بین‌المللی شدن؛ تجربۀ یک دانشگاه علوم انسانی

دانشگاه علامه طباطبائی به عنوان بزرگترین دانشگاه علوم انسانی و اجتماعی در ایران و مناطق پیرامون، توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، به عنوان دانشگاه برگزیده ویژه کشوری از میان ۷۳ دانشگاه کشور انتخاب شده است. وزیر علوم در روز ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۹ در نشست سراسری روسا و مدیران بین الملل دانشگاه‌های کشور و با حضور شماری از سفرا و رایزنان علمی و فرهنگی کشورهای گوناگون، از دکتر حسین سلیمی، رییس دانشگاه علامه طباطبائی، به خاطر نوآوری ها و دستاوردهای این دانشگاه در زمینه همکاری های علمی بین المللی تقدیر به عمل آورد. به این مناسبت، گفتگویی با دکتر سید جلال دهقانی فیروز ابادی، استاد روابط بین الملل و معاون پژوهشی دانشگاه علامه طباطبائی انجام داده ایم تا برایمان از ابتکارهای انجام شده و برنامه های آتی این دانشگاه در زمینه فعالیت های بین المللی بگوید.

آیا بین المللی شدن در یک دانشگاه علوم انسانی با دانشگاه های جامع، فنی مهندسی و یا پزشکی تفاوتی دارد؟

بله، تفاوت ماهوی میان رشته ها و دروس در علوم انسانی و اجتماعی با دیگر شاخه های علم و فناوری سبب شده است که برنامه ریزی برای گسترش همکاری های علمی بین المللی در این زمینه در دانشگاه ما  متفاوت از دیگر جاها باشد. در حالی که در اغلب شاخه های دانش، مانند علوم مهندسی و پزشکی، با تولید و انباشت علم در کشورهای صنعتی، به ویژه در غرب، روبرو هستیم؛ رشته های علوم انسانی و اجتماعی از این توانمندی برخوردارند که ماهیتی مستقل داشته و در هر جامعه و فرهنگ، ویژگی های منحصر به خود را بروز دهند. در واقع،‌ رویکردها و نظریه های جامعه شناسی، اقتصاد، علوم سیاسی، حقوق، ادبیات، و بسیاری دیگر از رشته ها، از گوناگونی و گستره مطالعاتی پهناوری برخوردارند. از این رو، نمی توان یک نظریه علوم اجتماعی که در یک نقطه از جهان ارایه شده و سازگار با محیط و جامعه و مردم آن بخش از جهان است را به سراسر جهان تعمیم داد. این امر، فرصتی مناسب را در اختیار پژوهشگران و استادان رشته های علوم انسانی و اجتماعی می گذارد تا با اتکا به پیشینه فرهنگی و اجتماعی هر جامعه ای، به تحلیل و ارایه نظریه در حوزه های گوناگون علم بپردازند. این امر به ویژه در کشورهایی با تمدن های کهن که سنت ها و مکاتب فکری ویژه خود را دارا می باشند، منابعی ارزشمند را در اختیار دانشگاهیان می گذارد تا با بازخوانی و تفسیر نوین از منابع کهن، ایده های نوینی را به جهان مدرن ارایه دهند. بنابراین، در رشته های علوم انسانی و اجتماعی، روابط علمی دو سویه خواهد بود و اندیشمندان از خاور و باختر جهان می توانند در گفتگوهای تمدنی و فرهنگی به تبادل ایده و تجربه بپردازند.

در این زمینه، دانشگاه علامه طباطبائی چه رویکردی را برای فراهم اوردن زمینه تبادل دانش و تجربه در حوزه علوم انسانی و اجتماعی دنبال کرده است؟

رویکرد دانشگاه ما، دوری از دو گرایش خودشیفتگی و خودباختگی بوده است. در واقع، ما کوشیده ایم تا با فراهم اوردن زمینه گفتگو و تبادل علمی میان استادان و دانشجویان خود با همتایانشان در دیگر کشورها، نخست از اینکه گمان کنیم بی نیاز از دانستن و آگاهی نسبت به علوم نوین هستیم دوری نماییم و دوم آنکه، با ترغیب و تشویق مطالعات بنیادین در متون و مکاتب کهن فکری در حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی ـ اسلامی، زمینه باورمندی استادان و دانشجویان را نسبت به اینکه ما نیز سخنان و ایده ها و تجربه های ارزشمندی داریم که می توانیم با جهانیان به اشتراک بگذاریم را فراهم اوریم. این امر به ما کمک کرده تا در برابر دانشمندان دیگر کشورها کمتر دچار خودباختگی شده و با اعتماد به نفس کافی در نشست های علمی و مجامع بین المللی حضور یابیم. در واقع، افزایش آمد و شدهای علمی و فراهم آوردن زمینه های گوناگون برای حضور استادان و دانشجویان ما در برنامه های علمی بین المللی، پویایی ویژه ای در حوزه همکاری های علمی بین المللی در دانشگاه پدید اورده است. ما بر این باور بوده ایم که سهم دانشمندان ایرانی در زمینه حضور در نهادها و انجمن های علمی بین المللی به نسبت جایگاه علمی و میزان تولید علم در کشور، در مقایسه با بسیاری دیگر از کشورهای جهان، اندک است و ما باید به تربیت بازیگرانی علمی برای ایفای نقش در سطح بین المللی روی بیاوریم تا بتوانیم جایگاه علمی درخوری را برای ایران فراهم اوریم. این امر تنها از راه گسترش همکاری با دانشگاه ها، نهادها و انجمن های علمی بین المللی ممکن است. از این رو، از سال ۱۳۹۲ دانشگاه پشتیبانی های ویژه ای از فعالیت های خانواده علمی خود به عمل آورده و دستاوردهای پر ثمر آن را امروز شاهد هستیم.

‌مهمترین شاخص هایی که سبب شده اند دانشگاه علامه طباطبائی در جایگاه دانشگاه برگزیده ویژه کشوری در زمینه فعالیت های بین المللی جای بگیرد کدامند؟

نخست آنکه ما سیاست عدم تمرکز را در همکاری های علمی بین المللی دنبال کرده ایم. این بدان معناست که هر یک از استادان و دانشجویانی که ایده هایی برای همکاری با یک نهاد یا دانشگاه در کشوری دیگر را داشته اند، این فرصت در اختیارشان گذاشته شده که زمینه بستن تفاهم نامه و اجرای برنامه های مشترک را دنبال کنند و دستاوردهای علمی خوبی به همراه آورند. از این رو، بیش از هفتاد درصد تفاهم نامه های امضا شده ما با دانشگاه های جهان، به مرحله اجرا نیز در آمده اند که به گفته وزارت علوم، یک رکورد در میان تفاهمنامه های علمی امضا شده توسط دانشگاه های کشور می باشد. ما همچنین برای تداوم این همکاری ها و نهادسازی برای اجرای برنامه های بلندمدت، تاکنون هفت مرکز مشترک بین المللی در ایران و دیگر کشورها راه اندازی کرده ایم که به نوبه خود، ابتکار نوینی در همکاری های دانشگاهی در سطح بین المللی به شمار می رود.

همچنین سالانه شمار زیادی از برترین استادان و پژوهشگران حوزه های علوم انسانی و اجتماعی برای شرکت در همایش های علمی، برگزاری کارگاه های آموزشی، گذراندن دوره های فرصت مطالعاتی و بازدید و ایراد سخنرانی به دانشگاه ما می آیند. این امر سبب شده که یک فضای چند فرهنگی در کلاس ها و دانشکده ها شکل بگیرد و استادان و دانشجویان به آسانی فرصت تعامل و گفتگو با این اندیشمندان را داشته باشند. افزایش شمار دانشجویان خارجی از ۸۲ تن به بیش از ۵۳۰ تن نیز فضای خوابگاه ها و کلاس های درس را به عرصه هایی برای همزیستی و بحث و گفتگوی علمی در سطحی بین المللی ارتقا داده است. دانشگاه همچنین پشتیبان حضور استادان و دانشجویان نخبه در برنامه های علمی بین المللی بوده و سالانه صدها تن به برنامه های گوناگون کوتاه و بلندمدت اعزام می شوند.

در این میان، گسترش فرهنگ ایرانی و زبان فارسی در دیگر کشورهای جهان، از اهمیت ویژه ای برای ما برخوردار بوده است. از این رو، با استفاده از توان علمی استادان و دانشجویان رشته های زبان و ادبیات فارسی و آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان، در کشورهای گوناگون، از جمله اسپانیا، ترکیه، روسیه، کره جنوبی، چین، قزاقستان، بنگلادش و بسیاری دیگر از کشورها، زمینه تدریس کوتاه و بلندمدت زبان و ادبیات فارسی را فراهم کرده ایم.

 این‌همه، سبب شده که رسالت یک دانشگاه که خدمت به جامعه است را در سطح بین المللی به خوبی به انجام رسانیم.

آیا همه گیری بیماری کرونا در ماه های اخیر تاثیری بر فعالیت های علمی بین المللی دانشگاه گذاشته است؟

ـ اگرچه در روزها و هفته های نخست گسترش این بیماری مشکلاتی پدید آمد و ما باید زمینه بازگشت دانشجویان بین المللی به خانه هایشان را فراهم می کردیم و بسیاری از برنامه های علمی مشترک ما که از پیش تدوین شده بودند، به دست تعویق افتادند، اما ما به سرعت توانستیم با بهره گیری از فناوری های نوین، عرصه تازه ای از فعالیت های بین المللی را تعریف کنیم و به اجرا در آوریم. از ۱۵ فروردین ۱۳۹۹ تا پایان اردیبهشت ماه، ۵۲ نشست تخصصی علمی بین المللی در دانشگاه ما به صورت آنلاین برگزار شده است که ۲۱ مورد تدریس استادان ما برای استادان و دانشجویان دیگر کشورها بوده، ۲۷ مورد تدریس استادان دیگر کشورها در کلاس ها و دانشکده های ما بوده و ۴ مورد نیز میزگردهای مشترک برای بحث و گفتگو درباره مسایل علمی، از جمله راه های حفظ انسجام اجتماعی در دوران همه گیری بیماری کرونا بوده است.

همچنین کرسی یونسکو در دانشگاه علامه طباطبائی با تشکیل یک کارگروه تخصصی با حضور پژوهشگران و استادانی از دو کشور ایران و افغانستان، توانسته است یک پروژه بین المللی را با پشتیبانی سازمان بهداشت جهانی برای تولید محتوای آگاهی بخش علمی در زمینه پیشگیری و درمان بیماری کرونا ویژه مردم فارسی زبان منطقه به اجرا در آورد.

بنابراین، به نظر می رسد که ارتباطات علمی آنلاین، پنجره های تازه ای برای همکاری های علمی بین المللی به روی ما گشوده است. در پایان، مایلم از همکارانم در مدیریت همکاری های علمی بین المللی دانشگاه که یک گروه کارشناسی جوان و باانگیزه و پشتکار بالا هستند و با آگاهی نسبت به اهمیت گسترش همکاری های علمی در سطح بین المللی، در پیشبرد این برنامه ها و اجرای نوآوری ها اقدامات موثری انجام داده اند، سپاسگزاری نمایم.