وابستگی نظریه ولایت فقیه به چیستی و چرایی علوم انسانی قرآن‌بنیان

به گزارش عطنا به نقل از ایکنا، نشست‌های همایش علوم انسانی قرآن بنیان، ۲۷ اردیبهشت‌ماه با حضور جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.

نشست اول به موضوع چیستی علوم انسانی قرآن بنیان اختصاص داشت. در این نشست، حسین کلباسی اشتری، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی در سخنرانی خود با موضوع علوم انسانی بر اساس نظریه فطرت، بیان کرد: آنچه که تکویناً در مسیر هدایت عامه حجت و دلیل باطنی و درونی و در وجود آدمی تعبیه شده و از بدو خلقت الی الابد و در جریان رسالت همه انبیاء و جمع اوصیای الهی، مورد خطاب و فراخوان الهی قرار گرفته است، در لسان کتاب خدا فطرت نامیده شده و جنبه‌ای از آن که به درک کلیات و انکشاف حقیقت امور نائل می‌شود عقل خوانده شده است.

وی افزود: این حجت باطن به مدد حجت ظاهر که همان کتاب خدا، انبیا و اوصیای الهی‌اند، امر هدایت و استکمال بشر و وصول به غایات  مقاصد ضروری او را محقق می‌سازند. به استناد براهین متعدد عقلی و نقلی، غیبت هر یک از این حجت‌ها مساوی با نفی کمال است.

کلباسی بیان کرد: عقل موصوف در کتاب خدا، مجهز و آراسته به تصدیقات پایه‌ای است که امکان صدور گزاره‌های علمی و اخلاقی را در محدوده‌ای خاص برای صاحب آن فراهم می‌سازد، لیکن بشر به اقتضای تناهی وجودی و محدودیت بدیهی قوای خود، برای تفصیل و گسترش گزاره‌های اخباری و انشایی اجتناب‌ناپذیر خویش، به منبعی ورای توانایی‌های نوعی خود نیازمند است و این چیزی نیست جز همان وحی الهی.

ناتوانی عقل خودبنیاد

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی گفت: عقل خودبنیاد و مستقل از وحی، در تمامی احکام صادره خود ناتوان است، علم منقطع از وحی، ظرفیت انکشاف و مشاهده حق و وصول صاحب آن به غایات استحقاقی خویش را ندارد.

در ادامه سیدابوالقاسم نقیبی، از دانشگاه شهید مطهری که مقاله هویت علم انسانی قرآن‌بنیان را به این همایش ارسال کرده است، گفت: در رویکردی معرفت‌شناختی، نسبت آموزه‌های قرآنی با علوم تجربی انسانی به این صورت است که آموزه‌های قرآنی، چون مبادی و پیش فرض‌ها در نظر گرفته می‌شوند، پژوهشگر با اتکا به این پیش‌فرض‌ها و با الهام گرفتن از آن‌ها، فرضیه‌هایی را در زمینه مسئله مورد پژوهش در علم انسانی ارائه می‌دهد.

وی ادامه داد: اگر این فرضیه‌ها در رهیافت آزمون و تجربه، ظرفیت و قابیلت تبیین، پیش‌بینی و کنترل را به نمایش گذارند علم انسانی قرآن‌بنیان شکل می‌گیرد.

نقیبی بیان کرد: شکل‌گیری علوم انسانی قرآن بنیان منوط به این است که آموزه‌های قرآنی مسئله مورد پژوهش در آزمون و تجربه از چنان فراوانی برخوردار باشند که بتوان از آن‌ها به عنوان پیش فرض علم تجربی انسانی و قالب‌بندی فرضیه‌ها بر مواد فراهم آمده بهره جست و در آزمون این فرضیه‌ها شواهد لازم را برای تبیین‌ها، پیش‌بینی‌ها و کنترل به دست داد.

بنا بر این گزارش، علی اکبر احمدی افرمجانی، از دانشگاه علامه طباطبائی در ارائه مقاله خود با عنوان مطهری و علوم انسانی جدید، عنوان کرد: تأمل در خصوص علوم انسانی جدید و تلاش برای درک ویژگی‌های آن چندی است که در دیار ما جوانه زده است و متفکران ما در صددند تا از ماهیت این علوم پرده بردارند، یعنی از مبانی، مسائل، روش، مقدورات، محدودیت‌ها، تاریخ و ... آن‌ها باخبر شوند.

وی افزود: ملاحظه تعارضاتی میان برخی عناصر دینی و فرهنگی ما با عطف نظر به مشکلاتی که بر سر راه بومی کردن این علوم به چشم آمده است مبنا و محرک چنان تأملاتی است. از جمله متفکرانی که تحلیل علوم انسانی جدید را جدی گرفته‌اند شهید مرتضی مطهری است. او اگر چه کتابی مستقل در این خصوص ننگاشته است به گواهی آثار گونه گونش با علوم انسانی جدید مواجهه‌ای در خور توجه داشته است.

احمدی گفت: مطهری در مباحث مختلف نشان داده است که مواضع اسلامی را مواضعی مستقل، ممتاز و متمایز از آثار دیگران به حساب می‌آورد.

این گزارش حاکیست در نشست دوم با عنوان چرایی علوم انسانی قرآن بنیان نیز سخنرانانی‌ به ارائه مقالات خود پرداختند. حجت‌الاسلام والمسلمین احمد آکوچکیان از مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه در ارائه مقاله خود با عنوان چیستی و چرایی و چگونگی اقتدار توسعه‌ای علم انسانی قرآن‌بنیان، بیان کرد: مسئله اصلی امروز نظام جمهوری اسلامی ایران این است که هویت بخش آن الگوی پیشرفت است. اقتدار توسعه علوم انسانی قرآن بنیان برآیند دو اصل است؛ یکی خلوص استنباطی و دیگری کارآمدی پیشرفت و شناخت بر مبنای عقلانیت اجتهادی و حکمی.

وی ادامه داد: این نظریه توصیه می‌کند کل مباحثات پیرامون علوم انسانی قرآن‌بنیان از الگوی پیشرفت نظام جمهوری اسلامی ایران اتفاق بیفتد. گذار به نظریه و نظام کارآمد جمهوری اسلامی ایران و ولایت فقیه وابسته به چیستی و چرایی علوم انسانی قرآن بنیان است. پایه‌سازی این بنیان معرفتی در بلندمدت هویت نظام ما را رقم خواهد زد.

آکوچکیان اظهار کرد: سؤال اصلی این است که الگوی اقتدار توسعه‌ای علوم انسانی قرآن‌بنیان کدام است؟ چهار پرسش پیرامونی در تبیین این پرسش مبنا وجود دارد، روش‌شناسی علوم انسانی قرآن بنیان چیست؟ ایده اقتدار توسعه‌ای علوم انسانی به چه معناست؟ سطوح و وجوه علوم انسانی در چارچوب الگوی راهبری تحول قرآن شناخت چیست؟ و دامنه معنایی و ساحت جریان علوم انسانی در نظام اقتدار توسعه ملی چیست؟

وی گفت: نظام جامع معرفتی باید معطوف به رشد باشد. همان چیزی که عملاً در تئوری‌های مدیریتی چندان به آن توجه نمی‌شود.

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعیسی مسترحمی از جامعة‌المصطفی العالمیة در سخنان خود با موضوع رابطه علم و دین در نگاه علامه جوادی آملی بیان کرد: از آن جایی که بحث پیرامون چرایی علوم انسانی قرآن بنیان است، بحث را به سمت چرایی متمایل می‌کنم.

وی در مورد رابطه علم و دین، اظهار کرد: در این رابطه با تعاریف مختلفی برخورد می‌کنیم، این موضوع مسئله‌ای است که به دهه‌ها و سده‌های گذشته برمی‌گردد، بعد از رنسانس مسئله چالشی‌تر مطرح شد.

مسترحمی با اشاره به ضرورت بحث و لزوم پرداختن به این بحث، گفت: اگر به بحران هویت دنیای امروز توجه کنیم، می‌بینیم که بحران‌های متعدد اقتصادی، مدیریتی و روان انسان‌ها مطرح است، اگر واکاوی کنیم، می‌بینیم علت آن است که از دانشی خواستند بهره ببرند که دانش بریده و ابتری است، ابتدا و انتها ندارد، مسلماً علمی که متصل به مبدأ و ناظر به معاد نباشد نمی‌تواند نیازهای انسان را پاسخ دهد، علمی که سیر افقی دارد نه سیر عمودی، این تعبیر علامه جوادی آملی است، این علم بالابرنده نیست و صرفاً دینی است و حس تکامل‌طلبی انسان را اقناع نخواهد کرد.

[gallery size="medium" ids="38705,38706,38707,38708,38709,38710,38711,38712,38713,38714"]