ایدز، دیگر پدیده گروه‌های خاص اجتماعی نیست / مردم باید بدانند آنچه نمی‌دانند

تا پایان خرداد سال جاری 32 هزار و670 نفر  HIVمثبت در کشور شناسایی شدند، اما بر اساس تخمین‌ها نزدیک به 180 هزار نفر در کشور مبتلا به ایدز وجود دارد؛ با توجه به اینکه از سویی نگاه درستی به این بیماری و بیماران ایدزی وجود ندارد و از طرف دیگر بسیاری از مردم به راه‌های سرایت و عدم سرایت ویروس آگاه نیستند، گروه پنهان ایدز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، در این میان رسانه‌ها، نهادهای پزشکی و سمن‌ها نقش اساسی را در آموزش، پیشگیری و کنترل این بیماری مزمن دارند، نشست تخصصی «ایدز؛ آنچه هست و نمی‌دانیم» در روز دوشنبه 29 آذر ماه به بررسی این موضوع پرداخت. این نشست به همت مؤسسه رحمان و با همکاری معاونت پژوهشی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

به گزارش عطنا و روابط عمومی مؤسسه رحمان، ابراهیم اخلاصی عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی در ابتدای این نشست با اشاره به این که ایدز ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی متعددی دارد، و این چالشی است که زیست‌پزشکی در حال حاضر با آن مواجه است، گفت: زیست­ پزشکی نگاه تقلیل­گرایانه نسبت به انسان دارد، این بدان معناست که در سنت زیست‌پزشکی با فروکاهش انسان به بعد زیست‌شناختی و سلولی، بیماری به عنوان یک پدیده مستقل از افراد در نظر گرفته می‌شود و پزشک به عنوان کارآگاه در مقام کشف، شناسایی و درمان آن برمی‌آید.

اخلاصی این رویه زمانی که پزشکی در فاز اول شناسایی و درمان بیماری‌های حاد بود، موفق عمل کرد، اما به دلیل شرایط جدید زندگی و بروز مناسبات اجتماعی جدید که در واقع ورود به بیماری‌های مزمن است، به نظر می‌رسد پزشکی در مقایسه با فاز اول موفق عمل نکرده است. علت این است که ابعاد فرازیستی از قبیل ابعاد فرهنگی، اجتماعی و معنوی بیشتر در بیماری‌های مزمن دخالت دارند که لازم است در تمام مناسبات درمان در نظر گرفته شوند.

اخلاصی با بیان اینکه کنترل ایدز به عنوان یک بیماری مزمن، از کنترل زمینه‌های بروز این بیماری حاصل می‌شود، تشریح کرد: بنا بر اعلام سازمان بهداشت جهانی در درمان و پیشگیری بیماری‌های مزمن نباید انسان را جدای از بیماری‌ها در نظر گرفت، بلکه در انسان به عنوان کل، علاوه بر ابعاد زیست شناختی،  جنبه‌های فرهنگی، اجتماعی و مناسبات اجتماعی نیز تأثیر‌گذاراست. مطالعات نشان می‌دهد پیشرفت‌هایی در کنترل ایدز بوده است، اما این کنترل از طریق بعد زیست‌شناختی بیمار نبوده، بلکه از ملاحظه ابعاد اجتماعی و زمینه‌هایی که بیماری در آن رخ می‌دهد، به‌دست آمده است.

به گفته این جامعه‌شناس، همین امر، ضرورت بسط تحقیقات بین­رشته‌ای ذیل حوزه مطالعاتی «جامعه‌شناسی پزشکی» را مضاعف ساخته است.

رسانه‌ها و مواجه با ایدز

امید زمانی، پزشک و فعال مدنی در زمینه ایدز سخنران بعدی این نشست بود. زمانی در ابتدای سخنان خود به شناسایی و نگاهی که این بیماری در جامعه به‌وجود آورده، اشاره کرد و اظهار داشت: افرادی که در آزمایش‌ها اولیه، HIV مثبت شناسایی شدند، عموماً از گروه‌های خاصی مانند معتادان تزریقی و همجنس‌گرایان بودند که باعث شد از همان ابتدا با مبتلایان به ایدز با انگ و تبعیض برخورد شود.

زمانی با اشاره به اینکه چون دارویی برای ایدز وجود نداشت، به عنوان بیماری مهلک در جامعه مطرح شد، گفت: پس از آن در برخی کشورها موج رسانه‌ای ترس و در برخی دیگر انکار این موضوع در پیش گرفته شد. موج دیگر رسانه‌ها عبارت بود از دیگری خواندن افرادی که HIV مثبت دارند  و دامن زدن به این موضوع که آنها با عموم جامعه تفاوت دارند و ما مثل آنها نیستیم. برخی دیگر نیز متبلایان به HIV مثبت را گناهکار خطاب کردند. مجموع این واکنش‌ها و خط‌کشی‌هایی که ایجاد شد، به گسترش انگ و تبعیض نسبت به کسانی که به نحوی با این بیماری درگیر بودند کمک کرد.

این فعال مدنی در زمینه ایدز با اشاره به اینکه بیش از یک دهه طول کشید تا این موج‌های مختلف در رسانه‌ها تغییر کند، اظهار داشت: اولین تغییر در نگاه جامعه به ایدز، توسط افراد مبتلا به این بیماری ایجاد شد، سال 1989 گروهی از مبتلایان، ربان قرمز را ابداع کردند تا با انگ و تبعیض در جامعه مقابله کنند. در عین حال سازمان جهانی بهداشت وارد موضوع شد و سرمایه‌گذاری‌های زیادی انجام شد. به تدریج با کشف داروها موج‌ها نیز تغییر کرد.

وی با تأکید بر اینکه از سال 1995 درمان مؤثر این بیماری ایجاد شد، تصریح کرد: ایدز دیگر یک بیماری مهلک نیست، بلکه بیماری مزمنی است که مادام‌العمر است و باید با مبتلایان به این بیماری مانند دیگر بیماری‌ها برخورد شود. دلیلی ندارد با فرد مبتلا به ایدز با انگ و تبعیض رفتار شود زیرا با کشف داروها و شناسایی راه‌های انتقال ویروس، هم بیماری و هم سرایت آن کنترل می‌شود.

به گفته زمانی موج رسانه‌ای ایدز در ایران نیز فراز و نشیب‌های زیادی داشته است، ابتدا آن را توطئه خواندند و اعلام ‌شد که با توجه به شرایط مذهبی و فرهنگی کشور، ما در معرض خطر نیستیم.  همچنان با رشد جمعیت مبتلایان به ایدز، انکار و سکوت این موضوع ادامه داشت تا اواخر دهه 70 که رویکرد رسانه‌ها تغییر کرد و صدا و سیما نیز یک سریال پیشگیری ترویجی تولید کرد.

وی با اشاره به اینکه راه‌های مؤثری برای کنترل و پیشگیری این پدیده وجود دارد، گفت: از رسانه‌ها انتظار می‌رود به ایدز مانند دیگر پدیده‌های اجتماعی نگاه کنند و راه‌های کنترل و پیشگیری از این بیماری را در جامعه ترویج دهند. همچنین مسئولیت اجتماعی رسانه‌ها ایجاب می‌کند که مسئولان و نهادهایی را که با آگاهی‌رسانی عمومی در این زمینه مقابله می‌کنند، بازخواست کنند.

این فعال مدنی با بیان اینکه باورهای نادرستی در زمینه سرایت ایدز در جامعه وجود دارد و باید رسانه‌ها آگاهی­رسانی جامعی در این زمینه انجام دهند، افزود: بر اساس تحقیقات، رسانه‌ها به ویژه صدا و سیما در اطلاع‌رسانی و آشنایی جامعه با ایدز موفق بوده‌اند، اما این اطلاع‌رسانی کامل نبوده است، بسیاری از راه‌های انتقال ویروس آگاه هستند، اما با راه‌های عدم سرایت آشنایی ندارند؛ باورهای نادرستی در زمینه  انتقال ویروس از طریق بوسیدن، دست دادن و... وجود دارد. اینجا نقش رسانه‌ها مهم است که علاوه بر آشنا ساختن مردم با ایدز، راه‌های سرایت و عدم سرایت این پدیده را هم آموزش دهند.

وی در خاتمه نقش دیگر رسانه‌ها را تشویق جامعه پنهان ایدز برای آزمایش و استفاده از خدمات درمانی عنوان کرد.

تغییر الگوی سرایت ایدز؛ از اعتیاد تزریقی به رابطه جنسی

زهرا واعظی، پزشک و فعال مدنی در زمینه ایدز، سخنران بعدی این نشست بود. واعظی با اشاره به اینکه اکنون ایدز یکی از بزرگترین مشکلات کشور است، گفت: در حال حاضر لزوم تعامل میان علوم اجتماعی و پزشکی به شدت احساس می‌شود، پزشکان جامعه‌نگر کم نیستند، اما در طول سال‌ها، ارتباطی میان آنها و علوم اجتماعی شکل نگرفته است. ایدز پدیده‌ای نیست که تنها جامعه پزشکی، وزارت بهداشت و بهزیستی بتوانند آن را کنترل کنند.

این پزشک با بیان اینکه اکنون نگرانی اصلی ما تغییر راه‌های سرایت ایدز در کشور است، تشریح کرد: بر اساس آمار UNAIDS از سال 1986 تا 2012، میزان 68 درصد موارد شناسایی شده ایدز در ایران به دلیل اعتیاد تزریقی و فقط 14 درصد از طریق رابطه جنسی بود. یک ونیم درصد انتقال ویروس از مادر به کودک و 10 درصد نیز از راه انتقال خون آلوده بوده است.بر اساس آمار سال 2013 میزان اعتیاد تزریقی به 45 درصد کاهش یافت، اما انتقال ویروس از طریق رابطه جنسی به 40 درصد افزایش یافت، انتقال خون به صفر و مادر به کودک به 3 درصد رسید، عامل ابتلای حدود 15 درصد نیز ناشناخته است.

این فعال مدنی با تأکید بر اینکه تغییر الگوی سرایت از اعتیاد تزریقی به رابطه جنسی، کنترل شیوع ایدز را سخت کرده است، تشریح کرد: تا حدودی اعتیاد تزریقی را کنترل می‌کنیم، اما در کنار این اعتیاد به شیشه و آمفتامین‌ها داستان تازه انتقال ویروس است. از طرف دیگر رابطه جنسی زیر 15 سال در حال افزایش است.  این‌ها خطرات جدی است که جامعه با آنها درگیر است.

عدم آگاهی؛ مهمترین دلیل انگ زدن به بیماران ایدزی است

وی با بیان اینکه 32 هزار و 670 نفر مبتلا به ایدز تا پایان خرداد سال جاری شناسایی شدند، گفت: تخمین ما این است که بیش از 5 و نیم برابر این آمار مبتلا به ایدز داریم و باید راه‌های انتقال را سریع در جامعه آموزش دهیم، افراد شناسایی شده کنترل می‌شوند و آموزش می‌بینند، اما جمعیت پنهان به دلیل اینکه اطلاع ندارند، باعث انتقال این بیماری می‌شوند و این خطری است که جمعیت پنهان ایدز دارد.

واعظی با اشاره به اینکه اطلاعات جامعه در رابطه با  راه‌های انتقال ایدز بسیار کم است و این امر باعث انگ زدن به بیماران می‌شود، تصریح کرد: گاهی  مشاهده می‌کنیم شایعاتی در جامعه منتشر می‌شود که بیماران ایدزی می‌خواهند همه را مبتلا کنند، برای مثال در بازدید از زندان به ما می‌گفتند نزدیک بیماران ایدز نشوید چون زمانی که به آنها نزدیک می‌شوید، با تیغ دست خود را زخمی می‌کنند و از تماس خون آنها با بدن شما، به ایدز دچار می‌شوید.

به گفته وی این برچسب­زنی‌ها به دلیل نا آگاهی ما از ایدز است، باید بدانیم که ایدز از طریق مایعات بدن و در رأس آنها، خون منتقل می‌شود. اما این انتقال تنها از طریق برخورد خون با خون رخ می‌دهد، بزاق دهان درصد بسیار اندکی ویروس HIV دارد و بوسیدن خطری ندارد، استخر رفتن مبتلایان هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند.

این پزشک با اشاره به اینکه گاهی  جامعه پزشکی در انگ زدن به بیماران دخیل بوده است، عنوان کرد: زمانی که پزشکی حاضر نیست فرد HIV مثبت را پذیرش کند، یا دندان‌پزشک از جراحی دندان بیمار واهمه دارد، انگ‌زنی به این بیماران بیشتر می‌شود. پزشک‌های جامعه ناآگاه به ایدز نیستند، اما به این موضوع که رعایت استاندارها خطر انتقال ویروس را کنترل می‌کند، باور ندارند.

HIV درمان قطعی ندارد، اما قابل کنترل است

واعظی با بیان اینکه پزشک‌ها نباید در پذیرش مبتلایان به ایدز نگرانی داشته باشند، تصریح کرد: نباید بیمار با بیمار هیچ تفاوتی داشته باشد، همانطور که بیمار مبتلا به فشار خون یا بیمار اورژانسی پذیرش می‌شود، بایستی با مبتلایان به ایدز هم مانند  دیگر بیماران برخورد شود، اما این اتفاق در جامعه رخ نمی‌دهد و این دغدغه اصلی بیماران ایدزی است.

به گفته وی زمانی که با بیماران ایدزی با تعبیض رفتار شود، دیگر بیماری خود را اعلام نمی‌کنند، در این صورت است که این بیمار می‌تواند برای جامعه خطرآفرین باشد.

این فعال مدنی با بیان اینکه بیمارانی که باHIV  زندگی می‌کنند، درمان قطعی ندارند اما انتقال و رشد بیماری قابل کنترل است، گفت: از زمان شروع بیماری تا مرحله آخر ایدز ممکن است 15 تا 20 سال طول بکشد. زمانی که بیمار شناسایی شد خدماتی به آنها ارائه می‌شود؛ خانواده آنها حمایت می‌شودو بیماران مبتلا به ایدز یاد می‌گیرند که با رعایت برخی نکات می‌توانند انتقال ویروس به شریک جنسی یا فرزند خود را به حداقل برسانند.

واعظی با اشاره به اینکه درمان ایدز بسیار پر هزینه است و به همین دلیل پیشگیری به جد پیگیری می‌شود، اظهار داشت: تمام سازمان‌ها برای کنترل این بیماری تلاش می‌کنند اما تا زمانی که رسانه‌ها کمک نکنند، تأثیر مثبتی نخواهیم دید، باید مردم بدانند، آنچه را که نمی‌دانند، باید برخی تابوها را بشکنیم، زیرا اگر آگاهی‌رسانی انجام نپذیرد، کنترل اتفاق نخواهد افتاد.

ایدز، دیگر پدیده گروه‌های خاص اجتماعی نیست

سپس فاطمه صالحی، مددکار اجتماعی به نقش سمن‎‌ها در کنترل و پیشگیری ایدز پرداخت؛ صالحی با تأکید بر اینکه سونامی ایدز در راه است، گفت: باید هشدارهای مربوط به این موضوع را جدی بگیریم. اگر در کار هر یک از سازمان‌های درگیر با ایدز خللی رخ دهد، با افزایش مبتلایان به ایدز مواجه خواهیم شد.

این مدکار اجتماعی با بیان اینکه سمن‌ها به دفاع از حقوق مبتلایان به ایدز می‌پردازند، گفت: اکنون ایدز وارد عموم جامعه شده است، باید آموزش، پیشگیری و کنترل این بیماری را بیشتر کنیم، آموزش مهمترین بحث در پیشگیری از ایدز است. سمن‌ها با توجه به تغیرات سریع و نوآوری در استراتژی‌ها هنگام بروز بحران‌ها، می‌توانند بازوی قدرتمندی برای سازمان‌های دولتی در این زمینه باشند.

صالحی با ذکر این نکته که بیماران ایدزی مسائل و مشکلات گوناگونی دارند که اگر مرتفع نشود، مشکلاتی در جامعه به‌وجود  می‌آید، گفت: ضعف جسمانی، اخراج از کار، مشکلات اقتصادی، انگ‌ها و تبعیض‌ها مهمترین مشکلات این بیماران است که اگر سمن‌ها از آنها  حمایت نکنند، شک نداشته باشید که بحث پنهان‌کاری بیماری‌ توسط آنها رخ می‌دهد.

این مددکار اجتماعی با بیان اینکه سازمان‌های دولتی و مردم نهاد باید به این موضوع بیشتر توجه کنند، افزود: وزارت آموزش و پرورش بسیاری از بچه‌های HIV مثبت را از مدارس اخراج کرد، همچنین در حال حاضر بیشترین تبعیض‌ها به بیماران ایدزی، توسط پزشکان صورت می‌گیرد. اکنون بخشی از کار سمن‌ها پیگیری حقوق بیماران ایدز است که گاهی به درگیری با سازمان‌ها منجر می‌شود.

در خاتمه دو نفر از اعضای گروه مادران سلامت به بیان تجربیات زیسته خود در مواجه و درگیری با بیماری ایدز پرداختند.