رسانه‌ها خطوط قرمز ایدز را جابه‌جا کنند

در همایش «ایدز و رسانه» درباره‌ی نقش موثر رسانه‌ها در اطلاع‌رسانی و پیشگیری از ابتلا به این بیماری، اینگونه عنوان شد که «رسانه‌ها به جای پرداختن به میزان آمار و ارقام در زمینه ایدز، باید راه‌های خلاقانه‌ای پیدا کنند که خطوط قرمز را جابه جا کنند.»

به گزارش عطنا به نقل از ایسنا، همایش ایدز و رسانه روز ۲۳ ‌آذر ماه ۹۵ در پژوهشگاه فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی برگزار شد.

در این همایش محمد خددادی (مدیرعامل ایرنا)، دکتر محمد جواد حق‌شناس (جامعه‌شناس)، خسرو منصوریان (موسس انجمن احیا)، دکتر امید زمانی (کارشناس HIV)، دکتر سلطانی‌فر (استاد ارتباطات)، دکتر اولیایی (کارشناس مدیریت) و دکتر حمیرا فلاحی (کارشناس مسوول اداره ایدز وزارت بهداشت) به بیان دیدگاه‌های خود درباره‌ی نقش موثر رسانه‌ها در اطلاع‌رسانی و پیشگیری از ابتلا به بیماری ایدز پرداختند.

این همایش که برغم موضوع حیاتی آن با استقبال چندانی مواجه نشد و در ابتدا با سخنان محمد خدادی - مدیرعامل ایرنا - همراه بود که در اظهاراتی با اعتقاد بر این که دغدغه امروز ایدز با پیشگیری و اطلاع‌رسانی محقق می‌شود، مطرح کرد: مردم نسبت به میزان داشته‌هایشان است که به مساله‌ای توجه نشان می‌دهند، در زمینه ایدز نیز باید به سمت تنوع در پردازش اطلاعات برویم تا بتوانیم به میزان کافی این دغدغه را در مخاطبان ایجاد کنیم. ما در این زمینه ضعف‌های بسیاری داریم و این آسیب باید مورد مطالعه قرار بگیرد تا پی به علت این ضعف برده شود.

مدیر عامل ایرنا در ادامه با تاکید بر این که باید به سمت تولید اطلاعات رفت و تولید اطلاعات است که منجر به تولید اثر می‌شود، یادآور شد: باید بپذیریم که به هر حال اطلاع‌رسانی بخشی از پیشگیری و درمان است که متاسفانه ما مهارت تولید اطلاعات نداریم و در زمینه مسائلی همچون ایدز باید در شیوه اطلاع‌رسانی متعادل باشیم.

او با اشاره به این که ما رسانه‌ها تلاش می‌کنیم تا در زمینه مسائلی همچون ایدز، دست یاری باشیم برای اطلاع‌رسانی که بخشی از پیشگیری و درمان است، گفت: متاسفانه رسانه‌ها در حال حاضر مهارت کافی برای تولید اطلاعات ندارند شفاف‌سازی اطلاعات نیاز به کسب مهارت دارد. متاسفانه در کشور ما وقتی حرف از ایدز می‌شود فرد مبتلا  دچار ترس می‌شود و تمام پیرامون آن نیز با وحشت به فرد مبتلا شده نگاه می‌کند. از طرفی نیزآنقدر به ماجرای ایدز بی تفاوت می‌شویم هیچ دغدغه و نگرانی نداریم به دلیل اینکه رسانه‌ها نمی‌دانند در این حوزه چگونه اطلاع رسانی کنند.

خدادی در پایان یادآور شد: شیوه اطلاع‌رسانی به گونه‌ای است که تولید اطلاعات یا به شدت منجر به نگرانی فزاینده می‌شود یا از طرفی آنقدر محدود است که باعث می‌شود افراد نسبت به مسائلی همچون ایدز بی‌تفاوت یا خونسرد باشند.

دکتر محمد جواد حق‌شناس، جامعه‌شناس درباره‌ی سابقه برگزاری همایش ایدز و رسانه یادآور شد: این همایش برای اولین بار دو سال پیش در محل انجمن احیا با حضور اصحاب رسانه، خبرنگاران و روزنامه‌نگاران آغاز شد و انصافا پس از این همایش ما شاهد تحولاتی در عرصه نگاه رسانه‌ای به این معضل و مشکل ملی و اجتماعی بودیم. در سال جاری دومین نشست ایدز در این پژوهشگاه برگزار و مصوب شد تا بتوانیم نشستی را با این رویکرد برگزار کنیم. با توجه به نگرانی‌های جامعه و فضای ملتهبی که برای روشن شدن برخی آمارها وجود دارد، چنین نشست‌ها و همایش‌هایی فرصت خوبی محسوب می‌شود.

او با بیان اینکه آگاهی و اطلاع‌رسانی و کمک به آسیب‌دیدگان در مساله ایدز هدف تشکیل انجمن احیا بوده است، یادآور شد: تلاش شده است با کمک برخی دیگر از انجمن‌های هم‌سو، این فرصت فراهم شود که در فضای موجود با تحلیل و ارائه‌ی مطالب با رویکردهایی که توسط متخصصان، دست‌اندرکاران و مدیران حوزه رسانه‌ وجود دارد، این مسائل را به رسانه‌ها منتقل کنیم و دست یاری را به سوی آنها دراز کنیم تا آن‌گونه که می‌توانند این اثرگذاری را داشته باشند؛ چرا که رشد شتاب و سرعت تحولات در حوزه اطلاعات و رسانه به قدری بالاست که متخصصان حوزه‌های اجتماعی فرهنگی و ... برای اینکه بتوانند خودشان را با آن تطبیق دهند، باید بتوانند به آن نقطه برسند.

دکتر امید زمانی به عنوان کارشناس مسائل ایدز نیز در سخنانی با اعتقاد بر اینکه رسانه‌ها باید از کار سطحی و روزمره خارج شوند و کارکرد اصلی خود را جدی بگیرند، مطرح کرد: رسانه‌ها باید در زمینه مسائلی همچون ایدز، ساختارهای اجتماعی و فرهنگی را مورد انتقاد قرار دهند. رسانه‌ها باید جدی‌تر رسالت خود را در نظر بگیرند.

این کارشناس مسائل ایدز درباره‌ی کارکرد رسانه‌ها در اطلاع‌رسانی نسبت به این بیماری، مطرح کرد: رسانه‌ها باید راه‌های خلاقانه‌ای پیدا کنند که خطوط قرمز را جابه‌جا کنند. رسانه‌ها به جای پرداختن به میزان آمار و ارقام، در زمینه چرایی این پدیده‌ها کار کنند که تا به حال کوتاهی کرده‌اند.

وی سپس مطرح کرد: رسانه‌ها یک کارکرد اجتماعی دارند که باید از آنها بتوانیم در راستای اهدافی چون ارتقاء سلامت استفاده کنیم. متاسفانه برخی از نهادهای اجتماعی از جمله آموزش و پرورش هم کارکردهای اجتماعی خود را از دست داده‌اند. رسانه‌ها نیز که به عنوان رکن چهارم دموکراسی مطرح می‌شوند و باید صدای افراد جامعه باشند و واقعیت‌ها را منعکس کنند، از کارکردشان جدا و بیشتر به انتقال‌دهنده اطلاعات تبدیل شده‌اند و همین باعث شده است که کارکرد مناسبی در حوزه HIV نداشته باشند.

دکتر امید زمانی با بیان اینکه مخاطب‌شناسی در رسانه‌های ما مغفول مانده است، مطرح کرد: متاسفانه همه مخاطبان در سطوح مختلف دانش، تحصیلات و گروه‌های اجتماعی را با یک محصول رسانه‌ای اطلاع‌رسانی کردن اشتباه است. دراین زمینه متاسفانه اگر تلویزیون را نگاه کنیم، پی به این می‌بریم که همه کانال‌ها مشابه هم هستند؛ از نوع برنامه‌ها گرفته تا شیوه اجرای مجریان و مجموعه‌های نمایشی که پخش می‌شوند همگی با یک چوب رانده می‌شوند؛ در حالی که پیامی که از رسانه‌ ملی پخش می‌شود باید بر مبنای مخاطب‌شناسی و مهندسی پیام باشد.

او در همین زمینه مطرح کرد: اینکه یک رسانه به شکل ساده‌انگاری بخواهد یک پیام را مدام تکرار کند، بدون اینکه آن را برای مخاطب اندازه‌گیری کند، خود این برای مخاطبت ایجاد مقاومت می‌کند. متاسفانه این تکرار پیام‌ها همچنان بدون هیچ تغییر و تحولی در رسانه‌های ما به ویژه تلویزیون و رادیو ادامه دارد و این ضعف‌ها همگی منجر به این شده است که ایدز در کشور ما گسترش یابد. بر روی تغییر رفتارهای فردی تاکیدات زیادی می‌شود و این فرایند اصولا یک فرایند کلیشه‌سازی شده است؛ در حالی که واقعیت اجتماعی گاهی اوقات اینگونه نیست. گاهی اوقات لازم است شرایط اجتماعی تغییر کند، چرا که این شرایط اجتماعی است که فرد را به سمت کارهای پرخطر می‌برد؛ بنابراین وقتی این شرایط نادیده گرفته می‌شود و فقط پیام داده می‌شود که مخاطب تغییر کند هیچ نتیجه‌ای حاصل نخواهد شد و نادیده گرفتن ساختارها منجر به این می‌شود که افراد به سمت رفتارهای پرخطر سوق پیدا کنند.

این کارشناس مسائل ایدز درباره‌ی عملکرد رسانه‌ها در زمینه این بیماری تصریح کرد: رسانه‌ها و خبرنگاران ما راحت طلب شده‌اند و صرفا به دنبال گرفتن آمار و ارقام هستند؛ در حالی که آنها باید چرایی این پدیده‌ها را منعکس کنند و از کار سطحی و روزمره خارج شوند.

در بخش دیگری از این همایش خسرو منصوریان، موسس انجمن احیا در زمینه پرداختن به مسائل ایدز و پیدا کردن راه‌های خلاقانه برای جابه جا کردن خطوط قرمز در کشورمان، مطرح کرد: ما مدیران NGO‌ها همیشه فکر می‌کنیم این جامعه است که باید ما را درک کند و ما مغفول مانده‌ایم، در حالی که خیلی از افراد جامعه سهم اجتماعی خودشان را به خوبی ادا کرده‌اند؛ به عنوان مثال آقای مسعود جعفری جوزانی برای ادای سهم اجتماعی‌شان، یک فیلم بلند راجع به ایدز می‌سازند و زحمات آنها برای ثبت کردن ۵ دقیقه از فیلم بسیار مورد تقدیر است؛ چرا که یک صحنه‌ را بیش از ۱۲ بار به مدت چندین ساعت تکرار کرده‌اند تا آن صحنه‌ای که مورد نظر است تایید شود و آنجا بود که متوجه شدم هر فردی  به اندازه خود سهمی که دارد که در این زمینه می‌تواند ادا کند.

دکتر فلاحی به عنوان کارشناس اداره ایدز وزارت بهداشت و درمان نیز در سخنانی با اشاره به عملکرد رسانه‌ها و نقش مثبتی که در زمینه اطلاع‌رسانی ایدز دارند، مطرح کرد: با توجه به سریال‌هایی که از تلویزیون پخش می‌شود و آخرین سریالی که تحت عنوان «پریا» از رسانه ملی پخش شد، مشخص شد که تا چه میزان مردم ما نیازمند اطلاعات در زمینه ایدز هستند. ای کاش صداوسیما آن موقع که مخاطب داشت، به این نوع کارها می‌پرداخت اما اکنون هم دیر نشده است و اگر بجنبد جبران خواهد شد.

او با اشاره به اینکه رسانه، پل ارتباطی بین متخصصان، سیاست‌گذاران و مردم است، اظهار کرد: رسانه باید در زمینه‌ی پیشگیری ایدز اطلاع‌رسانی کند، سعی‌اش اصلاح نگرش مردم باشد. از افرادی که با HIV زندگی می‌کنند، انگ‌زدایی کند و گزارش‌ها و اخباری که منتشر می‌کند باید بی‌طرف و دقیق باشد از سویی این مطالب را با زبان ساده به مخاطبان انتقال دهد.

دکتر فلاحی سپس با انتقاد از رسانه‌ها در نحوه پرداخت به موضوع ایدز، مطرح کرد: رسانه‌ها باید از احساس‌گری پرهیز کنند؛ چرا که ما می‌خواهیم در زمینه HIV هول‌ و هراس را پایین بیاوریم.

دکتر فلاحی سپس درباره برخی شایعاتی که مبنی بر وضعیت بحرانی HIV در کشور وجود دارد و اینکه مطرح می‌شود اگر این شرایط به همین شکل ادامه‌دار باشد ایران قرنطینه می‌شود، مطرح کرد: متاسفانه این شایعات نه پایه علمی دارد نه چیز دیگری. بحث قرنطینه در هیچ کجای دنیا وجود ندارد و حتی نباید آن را تکرار کرد و این شایعات از اساس نادرست است.

این کارشناس سپس ابراز امیدواری کرد که با حمایت رسانه‌ها در زمینه ایدز این حرکت لاک پشتی کمی تندتر شود.

دکتر فلاحی در بخش دیگری از سخنان خود آمار و ارقامی از افرادی که ابتلا به ویروسHIV  دارند ارائه کرد و در پایان گفت: ما از اصحاب رسانه می خواهیم که استرس موجود در جامعه درخصوص بیماری ایدز را کاهش دهند.

محمد سلطانی‌فر، استاد ارتباطات نیز در این همایش حضور داشت. او با اعتقاد بر این که باید به رسانه‌ها اجازه داده شود که راجع به ایدز صحبت کنند، مطرح کرد: مشکل ما این است که از این مساله پرهیز می‌کنیم و نسبت به مطرح کردن آن محدودیت داریم. مشکل این است که باور نمی‌کنیم ایدز یک معضل است؛ در حالی که باید راجع به آن فیلم و سریال ساخته شود. تشویق شود که به شیوه‌های خلاقانه‌ اطلاع‌رسانی صورت بگیرد. بحث تجاوز، هزاران سال در همه جای دنیا اتفاق افتاده است و فیلم اصغر فرهادی اولین بار نسبتا بی‌پرده به این قضیه پرداخته است؛ بنابراین خوب است که ساختارشکنی کرده و واقعا جدی صحبت کنیم.

او سپس در ادامه سخنان خود به نوع محتوایی که به مخاطب انتقال داده می‌شود اشاره کرد و گفت: به عنوان مثال پیش از این برای اینکه به کودکان آموزش داده شود تا از اسفناج استفاده کنند، کاری به عنوان «ملوان زبل» ساخته شد؛ بنابراین ما هم باید یاد بگیریم و این نوع پیام‌ها را تولید کنیم؛ چرا که همه نوع رسانه‌ای را نمی‌توان برای همه اقشار در نظر گرفت؛ بنا به این پیام و نوع رسانه ‌را باید متناسب با افراد بسازیم.

سلطانی‌فر با تاکید بر این که رسانه نباید هر روز کارش آمار دادن درباره ایدز باشد، اظهار کرد: بر روی مساله ایدز نباید همچون مساله اعتیاد سرپوش گذاشت. باید ترس از ایدز ریخته شود. ایدز یک بیماری نیست که دیگر پایان راه باشد. ۳۰، ۴۰ سال قبل هر کسی که بیماری سرطان می‌گرفت امید به ادامه زندگی دیگر برایش وجود نداشت، اما در حال حاضر ۸۰ درصد از سرطان‌ها قابل درمان است؛ بنابراین بحث درباره این است که در مسائلی همچون ایدز به این اشاره نکنیم فرد مبتلا شده در پایان راه است؛ باید از مخوف بودن این مساله بپرهیزیم.

سلطانی‌فر سپس با بیان اینکه بحث درمان روحی مقدم به درمان جسمی است، یادآور شد: ما باید توجهمان در مورد مسائلی همچون ایدز را بر روی درمان روحی بگذاریم در حال حاضر ضریب نفوذ موبایل بین ۸۵ تا ۹۰ میلیون در جامعه است؛ این یعنی تقریبا حتی معتادهای ما هم موبایل دارند؛ بنابراین ما اگر در مراکز خودمان مسیری را تعیین کنیم که پیام‌های محتوایی را به عنوان مثال بر روی اپلیکیشن‌های موبایل قرار دهیم و یا حتی از طریق پیام کوتاه اطلاع‌رسانی کنیم موفق بوده‌ایم اما نکته‌ای ‌که حائز اهمیت است این است که باید نوع مخاطب و رسانه‌مان را تعیین کنیم؛ به عنوان مثال در کشور پاکستان ۸۰ درصد مردم بی‌سواد هستند اما همه آنها موبایل دارند و در حال حاضر به مدت سه سال است که سوادآموزی اعداد را بر روی موبایل‌ها به مردم آموزش می‌دهند.

این استاد دانشگاه در پایان یادآور شد: همواره یک سوال مطرح می‌شود، زمانی که می‌خواهیم درباره ایدز صحبت کنیم، به عنوان اولین چالش این سوال را مطرح می‌کنم که آیا مخاطب اصلی ما کسانی هستند که مبتلا به ایدز هستند و آیا با پیام‌های رسانه‌ای که ما منتقل می‌کنیم امکان برطرف کردن نیازهایشان وجود دارد یا نه؟ اصلا این افراد دسترسی به رسانه‌ها دارند و یا فقط برای گرم کردن خودشان از رسانه‌ای سنتی، روزنامه‌ها را آتش می‌زنند؛ بنابراین نوع رسانه و پیام‌دهنده در برخی جاها غلط بوده است.

دکتر اولیایی، کارشناس مدیریت از دیگر سخنرانان همایش ایدز و رسانه بود.

او در زمینه اطلاع‌رسانی برای پیشگیری از ایدز مطرح کرد: آنچه که در حال حاضر در پیشگیری از این مساله مغفول مانده است، نگاه سیستمی است. نوع نگاه ما باید بر اساس تفکر سیستمی شکل بگیرید. باید بپذریم که جامعه ما یک سیستم است و عوامل به هم پیوسته و در هم تنیده‌ای در آن وجود دارد که اگر در مواردی کنترل وجود نداشته باشد دچار خطر می‌شویم. موضوع ایدز هم از همین پدیده نشأت می‌گیرد.

او با بیان اینکه جامعه ما باید به صورت یکپارچه موضوع ایدز را بررسی کند، اظهار کرد: متاسفانه ایدز در کشور ما نه تنها کنترل نشده است، بلکه حتی اگر همین طور پیش برویم با فاجعه روبرو می‌شویم.

اولیایی سپس در پایان اظهار کرد: ‌اگر رسانه‌ای را سانسور کنیم اتفاقی که می‌افتد، چشم های حساسی که جامعه را مونیتور می‌کند از کار می‌افتد؛ بنابراین رسانه‌ نقش بسیار کلیدی دارد.