معنویت چگونه به یاری سلامت می‌آید؟

معنویت دینی می‌تواند به کمک سلامت اجتماعی بیاید. میزان جرم و جنایت در جامعه، بالا بودن سطح رفتارهای نوع دوستانه و تنیدگی حس انسجام اجتماعی از روشن‌ترین شاخص‌های سلامت اجتماعی در این حیطه هستند.

به گزارش عطنا، «بزرگداشت روز جهانی فلسفه» به همت موسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 10 آذر برگزار شد. در بخش ابتدایی، محمدجواد اسماعیلی، عضو هیئت علمی موسسه حکمت و فلسفه ایران، در خصوص مبحث سلامتی از منظر جالینوس به بحث و سخن پرداخته بود:

ارتباط سلامت با معنویت

احمد غفاری قره‌باغ، عضو هیئت علمی موسسه حکمت و فلسفه ایران، در بخش دوم به سخنرانی درباره ارتباط سلامت با معنویت پرداخت:

در تحقیقی میدانی، پژوهشگران میان مردمی رفتند که مستمر به کلیسا می‌روند و با آن در ارتباطند. در این پژوهش نکات جالبی است که در کتاب نقش دین در سلامت که در سال 2001 منتشر شد، به آن اشاره شده است. این تحقیق میزان مرگ و میر را مورد بررسی قرار داده است. طبق نتیجۀ بدست آمده از این تحقیقات، میان سلامت جسمی و رفتن به کلیسا رابطۀ مستقیمی وجود دارد.

در این تحقیق هزار نفر مورد بررسی و مقایسه قرار گرفتند که بعضی از آن‌ها به طور منظم، و بعضی دیگرشان گاهی به کلیسا می‌رفتند. کسانی که کمتر از یکبار در هفته به کلیسا می‌روند، 89 نفر از هزار نفر مبتلا به بیماری قلبی شدند و از بین رفتند. از میان کسانی که یکبار در هفته به کلیسا می‌روند، تعداد نفراتی که بیماری قلبی گرفتند و از بین رفتند 38 نفر است.

در بیماری سرطان روده  نفراتی که در هفته کمتر از یکبار به کلیسا می‌رفتند، تعداد مرگ آن‌ها 17نفر، و کسانی که یکبار در هفته به کلیسا می‌روند 10نفر در مقیاس هزار نفر است. در پژوهش دیگر این کتاب رفتن به کلیسا با کاهش مرگ ناشی از تنفسی، گوارشی، سرطان و..ارتباط متقابلی دارد.

در نهج‌البلاغه خطبۀ198 حضرت علی (ع) آمده است: پرهیزگاری شفای بیماری جسم شما است. بسیاری از شارحان این کتاب، به ارتباط سلامت و تقوا ورود کردند و متاسفانه به سمت گزینه‌هایی که به امور بدنی مربوط است رفته‌اند مثل اینکه می‌گویند؛ انسان‌های باتقوا کم خوراک هستند، انسان‌های با تقوا قناعت حلال می‌کنند و.... من تردیدی ندارم که این نظرات درست است. ولی فقط مختص باتقواها نیست، یعنی کسانی که تقوا ندارند نیز می‌توانند از این حدیث بهره‌مند شوند.

حضرت علی این حدیث را به دلایل معنویت فرمودند که دین سبب آرامش جسم، سلول‌های بدن و...است. امروزه محققان علم پزشکی سبب اصلی مریضی‌ها را استرس زیاد می‌دانند، در صورتی که در روزگاران پیشین اینگونه نبود و علت آن غلبه بر استرس بود. برای از بین بردن استرس می‌توانیم معنویت را به مخاطبینمان پیشنهاد بدهیم.

رویکرد معنوی را رویکرد درمانی دریابید

در کشورهای غربی رویکرد معنوی را به عنوان رویکرد موفق درمانی اجرا می‌کنند. ما که دارای سنت اصیل هستیم، از معنویت متاسفانه غفلت کرده‌ایم. متخصصین مباحث معنوی باید اهتمام جدی داشته باشند و معنویت را در حوزه سلامتی به کار ببرند. اگر یاد خدا می‌تواند رنج را از بین ببرد چرا در کاربرد آیۀ «الا بذکر الله تطمئن ‌القلوب» سهل‌انگاری می‌کنیم و از این زاویه به معنویت نگاه نمی‌کنیم.

نقش دیگر تاثیر معنویت در سلامت، سلامت اجتماعی است. در بعد اجتماع می‌توانیم مفهومی به نام سلامت داشته باشیم و توسط مکانیزم‌هایی مورد سنجش قرار بدهیم. جامعه سالم در قرآن به عنوان سرزمین پاک از آن یاد شده است. به نظر می‌رسد معنویت دینی به سلامت اجتماعی کمک بسیاری می‌کند. کم بودن میزان جرم و آسیب در جامعه، بالا بودن سطح رفتارهای نوع دوستانه و بالا بودن حس انسجام اجتماعی و... را می‌توان از روشن‌ترین شاخص‌های سلامت اجتماعی نام برد.

اگر بخواهیم در بعد سلامت اجتماعی به یاری جامعه خود بپردازیم، حتما یکی از عوامل مهم  برای کمک، معنویت دینی است. انسان معنوی با تکیه به آموزه‌های دینی و با توجه به تاکید آموزه‌های دینی؛ مثل نیکی به دیگران نه تنها کیشان، بلکه دیگران و همچنین ایثار، برای انسجام اجتماعی مخصوصاً در این دوران کرونا که به شدت نیازمند شکل گرفتن همیاری و همکاری هستیم، افرادی که کمک می‌کنند به نیازمندان که نمونه‌ای از ایثار است. خوشایند است، دیدن چنین صحنه‌هایی و دلخراش است دیدن صحنه‌هایی متضاد آن، برخی سوداگران از بیماری کرونا جیب‌های خود را پُر از پول کردند.

در معنویت دینی ظرفیت فراوانی برای دعوت به انسجام وجود دارد. در سفر یثرب، حضرت علی (ع) با فردی یهودی همسفر شدند و چون هوا گرم بود حضرت علی (ع) چتر به دست در سفر بودند و وقتی یهودی همسفر شد، حضرت علی (ع) چتر را مشترک بر سر یهودی نیز گرفتند، با هم صحبت می‌کردند که به دوراهی رسیدند که مسیرها با هم تفاوت داشتند و حضرت علی هم‌مسیر یهودی شدند و میان مسیر گفتند که راه من جدا بود ولی به احترام شما همراه شدم که سبب تعجب یهودی شد و حضرت علی (ع) فرمودند در دین ما گفته شده است که باید به همسفر احترام گذاشت.

به این نکته توجه شود که در این بیان شریف نیامده که حضرت علی (ع) بگویند مسلمان. در این روایت گفته شده که باید به همسفر احترام گذاشته شود و دین او فرقی ندارد. معنویت دینی به خاطر دربرگیری چنین مضامینی برای کمک‌ها و نهضت‌های خدمت که برخی را در جامعه تجربه می‌کنیم، بسیار راه گشا است که متاسفانه ضد آن را نیز گاهی در برخی طیف‌ها می‌بینیم.

انحرافات در سلامت معنوی

در انتها گریزی می‌زنم به انحرافات بحث سلامت معنوی که امروزه بعضی از مباحث معنویات نوظهور که معنویت را به عنوان مسکن و تاثیرگذار موقت در التهاب‌ها مورد پیشنهاد قرار می‌دهند. گروه‌هایی در این زمینه وجود دارند که معنویت را به شکل کالا می‌بینند.

باید بدانیم ما همواره به قرص احتیاج نداریم و وقتی مریض هستیم نیاز داریم، برخی از گروه‌های معنویت گرا چنین برخوردهایی با معنویت دارند.  گروه‌هایی که می‌توانم از این معنویت نام ببرم؛ دو گروه عرفان کیهانی و عرفان ریکی (لینک)، رویکرد درمان در معنویت را پیگیری می‌کردند. مشکل اصلی که من در این رویکرد نوظهور معنویت شناسایی کردم، مشکل مُسکن معنویت است که انگار گاهی انسان به معنویت نیاز دارد که چنین رویکردی به معنویت، رویکرد تمامیت خواهی نیست و فقط بخشی از زندگی را از نظر درمان در برمی‌گیرد.

در نقد به این دو رویکرد به عنوان انحراف؛ نخستین نقد این است که چنین معنویت‌هایی نگاه مادی‌گرایانه به معنویت دارند و یک حقیقت متناقض در معنویت است. چطور ممکن است که شما به دنبال معنویت باشید ولی جهان پس از مرگ را به عنوان یک اصل انکارناپذیر در پروژه خود نبینید، چطور ممکن است یک انسان معنویت گرا در آرامش جهان پس از مرگ باشد. انسان معنوی هر لحظه خود را نیازمند حس معنوی می‌داند.

دومین نقد این است که ما برای معنوی شدن فقط یکسری رفتار خاص را می‌توانیم انجام دهیم مثل یوگا و... که فقط یکسری رفتارهای خاص، بعضی مکان‌ها و بعضی زمان‌ها لیاقت معنویت دارند، در صورتی که در معنویت دینی اینگونه نیست و چیزی دقیقا برعکس آن است. فرد می‌تواند در همه حال و در هر لحظه به معنویت مشغول شود، چه کسی که عابد است در نیمه شب نماز می‌خواند و چه پرستاری که در بخش کرونایی‌ها مشغول به کار است، هردو معنویت انجام می‌دهند، بدون اینکه بخواهند در مکان، زمان و لحظۀ خاصی باشند.

تهیه و تنظیم: فاطمه علی آبادی