کلانی برای شادی و ایجاد دلخوشی تدوین شود، چرا که طبق آنچه که من مشاهده می‌کنم یک نوع تقدیر‌گرایی کور در جوان‌ها رو به رشد است و من امیدوارم که یک فضایی ایجاد شود که امید را در قشر جوان ایجاد کند.