روزنامه‌نگاران ما، سواد رسانه‌ای اندکی دارند

دکتر عباس اسدی،استاد علامه طباطبائی، درباره جنس مطالبی که امروز در روزنامه‌ها چاپ می‌شوند می‌گوید: مسئله روزنامه‌های امروز خبردهی نیست. آنچه امروز نیاز داریم تحلیل نویسی است.

به گزارش عطنا به نقل از ضمیمه اطلاعات، افزایش سواد رسانه‌ای عمومی، مشتریان منفعل دیروز مطبوعات را به مخاطبانی آگاه، فعال و هوشمند تبدیل کرده است که تولیدات خبری روزنامه‌ها و سایت‌ها را می‌شناسند و تفکیک می‌کنند و در دریافت اخبار و اطلاعات دست به انتخاب می‌زنند. دیگر نمی‌توان هر خبری را از هر منبعی نقل کرد و بر باور عمومی‌تأثیر گذاشت. با بالارفتن سطح آگاهی‌های عمومی‌در بیشتر افراد جامعه، کار مسئولان کشوری و همین طور خبرنگاران سخت تر و پیچیده تر شده است.

تولید خبر نداریم

اغلب خبرهای رسمی‌که در مطبوعات به چاپ می‌رسند، با تأیید مبدأهای رسمی‌ و روابط عمومی‌سازمان‌ها و موسسات در روزنامه‌ها، بسته به جهت گیری رسانه‌ها، با روایت‌های مختلف نقل می‌شوند.

دکتر عباس اسدی، عضو هیئت علمی‌دانشگاه علامه طباطبائی، درباره جنس مطالبی که امروز در روزنامه‌ها چاپ می‌شوند می‌گوید: مسئله روزنامه‌های امروز خبردهی نیست. آنچه امروز نیاز داریم تحلیل نویسی است.

وی با اشاره به اینکه ما به عنوان روزنامه نگار نباید به دنبال خبردهی باشیم، می‌گوید: برای خدمت به افکار عمومی‌باید به دنبال چرایی و چگونگی رخدادها باشیم.

سردبیر فصلنامه علمی‌- تخصصی «علوم خبری»، با بیان اینکه در رسانه‌های ما تولید خبر به معنی واقعی وجود ندارد، می‌گوید: آنچه تولید می‌شود شبه خبر است.

استاد دانشگاه علامه طباطبائی می‌گوید: ویرایش و نقل اطلاعیه‌ها، بیانیه‌ها و نوشته‌هایی که از روابط عمومی‌ها به دستمان می‌رسد تولید خبر نیست. منظور از تولید خبر، آگاهی دادن از رویدادی است که به طور اختصاصی شما آن را در روزنامه خود داشته باشید و بقیه رسانه‌ها نداشته باشند.

دکتر اسدی می‌گوید: فقط یک روزنامه نگار آگاه و خبره می‌تواند خبر تولید کند یا مصاحبه اختصاصی مفصلی انجام دهد که تیتر اول شود، اتفاقی که در روزنامه‌های امروز نمی بینیم رخ دهد.

وی می‌افزاید: تولید خبر به این صورت که موضوعی باشد که دیگران به آن فکر نکرده باشند و خبرنگاری آن را به صورت ویژه شکار کند، در مطبوعات کشور نمی‌بینیم.

به گفته اسدی: خبری که در رسانه‌ها به گوش مردم می‌رسد، تنها آگاهی بخشی درباره یک رخداد است، در حالی که یک خبرنگار خبره باید با کارشناسان گفتگو کند و چندوچون خبر و پیشینه آن را به اطلاع مخاطب برساند.

این استاد دانشگاه درباره تأثیر تکنولوژی بر انتقال اطلاعات و نقش سواد رسانه‌ای خبرنگاران می‌گوید: متأسفانه امروز می‌بینیم که گاهی روزنامه نگاران سواد رسانه‌ای اندکی دارند

وی با بیان اینکه متأسفانه گاهی در کلاس‌های درسی دانشگاهی می‌بینیم که دانشجویان بیشتر از استادانشان با روش‌های خبررسانی روز دنیا آشنایی دارند، می‌افزاید: با این حال دانشجویان برای دستیابی به تحلیل درست و دقیق اخبار و اطلاعات به زاویه دید استادانشان نیاز دارند.

استاد دانشگاه علامه طباطبائی می‌گوید: شاید روزنامه نگاران سنتی در کشور ما از اهمیت تکنولوژی‌های مدرن آگاه نباشند یا سواد رسانه‌ای روز دنیا را نداشته باشند و همین موضوع سبب می‌شود تا در خبررسانی به روز نباشیم. ولی لازم است که به طور همزمان هم سواد رسانه‌ای و هم توانایی زاویه دید روزنامه نگاران را افزایش دهیم.

اخلاق روزنامه نگاری

استفاده از منابع دقیق و اصلی، بررسی و جستجوی دقیق، ارائه گزارش منصفانه و دوری از جبهه گیری و دخالت ندادن نفع شخصی در ارائه خبرها، گزارش‌ها و مقالات از جمله اصول و استانداردهای حرفه‌ای انجام کار خبری هستند که در همه دوره‌های روزنامه نگاری و کلاس‌های دانشگاهی و در همه کتاب‌های مربوط به این شغل به آنها اشاره شده است. با این حال کم و بیش بی اخلاقی‌هایی در فضای رسانه‌ها اتفاق می‌افتد که بی اعتمادی به رسانه را برای افکار عمومی در پی دارد.

دکتر اسدی با اشاره به اینکه اخلاق روزنامه‌نگاری حرفه‌ای چه در داخل و چه در خارج از کشور تاحدودی نادیده گرفته می‌شود، آن را ناشی از تجاری شدن روزنامه نگاری می‌داند و می‌گوید: وقتی روزنامه نگاری تجاری شود و به صورت کالا درآید، موجب می‌شود تا بسیاری از روزنامه نگاران و دست اندرکاران بکوشند تا به هر طریقی مخاطب جذب کنند و روزنامه را به فروش برسانند.

در هر شرایطی می‌شود کار کرد

نفس خبررسانی به دلیل مسئولیتی که به دنبال آن می‌آید، گاه می‌تواند برای خبرنگاران و روزنامه‌ها دردسرساز شود. دکتر اسدی در پاسخ به اینکه گاهی پیگیری زیاد یک موضوع می‌تواند برای خبرنگاران مسئله ساز شود می‌گوید: این طور نیست که بگوییم نمی توان برخی از اخبار را به دلیل نبود آزادی بیان مطرح کرد.

وی با تأکید بر اینکه می‌شود بدترین اخبار را بدون ایجاد حساسیت بیان کرد، می‌گوید: این هنر خبرنگاران است که بتوانند اخبار حساسیت برانگیز را به شیوه‌ای هنرمندانه در اختیار مخاطبان قرار دهند، طوری که هم خبررسانی کرده باشند و هم مشکلی برای کسی ایجاد نکنند.

استاد رشته علوم ارتباطات با بیان اینکه یادگرفتنِ شنا در استخر هنر نیست، بلکه هنر این است که بتوانی خودت را در دریا از غرق شدن نجات دهی، تأکید می‌کند: بهترین مکان برای تقویت زاویه دید خبرنگاران، جامعه‌ای است که اتفاقاً در آن فضای بازی برای ارائه اخبار وجود نداشته باشد.

دکتر اسدی می‌افزاید: بسیار می‌بینیم در جوامعی که آزادی بیان وجود دارد، شدیدترین سانسورها اتفاق می‌افتد و خبرنگاران نمی توانند دم بزنند، مثل موضوع تشکیک در هولوکاست.

فقط ابزارها تغییر کرده اند

موضوع دوام و بقای روزنامه‌ها و اساساً آنچه بر روی کاغذ چاپ می‌شود، چندی است که به موضوعی جهانی تبدیل شده است. محمد آشنا، مدیر مسئول فصلنامه «فرهنگ و ادبیات» به تازگی در گفت و گویی با شهروند، از روزنامه‌ها با لفظ ‌»دیروز-» و بلکه «پریروزنامه» یاد کرده است و با بیان این که روزنامه‌ها خبرهای تلگرامی را با یک یا گاهی دو روز تأخیر چاپ می‌کنند، می‌گوید: این موضوع باعث می‌شود تا دیگر تمایلی برای خریدن روزنامه وجود نداشته باشد.

وی نبود درک درستی از روزنامه نگاری در میان تعداد قابل‌توجهی از روزنامه‌نگاران و روزنامه‌داران را از مشکلات بزرگ کار روزنامه می‌داند و می‌افزاید: از یک‌سو حقوق روزنامه‌نگاران به قدری نیست که کسی بتواند وقت صرف و گزارش‌های منحصربه‌فرد و دقیقی برای انتشار تهیه کند و از سوی دیگر بسیاری از خبرنگاران و روزنامه‌نگاران هم به این وضع عادت کرده و در یک توافق نانوشته با روزنامه‌داران کنار آمده‌اند.

درحالی که برخی بر این باورند که روزنامه نگاری و کار رسانه‌ای در حال دگردیسی است و دیگر کار نوشتن در مطبوعات به شکل کلاسیک خود وجود نخواهد داشت، دکتر اسدی در پاسخ به پرسشی درباره تغییراتی که برای کار خبررسانی در طول زمان رخ داده است، می‌گوید: اگر با اغماض نظر بخواهیم روزنامه نگاری یا خبرنگاری را به یک معنا به کار ببریم، آنها در جهان هیچ تغییر ماهوی نکرده اند. آنچه تغییر کرده، ابزارها و روش‌های انجام کار است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی با تأکید بر اینکه روزنامه نگاری با خبرنگاری تفاوت دارد، می‌گوید: روزنامه نگار شبیه آرشیتکت است و خبرنگار شبیه معمار.

وی با بیان اینکه روزنامه نگاری ۵۰ سال پیش با امروز یا صد سال دیگر ماهیتا فرقی ندارد و تفاوت در شیوه انجام کار است، ادامه می‌دهد: یک زمانی خبرها با خودکار نوشته می‌شدند و حالا بیشتر تایپ می‌شوند.

دکتر اسدی با تأکید بر اینکه ذات نوشتن تغییری نکرده است، می‌گوید: شاید زمانی لازم بود که خبرنگاران برای یافتن سوژه کتاب بخوانند یا روزنامه‌ها را ورق بزنند ولی حالا سوژه‌ها و پیشینه کار خود را از روی سایت‌ها مطالعه می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه ما از نظر ابزارهای کار عقب تر از کشورهای پیشرو هستیم، می‌گوید: استفاده از ابزارها و فناوری‌های جدید پس از مدتی برای ما جا می‌افتد و متأسفانه بسیاری از روزنامه نگاران ما در استفاده از ابزارهای نوین کارشان تردید می‌کنند.

استاد رشته علوم ارتباطات در پاسخ به این پرسش که آیا عمر روزنامه نگاری رو به زوال است یا خیر، می‌گوید: روزنامه نگاری نه تنها عمرش رو به پایان نیست، که عمرش دراز است و نخواهد مرد.

وی با بیان اینکه هر حادثه‌ای نیازمند روزنامه نگاری است و شهروند-خبرنگاران با کمک به انتشار اطلاعات تنها مکمل کار خبرنگاران هستند، می‌گوید: بدون کار روزنامه نگاران، اخبار و رخدادها بازتاب نمی‌یابند.

وی تأکید می‌کند: رورنامه نگاری نه تنها از بین نمی رود که روز به روز تقویت می‌شود و کارش را بهتر انجام می‌دهد.او می‌افزاید: ممکن است روزنامه‌ها در طول زمان، به جای چاپ بر روی کاغذ، روی سایت بیایند، ولی همچنان تحریریه و دروازه خبر را لازم دارند.