کسب درآمد به روش‌ شبه‌گانگستری در دولت قبل

مدیر موسسه دین و اقتصاد گفت: اگر به تجربه مسکن مهر دقت کنیم متوجه می‌شویم که در اصل تشخیص این مسئله که فرودستان از نظر مسکن در وضعیت مناسبی قرار ندارند درست عمل شده است، ولی برای حل این مشکل از نگاه‌های غیرکارشناسی به ضد توسعه‌ای رانت‌جویانه دولت قبل برای حل این مشکل استفاده شده است و به این ترتیب از طریق ابزارهای سیاسی متناقض و ناهنجار اقدام شد که این موضوع به شکست پروژه مسکن مهر منجر شد.

به گزارش عطنا به نقل از روزنامه آرمان به نظر یک اقتصاد‌دان اتخاذ سیاست‌های «شبه مافیایی» و «گانگستری» در دولت قبل باعث بر باد رفتن درآمد‌های افسانه‌ای نفت شد و این دولت نتوانست از این فرصت مهم در راستای رونق اقتصادی و افزایش اشتغال بهره بگیرد. این روز‌ها همزمان با اعلام نتایج انتخابات آمریکا بار دیگر بحث تحریم‌ها داغ شده است. این نگرانی به وجود آمده است که به دنبال رئیس‌جمهور شدن ترامپ تحریم‌ها باز گردد و بازگشت تحریم‌ها برای ما یادآور تورم ۴۰ درصدی و رشد اقتصادی منفی است. اینکه آیا تحریم‌ها باز می‌گردند و رئیس‌جمهور جدید آمریکا سیاست‌های خصمانه‌ای علیه ایران اتخاذ کند، شک و شبهه‌های زیادی وجود دارد. این مسئله موضوع این گزارش نیست، بلکه بیشتر بر این موضوع تاکید داریم که آیا تمامی مشکلات پیش آمده در دولت قبل ناشی از تحریم‌ها بوده است یا اینکه سوء مدیریت‌ها تاثیر زیادی بر نا به سامانی‌های اقتصادی داشته است؟

رکود مسکن کی تمام می‌شود؟

یکی از بخش‌هایی که در دولت قبل نوسانات زیادی را تجربه کرد بخش مسکن بود. قیمت خانه در ایران در هشت سال دولت احمدی نژاد رشد سرسام‌آوری داشت، اما اکنون بیش از سه سال است که این بخش مهم اقتصادی در رکود به سر می‌برد. برخی بر این باورند که افزایش قیمت مسکن در دولت قبل در واقع حباب بوده است و این حباب اکنون ترکیده است؛ کاهش قیمت مسکن در واقع در راستای رسیدن به قیمت تعادلی است. مسئله‌ای که در این میان مطرح است این است که اگر ادعای مسئولان دولت قبلی را بپذیریم که عنوان می‌کردند بخش مسکن را رونق بخشیده‌اند، چرا این رونق خود را در بخش‌های دیگر از جمله افزایش اشتغال و رشد اقتصادی نشان نداده است. فرشاد مومنی تحلیلگر مسائل اقتصادی «کسب درآمد به روش‌ شبه گانگستری در دولت قبل» را دلیل این مسئله می‌داند.

کلاف سردرگم مسکن

مومنی در نشست دین و اقتصاد اظهار کرد: بخش مسکن یکی از بحث‌هایی است که کلاف سردرگمی در اقتصاد ما محسوب می‌شود. از یک طرف در سطح توسعه گفته می‌شود که منابع مادی و انسانی اگر از سطوحی بیشتر در اختیار این بخش قرار گیرد آن را علامت خطر در نظر می‌گیرند، چون گفته می‌شود بازدهی متعارف مثل یک بخش مولد را ندارد.

این تحلیل‌گر مسائل اقتصادی افزود: بنابراین تخصیص منابع انسانی و مادی فراتر از یک حد مشخص به معنای محروم کردن جامعه از ظرفیت‌های شکل‌دهنده به بنیه تولیدات اقتصادی است. از طرف دیگر وقتی در افق بلندمدت می‌بینیم این بخش در اقتصاد سیاسی ایران همواره جایگاه منزلتی بسیار فراتر از بایسته‌های توسعه ملی داشته است و برای مدت‌های طولانی این مسئله چنین توجیه می‌شود که به دلایل تاریخی متعدد این بخش با ذائقه کوتاه نگرانه در یک اقتصاد سیاسی رانتی و ناامن تازه‌کارتر است. سیاستگذاران نیز از این فرصت اینگونه بهره می‌بردند که هر قدر اقتصاد به سمت افول و رکود حرکت می‌کرد با تهدیدهایی که در این بخش انجام می‌شود به اعتبار پیوندهای پسین و پیشین این بخش سعی می‌شد عوارض مزمن توسعه نیافتگی در ساختار رانتی از طریق رونق بخشی به این قسمت امکان‌پذیر شود.

عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه تهران اظهار کرد: در یکی دو دهه اخیر این بخش پدیده‌های جدید به همراه آورد که هر کدام نیازمند واکاوی بسیار جدی‌تری نسبت به گذشته است. یک وجه بسیار مهم این موضوع در آخرین دوره شکوفایی چشم‌گیر درآمدهای نفتی یعنی ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۰ قابل بررسی است که در آن فعالیت‌های رانتی در اقتصاد سیاسی گسترش و عمق بی‌سابقه یافت و در کنار آن با یک فساد بی‌سابقه مالی روبه‌رو شدیم که در ۱۰ ساله اخیر منجر به آن شد که شاهد آن باشیم که حتی جاذبه‌های این بخش برای کسانی که از شیوه‌های غیرمولد می‌خواستند کسب درآمد کنند به حداقل برسد.

مومنی بیان کرد: به‌طور مشخص اگر به داده‌های سرشماری سال‌های ۱۳۸۵ و ۱۳۹۰ نگاه کنید متوجه می‌شوید که بعد از بخش صنعت که خالص فرصت‌های شغلی ایجاد شده در این بخش در بین این دو سرشماری به منفی رسید خالص فرصت‌های ایجاد شده در بخش مسکن نیز در این دوره منفی شد و این موضوع پدیده قابل اعتنایی است.

او افزود: از منظر اقتصاد سیاسی نشان می‌دهد تا قبل از این موج شاهد این بودیم که در بحران‌های شکوفایی درآمد نفتی بخش‌های مولد مغلوب بخش‌های غیرمولد می‌شوند به همین خاطر صنعت‌زدایی با افول نسبی بخش کشاورزی همراه بود. همگام با آن افزایش بی‌سابقه واردات محصولات کشاورزی نیز صورت می‌گرفت، ولی نکته حیرت‌انگیز بی‌سابقه این است که در دوره اخیر خالص فرصت‌های شغلی ایجاد شده در بخش مسکن به تعداد چشم‌گیری کاهش یافت. به این معنی که به لطف سیاست‌های دولت قبل که از راه‌های شبه مافیایی و شبه گانگستری که برای کسب درآمد استفاده می‌کرد خالص فرصت شغلی بخش ساختمان و مسکن منفی شد.

عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه تهران همچنین تصریح کرد: یکی از وجوه مهم دیگر بخش مسکن به ویژه در پنج ساله اخیر پدیده جداشدگی بازار مسکن است. در این بخش با وضعیت پارادوکسیکال روبه‌رو هستیم که بازتاب ساخت رانتی اقتصاد ایران است به این معنی که مسکن‌های لوکس با یک فزونی عرضه نسبت به تقاضا روبه‌روست که نشان می‌دهد به دلیل هزینه مبادله بسیار بالا در اقتصاد ایران صرفه اقتصادی این بوده است که سرمایه‌گذاران در این بخش سرمایه‌گذاری کنند، ولی هم‌زمان با وضعیت بحرانی فزونی تقاضا نسبت به عرضه برای بازار مسکن روبه‌رو هستیم.

مدیر موسسه دین و اقتصاد ادامه داد: اگر به تجربه مسکن مهر دقت کنیم متوجه می‌شویم که در اصل تشخیص این مسئله که فرودستان از نظر مسکن در وضعیت مناسبی قرار ندارند درست عمل شده است، ولی برای حل این مشکل از نگاه‌های غیرکارشناسی به ضد توسعه‌ای رانت‌جویانه دولت قبل برای حل این مشکل استفاده شده است و به این ترتیب از طریق ابزارهای سیاسی متناقض و ناهنجار اقدام شد که این موضوع به شکست پروژه مسکن مهر منجر شد.