فلاکت ذهن سیاستگذاران و توسعه‌خواهان فراتر از فقر است

به گزارش عطنا، نشست «فقر؛ گسست اقتصادی، اجتماعی و چشم‌اندازهای صلح و برابری» با حضور دکتر سعید معیدفر، جامعه‌شناس و دانشیار بازنشسته گروه جامعه‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، دکتر فرشاد مؤمنی، استاد دانشگاه علامه‌طباطبایی و رئیس مؤسسه دین و اقتصاد و دکتر فهیمه حسین‌زاده، عضو هیئت مدیرۀ مؤسسه کمک، به همت گروه علمی-تخصصی صلح انجمن جامعه‌شناسی ایران و با مشارکت مؤسسۀ مطالعات دین و اقتصاد به مناسبت «روز جهانی مبارزه با فقر» روز سه‌شنبه، 22مهر به مدیریت دکتر حسن امیدوار به صورت آنلاین برگزار شد. بخش اول از گزارش این نشست به صحبت‌های دکتر حسن امیدوار و دکتر فرشاد مؤمنی اختصاص دارد.

فقر، مانع اصلی صلح است

در ابتدای نشست دکتر حسن امیدوار ضمن تشکر از سخنرانان و مهمانان حاضر با اشاره به مناسبت روز جهانی فقر گفت: «بزرگداشت این روز فرصتی است برای معطوف داشتن توجه جامعه و اهمیت آثار مخرب فرد بر پیکربندی جامعه و انسجام اجتماعی. به این منظور گروه علمی تخصصی صلح انجمن جامعه‌شناسی ایران در راستای رسالت خود تلاش می‌نماید با شناخت علمی پدیده‌ی صلح ضمن سهیم شدن در پیشرفت‌های علمی، بینش صحیح نسبت به نیاز به صلح را فراهم آورد». وی با اشاره به نقش تئوری‌های جامعه‌شناسی برای درک تحولات اجتماعی ادامه داد: «جامعه‌شناسی صلح به سؤال ایجاد چگونگی صلح می‌پردازد و فقر را به عنوان یک منبع مهم تنش‌های اجتماعی از موانع اصلی صلح به شمار می‌آورد. صلح نوعی فراوری اجتماعی است و ایجاد صلح مثبت پایدار، نیازمند مرمت شرایط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی است». امیدوار با بیان این نکته که گروه‌های فقیر فاقد قدرت سیاسی و صدا هستند گفت: «باید پذیرفت اقتصاد هنوز یکی از منابع مهم خشونت و وسیله‌ای برای درگیری‌های خشونت‌آمیز است و شرایط خشونت‌بار با توجه به شرایط توزیع ثروت ایجاد می‌شود».

به فلاکت ذهن سیاستگذاران و توسعه‌خواهان که فراتر از فقر است توجه کنیم

در ادامه نشست دکتر فرشاد مؤمنی، استاد اقتصاد دانشگاه علامه‌طباطبایی، به بیان دیدگاه‌های خود پرداخت و گفت: «کشور ما به واسطه‌ی سهل‌انگاری‌ها و ناهنجاری‌ها و فقدان بایسته‌ی اهلیت حرفه‌ای در عرصه‌ی سیاستگذاری و تخصیص منابع، در معرض پدیده‌ی بسیار خطرناکی قرار دارد که از آن به عنوان «خطر بازگشت دور باطل رکود تورمی» نام می‌برم. مسئله حکایت از آن دارد که ما باید توجه را به فراتر از فقر یعنی مسئله فلاکت ذهن سیاستگذاران و توسعه‌خواهان و همه‌ی انسان‌دوستان و عدالت‌خواهان کشور جلب کنیم». وی در ادامه با اشاره به افزایش غیرمتعارف شکنندگی‌ها و آسیب‌پذیری‌های جامعه در دهه 1390 افزود: «باید امیدوار بود که اهل نظر با دقت بیشتری آنچه که اتفاق افتاده است را زیر نظر بگیرند و در زمان مناسب و به شکل بایسته به هر کدام از اینها بپردازند. در سال‌های اولیه دهه ۱۳۹۰ ما با پدیده‌ای روبه‌رو شدیم که به عنوان یک نقطه عطف در اقتصاد سیاسی ایران است و برای آن از عنوان حرکت خطرناک از دولت خام‌فروش به دولت آینده‌فروش نام برده‌ام. مضمون این نکته حیاتی این بود که حتی قبل از اینکه تحریم‌ها در سال ۱۳۹۱ موضوعیت پیدا بکند، سند لایحه بودجه سال ۱۳۹۰ نشان می‌داد که بی‌کفایتی‌ها و فسادها و ندانم‌کاری‌هایی که به‌ویژه در دوره سال‌های ۱۳۸۴ تا امروز که دامنگیر ایران بوده است، آثار اولیه خود را به این گونه ظاهر کرده بود که در سند لایحه بودجه سال ۱۳۹۱ آشکارا مشاهده می‌شد».

بازگشت به مناسبات تک‌محصولی به رؤیا تبدیل می‌شود

استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی ضمن اشاره به سهم وام‌گیری داخلی، وام‌گیری خارجی و انتشار اوراق مشارکت برای تأمین مالی نیازهای جاری دولت تصریح کرد: «من از عنوان گذار خطرناک از دولت خام‌فروش به دولت آینده‌فروش استفاده کرده و هشدار داده‌ام که ماهیت دولت رانتی در ایران دستخوش دگرگونی‌هایی می‌شود که پیامدهای آن شرایطی را پدید می‌آورد که برای ما بازگشت به مناسبات تک‌محصولی تبدیل به یک رؤیا خواهد شد. بسیار متأسف هستم که از آن سال تا به امروز این روند قهقرایی از این جنبه هم ادامه داشته است».

مؤمنی با هشدار نسبت به پدیدار شدن فاجعه‌های انسانی و اجتماعی بزرگ افزود: «در سال ۱۳۹۷ محاسبه‌های ما نشان داد که میزان رانت پر فساد و ضد توسعه‌ای ایجاد شده از محل سیاست‌های نابخردانه اقتصادی از رانت حاصل از نفت فزونی گرفت. کسانی که در مورد مسائل سیاسی ایران کار می‌کنند و می‌خواهند با روش علمی فهمی بایسته و بر اساس آن تجویزی متناسب برای نجات کشور را تصور بکنند باید به این نقطه عطف بسیار حیاتی هم توجه عمیقی کنند چرا که آنچه امروز با آن روبه‌رو هستیم و چشم‌انداز خطراتی است که از ناحیه گسترش فلاکت و تهدید همزیستی و بهزیستی و مسالمت‌جویی برای ایران فراهم می کند باید ابتدا در سطح نظر به صورت بایسته درک شود».

سرمایه‌گذاری‌ها قادر به جبران استهلاک‌ها نیستند

مؤمنی در توضیح سومین نقطه عطف می‌گوید: «نکته سومی که به عنوان نقطه عطف بسیار مهم در دهه ۱۳۹۰ و به‌طور مشخص در سال ۱۳۹۸ در سیاست ایران ظاهر شده، این است که اولین بار طی ۵۰ ساله گذشته ما شاهد این هستیم که کل سرمایه‌گذاری‌های حکومتی و سرمایه‌گذاری‌های خصوصی انجام شده در این اقتصاد قادر به جبران استهلاک‌های آن دوره نیست. این حکایت از مسیری است که اگر با دقت مورد واکاوی قرار نگیرد و اگر استمرار داشته باشد، که همه‌ی شواهد حکایت از استمرار و بدتر شدن آن را دارد، ما از این زاویه با پدیده‌ی جدیدی در اقتصاد سیاسی ایران روبه‌رو هستیم که باید به نحو بایسته‌ای درک شود».

کرونا فرصت گفتگوهای سازنده و اعتلاء‌بخش را به حداقل رسانده‌است

استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی «سقوط قیمت نفت، خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های ظالمانه و ناجوانمردانه آمریکایی‌ها، و همه‌گیری کرونا» را سه شوک برون‌زا می‌داند که جامعه ایران در ربع چهارم سال ۱۳۹۸ با آن روبه‌رو بوده‌است و باید در مرکز توجه قرار بگیرد. وی با بیان اینکه «بسیار غم‌انگیز است که کرونا فرصت گفتگوهای سازنده و اعتلاء‌بخش را حتی در سطح آکادمی هم به حداقل رسانده‌است و باید هر آن کس که در توان خود می‌بیند چاره‌ای بیندیشد که ما بتوانیم این امواج سهمگین را به نحو بایسته‌ای بشناسیم و سازوکارهای عالمانه برون‌رفت از آن را هم تدارک ببینیم» می‌گوید: «یکی از پیامدهای این شوک این است که در یک دوره‌ی یک ساله از آغاز سال 1399 تا پایان آن خوشبینانه‌ترین سناریو چیزی حدود 2 میلیون و ۷۵۰ هزار نفر و در بدبینانه‌ترین سناریو چیزی حدود ۶ میلیون و ۴۵۰ هزار نفر مشاغل خود را از دست خواهند داد».

مدیریت اقتصاد کشور با مناسبات شبه‌کازینویی و شبه‌قمارگونه

فرشاد مؤمنی با اشاره به خصلت‌های چندگانه پدیده اشتغال در کتاب خود با عنوان «عدالت اجتماعی و عدالت اجتماعی آزادی و توسعه در ایران امروز» مطرح می‌کند: «اشتغال ۱۴ کارکرد از منظر توسعه عادلانه دارد که از این ۱۴ کارکرد فقط 3 مورد آن جنبه اقتصادی دارند. یعنی وجوه غیراقتصادی چه روان‌شناختی، چه جامعه‌شناختی، چه سیاسی و چه امنیت ملی این مسئله به مراتب حیاتی‌تر و اثرگذارتر از وجه اقتصادی است و قطعاً پدیده بیکاری و عمق‌بخشی به رکود را به طرز فاجعه‌‌آمیزی افزایش می‌دهند». وی همچنین از شیوه‌های غیرعلمی مواجهه با این اوضاع سخن گفت و ادامه داد: «مهم‌ترین ویژگی جهت‌گیری‌های سیاستی اتخاذ شده به شرحی که اشاره کردم از سال 1396 تا امروز این است که بیشتر تلاش کرده است که با مناسبات شبه‌کازینویی و شبه‌قمارگونه اقتصاد کشور را مدیریت کند. پشت به تولید کردن، وابستگی‌های ذلت‌آور کشور به دنیای خارج را اضافه می‌کند و هم نابرابری‌های ناموجه را افزایش می‌دهد و هم گستره‌ و عمق فساد مالی را افزایش می‌دهد. رکود و تورم را در یک ابعادی که تا اعماق استخوان فقرا نفوذ می‌کند و آنها را خرد می‌کند به نمایش می‌گذارد».

آثار فاجعه‌ساز جهت‌گیری‌های تورم‌زا، درسنسورهای اندازه‌گیری تورم به نمایش در نمی‌آید

این استاد اقتصاد صحبت‌های خود را با نقد سیاست‌های تورم‌زا پایان می‌دهد: «آن چیزی که مسئله را حیاتی‌تر می‌کند این است که در چنین شرایط زمانی که دولت با کمال تأسف سیاست‌های تورم‌زا را به عنوان جهت‌گیری اصلی خود برای اداره اقتصاد انتخاب کرده آثار فاجعه‌ساز و شکنندگی‌آور این جهت‌گیری‌های تورم‌زا به واسطه‌ی عمق بی‌سابقه‌ای که رکود در ایران پیدا کرده، درسنسورهایی که تورم را اندازه‌گیری می‌کند به نمایش در نمی‌آید. سیاست‌های تورم‌زا در خدمت مافیاهای قدرت و ثروت قرار دارد و بنابراین از ناحیه آنها پشتیبانی می‌شود».