جدال میان تاریخ و روزنامه‌نگاری

کتاب «تاریخ سیاسی مطبوعات مصر» توسط دکتر عباس اسدی استاد علوم ارتباطات دانشگاه علامه‌طباطبائی منتشر شد.

به گزارش عطنا، کتاب تاریخ سیاسی مطبوعات مصر به قلم دکتر عباس اسدی عضو هیئت علمی گروه روزنامه نگاری دانشگاه علامه طباطبائی در دو جلد به نگارش در آمده و اکنون جلد نخست آن از سوی انتشارات آوای نور روانه بازار شده است. این جلد از کتاب شامل سه بخش است که تحولات مطبوعات و تاثیر و تاثر روزنامه نگاری و سیاست از یکدیگر را از زمان محمد علی پاشا تا انوار سادات را مورد واکاوی قرار داده است.

در کتاب «تاریخ سیاسی مطبوعات مصر»‌ می‌‌خوانیم که، جهان سیاست مصر، دور باطل است. این را تحولات سیاسی در آن کشور نشان‌ می‌‌دهد. اگرچه این کشور یکی از نخستین کشورهای خاورمیانه بود که پس از حمله ناپلئون درهای خود را به روی جهان غرب گشود و در تحولات فرهنگی و روشنفکری به کشوری پیشرو در منطقه تبدیل شد، ولی هیچ گاه نتوانست دور باطل سیاست را بشکند. چنان که، هنوز دموکراسی در این کشور، راهی به درازای رود نيل دارد.

نویسنده می‌‌نویسد که روزنامه نگاری در مصر نیز، همواره با جزر و مدهاي سياسي همراه بوده است. مطبوعات در این کشور زماني تأسيس شدند كه مصر نوين توسط محمدعلي پاشا ايجاد گرديد. بنابراين در چنين شرايطي «الوقايع مصريه» توجیه گر اقتدار مطلقه والي مصر بود. در اواخر قرن نوزدهم زماني هم كه نيروهاي خارجي جهت تسلط و نفوذ بر مقدرات اين كشور رقابت را آغاز كردند، مطبوعات نیز به ابزارهاي انعکاس ديدگاه‌ها و نظريات اين نيروها تبديل شدند. مثلاً «المقطم» به پياده شدن نقشه‌هاي انگلستان و «الاهرام» به تعبير رؤياهاي فرانسه كمك مي‌كردند. به واقع آنچه را كه اين مطبوعات در این دوره به چاپ‌ می‌‌رساندند، در راستای تامین منافع اشغالگران یا طبقه متوسطه به بالا بود.

به طور کلی، بارزترین ویژگی مطبوعات این کشور، در هر دوره ای، حمایت از دولت ها، سیاست‌ها و اقدامات آن بوده است. در دوران معاصر نیز، گزارش‌ها و اخبار داخلی مطبوعات مصر، همواره بر موفقیت های ادارات دولتی متمرکز بوده است. این نکته، حتی در مورد اخبار بین‌المللی و جهان عرب نیز، صدق داشته است.

در همه این دوران ها، حتی اخبار منفی در مطبوعات مصر به گونه‌ای مطرح‌ می‌‌شده‌اند تا نشان دهند دولت موجود برای حل مسایل، فعال است. همچنین هنگامی که روزنامه نگاران به مسایل مهمی‌ می‌‌پرداخته‌اند یا برخی اشتباهات اجرایی را نقد‌ می‌‌کرده اند، به گونه‌ای نبوده است که منجر به بی آبرویی نظام یا بی اعتبار شدن سیاست دولت موجود، شود. بنابراین، از این منظر، در این کشور، مطبوعات همواره، از آزادی نسبتا وسیعی در نقد و انتقاد از برنامه های دولت‌ها برخوردار بوده اند! زیرا اولویت و رسالت همه آنها نشان دادن موفقیت های دولت‌ها بوده است! در غیر این صورت، آنها متهم به عبور از خطوط قرمز‌ می‌‌شده اند، که همواره عواقب وخیمی را برای روزنامه مربوطه به همراه‌ می‌‌داشته است.

در واقع، در مصر همانند سایر کشورهای عربی، براي پرهيز از سانسور مطبوعات، همیشه سيستم خود سانسوري حاكم بوده است. اگرچه نشريات دولتي، سر براه بوده اند، اما نشريات حزبي هم تنها در چارچوب قانون احزاب فعاليت داشته اند. بدین صورت که، در مطبوعات مصر، معمولا همه انتقادات و مشكلات به نخست وزير ختم‌ می‌‌می شده و شوند و از ايشان جلوتر نمي روند.اگر نشريات و افراد مطبوعاتي پا را از گليم خود درازتر نمايند، آن گاه بايد در دادگاه هاي اين كشور، پاسخگوي فساد مالي ـ اداري، رشوه، جاسوسي و... باشند. این را نیز باید افزود که اگرچه، در این کشور بعضی از مطبوعات به خصوص مطبوعات حزبی، در ظاهر مخالف دولت‌ها بوده و هستند، ولی آنها در باطن، حکم سوپاپ اطمینان به رژیم را داشته و دارند. برای همین، گاهی اوقات مشاهده‌ می‌‌شود که هر از گاهی، در این نشریات، مقالاتی به ظاهر مخالف درج‌ می‌‌شوند، بدون آن از سوی حکومت مورد تهدید قرار گیرند.

نویسنده کتاب می‌‌نویسدکه امروز، بسياري از روزنامه‌ها و مجلات در مصر، به طور مستقیم یا غیر مستقیم وابسته به دولت هستند، به خصوص این که عمده ترین آن‌ها، تنها از سوی چند موسسه بزرگ، منتشر‌ می‌‌شوند. موسساتی كه پس از كودتاي 1952 در مصر، مصادره شده‌اند و اكنون جزء موسسات دولتي به حساب مي آيند. در حالی که برخي از اين موسسات قبلاً خصوصي بوده اند. در این زمینه‌ می‌‌توان به موسسات مطبوعاتی چون الاهرام، الاخبارالیوم، دارالهلال، دار التحریر، دارالمعارف، دارالتعاون، دارالشعب، روزاليوسف، دارالميدان و غیره اشاره کرد.

با اوصافی که رفت باید گفت که، کتاب «تاریخ سیاسی مطبوعات مصر»، روایتی از تاریخ و روزنامه نگاری است. آن نه تاریخ صرف است و نه صرفا تاریخ روزنامه نگاری. به عبارتی، آن تا حدودی تفسیر و تحلیلی از جدال میان تاریخ و روزنامه نگاری است. تاریخی که با سیاستمداران و روزنامه نگاران ساخته شده، اما تنها با روزنامه نگاران به ثبت رسیده است. بالاخره این که، کتاب حاضر، بخشی از مسیر تاریخ مصر است که خواننده پس از پیمودن آن، در‌ می‌‌یابد که چه کسی درست عمل کرده و راست گفته است؟

«تاریخ سیاسی مطبوعات مصر»، برای آنانی که در حوزه روزنامه نگاری، مدیریت رسانه، علوم سیاسی و تاریخ، پژوهش‌ می‌‌کنند، حاوی مباحث بکر و نکته های قابل تامل است و مطالعه آن برای دیگر علاقه مندان نیز ملال انگیز نیست، زیرا رویدادها با قلم روان و توصیفی به تصویر کشیده شده‌اند.

شایان ذکر است دکتر عباس اسدی، پیش از این، چهار کتاب تحت عنوان «روزنامه‌نگاری در جهان معاصر»، «کرامت انسانی در حقوق رسانه»، «حقوق مخاطبان مطبوعات» و «شناسنامه خبرگزاری‌های جهان» را روانه بازار نشر کرده است.