هم‌اندیشی فلسفه و عرفان اسلامی در عالم معاصر

همایش دو روزه «هم‌اندیشی فلسفه و عرفان اسلامی در عالم معاصر» یکشنبه ۹ خرداد ۹۵ در دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجه دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

در این جلسه پروفسور اسمیرنوف، رئیس انستیتو فلسفه روسیه، پروفسور روزانا پسخو، استاد فلسفه دانشگاه دوستی روسیه، ایلشات نصیروف، استاد فلسفه انستیتو فلسفه روسیه و تاتیانا کورنیوا، پژوهشگر انستیتو فلسفه روسیه به عنوان تیم مدعو از کشور روسیه حضور داشتند.

همچنین دکتر ابراهیمی دینانی، استاد فلسفه دانشگاه تهران، غلامرضا اعوانی، استاد دانشگاه شهید‌ بهشتی و رئیس سابق موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، قاسم پورحسن، دانشیار فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی، سلیمان حشمت، دانشیار فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی، کریم مجتهدی، استاد فلسفه دانشگاه تهران، علی اصغر مصلح، استاد فلسفه دانشگاه تهران و سید جواد میری، دانشیار فلسفه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به عنوان فلاسفه کشور ایران در این همایش حضور یافتند.

در این هم ­اندیشی، چگونگی مقابله و پاسخگویی به وضع کنونی جهان در برابر فلسفه و عرفان اسلامی از طریق تفکر فلسفی_اسلامی در کنار اندیشه ­ی اندیشمندان کشور روسیه در این زمینه و با تشریک مساعی فلاسفه­ی ایران با آنها بررسی شد.

درابتدای جلسه، دکتر رضا سلیمان حشمت، دانشیار فلسفه از دانشگاه علامه طباطبائی، به عنوان اولین سخنران به ایراد سخنرانی خود با موضوع «علم الاسماء تاریخی» پرداخت.

دکتر سلیمان حشمت در سخنان خود گفت: صفات و اسماء فعلی حق، نام‌ها و صفت‌هایی زائد بر ذات و گونا­گون هستند.

دانشیار فلسفه از دانشگاه علامه طباطبائی افزود: از میان این اسماء و صفات، تعدادی در شرایع مختلف و یا در تاریخ انبیاء به ظهور آمده­اند که بنا به گفته ­ی ابن عربی در کتاب فصوص الحکم، این علم الاسماء با توجه به آیه­ ی شریف «وَعَلَّمَ ءَادَمَ ٱلْأَسْمَآءَ كُلَّهَا» از آدم تا خاتم را دربرگرفته است.

دکتر غلامرضا اعوانی، رئیس سابق موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و استاد فلسفه از دانشگاه شهید بهشتی، سخنران دوم این مراسم بود و مقاله­ ی وی «اراده‌گروی در فلسفه­ ی غربی پس از دکارت» نام داشت.

استاد فلسفه دانشگاه شهید بهشتی در سخنان خود خاطر نشان کرد: اراده­ گروی، باور به تقدم امر الهی یا اراده­ ی انسانی بر معرفت است.

اعوانی افزود: مطابق با دیدگاه اراده­ گراها، ماهیت معرفت و حقیقت از سوی اراده و اختیار تعیّن می­ یابد.

آندره اسمیرنوف، استاد فلسفه و رییس انستیتو فلسفه از آکادمی علوم روسیه، سخنران بعدی این همایش بود. «اجمالی از فلسفه­ ی ابن عربی» عنوان سخنان اسمیرنوف بود.

رئیس انستیتو فلسفه­ی روسیه با بیان این که اسلام دین صبر و آرامش است بیان کرد: داعشی که امروزه به وجود آمده است، گروهی فاناتیک (تعصب گرا) است که نمی­ شود با جنگ با آن مقابله کرد.

پروفسور اسمیرنوف گفت: بعد از اعتراضات مردم در ترکیه در قرن بیستم، عبدالرزاق متفکری ترک بیان کرد که اسلام باید تنها در بحث دینی در جامعه جریان یابد و از حکومت و دولت جدا باشد.

آندره اسمیرنوف افزود: این تعریف از دین همان چیزی است که امروزه در غرب به عنوان تفکر اسلامی درنظر گرفته می ­شود یعنی اینکه دین را باید از دنیا جدا کرد.

اسمیرنوف بیان کرد: این جدایی دین از دنیا، دین را از معنا تهی کرده است. همان گونه که می ­بینیم، حتی در مواقعی دین و دنیا را در مقابل هم قرار می­ دهد.

استاد فلسفه انستیتو فلسفه­ی روسیه در ادامه بیان کرد: همین تفکر جدایی دین و دنیاست که موجبات به وجود آمدن داعش را فراهم کرده است. این انقلاب اسلامی که در ایران رخ داده است، بیانگر مسیری است که اسلام برای تحقق دین و دنیا در کنار هم و همچنین برای معرفی فرهنگ درست اسلامی در نظر گرفته است.

سخنران دیگر این همایش، روزانا پسخو، استاد دپارتمان تاریخ فلسفه­ ی دانشکده علوم انسانی و علوم اجتماعی دانشگاه دوستی ملل روسیه بود. عنوان مقاله­ ی وی «متناقض نما به مثابه­ی اسلوبی در درک مضامین الهیاتی»  بود.

وی در این مقاله ضمن بیان معنای ریشه‌شناسانه ­ی لغت پارادوکس که به زبان یونان باستان برمی­ گردد، به معرفی و ارائه­ تقسیم بندی سه­ گانه­ ای بر این واژه با توجه به مقاله­ ای از عبدالجبّار نِفَّری پرداخت؛ تقسیم بندی ای متشکل از سه بخش «متناقض‌نمای منطقی»، «متناقض ­نمای معناشناختی» و «متناقض­ نمای سبک‌شناختی».

روزانا پسخو در مثالی از مقاله­ ی عبدالجبار نِفَّری با بیان این جمله که «من نزدیکم در عین حال که دور هستم، در دوری ­ای که در عین حال نزدیکم.» گفت: تنها راه درک این بیان این است که دریابیم آن حرف، حرف خداست و نه حرف یک انسان.

استاد دپارتمان تاریخ فلسفه دانشگاه دوستی ملل روسیه پس از بیان مثال‌هایی در تقسیم‌بندی­ های متناقض­ نما بیان کرد: به عبارت دیگر خدا در مسیری غیر از پارادوکس قابل بیان نیست. به همین دلیل است که می­ شود خدا را با تناقض­ گویی معرفی کرد و به این معناست که خدا را به روشی نمی ­توانیم بیان و معرفی کنیم.

دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی، استاد فلسفه­ ی اسلامی دانشگاه تهران، سخنران بعدی این همایش بود. مقاله­ ی وی «ستیز با عقل در جهان امروز» نام داشت.

ابراهیمی دینانی در ابتدای سخنان خود با بیان این که آزادی انسان منوط به پذیرش جهان به عنوان امری معقول است گفت: اگر انسان به جهان موجود باور دارد، آن را معقول می­ داند. اندیشیدن به امور معقول و کوشیدن برای رسیدن به آنچه معقول است، در اصطلاح نوعی فلسفیدن شناخته می­شود. این تلاش و کوشش از ویژگی ­های انسان است و بشر با داشتن این ویژگی، تنها موجودی است که در راه فلسفه گام برمی­دارد و عنوان فیلسوف بودن بر او اطلاق می­گردد.

استاد فلسفه­ ی اسلامی دانشگاه تهران افزود: هرچیزی در این جهان به واسطه­ ی غیر خود محدود می­ شود و در برخورد با آنچه از سنخ آن نیست پایان می­ پذیرد اما عقل به واسطه­ ی غیر خود محدود نمی­ گردد و چیزی در این جهان وجود ندارد که بتواند راه عقل را برای پیشرفت به پیش مسدود سازد.

وی در ادامه بیان کرد: تنها چیزی که می ­تواند عقل را محدود کند، خود عقل است زیرا عقل از این خصلت برخوردار است که بتواند از میزان توانایی خویش آگاه شود و پایان خود را بشناسد.

دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی در بخشی از سخنان خود به بیان مفهوم فلسفه و عرفان پرداخت و گفت: فلسفه عشق به دانستن است و عرفان دانستنِ عشق.

وی در بحث مفهوم خواستن گفت: خواستنِ حق تعالی همان دانستن است  و دانستنِ حق تعالی همان خواستن. در دنیای معاصر می گوییم بخواه تا بشود اما فلاسفه می‌گویند که اول باید بدانیم و سپس بخواهیم تا نهایتا بشود.

کریم مجتهدی، استاد فلسفه ­ی دانشگاه تهران، سخنران آخر این همایش بود. عنوان مقاله ­ی وی «سهروردی در مغرب زمین» بود.

کریم مجتهدی، با بیان این که اقبال بر سهروردی در غرب بسیار با تاخیر صورت گرفته و اولین بار در قرن بیستم، نیکلسون نام سهروردی را در حاشیه ­ی یکی از کتاب­ هایش آورده است، به این موضوع پرداخت که برخی از متفکران غربی در صده­ ی پانزده و شانزده میلادی (فیچینو ایتالیایی و پاتریزی از یوگسلاوی) تشابه زیادی با سهروردی داشته­ اند. دلیل آن نیز استفاده از منابع مشترکی همچون منابع شرقی اعم از زرتشتی و سنت هرمسی و افلاطیون متاخر بوده است.

استاد فلسفه ­ی دانشگاه تهران، کریم مجتهدی، هانری کربن را معرف اصلی سهروردی در غرب و حتی به معنایی معرف سهروردی در وطن اصلی خود یعنی ایران دانست.

وی در بخشی دیگر از سخنان خود به این نکته اشاره کرد که بیان عبارت «من می ­دانم» دیگر کافیست و باید به این برسیم که نمی‌دانیم و بعد از آن به اراده ه­ای دانشجویی نیاز داریم.

در ادامه با گزارش تصویری این همایش همراه باشید.

[gallery size="medium" ids="39867,39866,39865,39864,39863,39858,39859,39860,39861,39862,39857,39856,39855,39854,39853,39850,39851,39852" orderby="rand"]