سلبریتی‌سازی کاذب برای جامعه مخرب است/لزوم آگاه‌سازی مردم در استفاده از فضای‌مجازی

دنیای مدرن، آمیخته با فضای مجازی است، فضایی که هر روز در بین مردم رشد بیشتری پیدا می‌کند و در تمام شاخه‌های زندگی آنها تاثیر خود را اعمال می کند. در هر جای شهر، مهمانی‌ها، محل کار و... تا چشم بگردانیم افراد را سرگرم فضای داخل گوشی‌هایشان می‌بینید. همین موضوع نشان از قدرت فضای مجازی و تاثیر آن بر زندگی افراد جامعه دارد.

در این میان، فضای مجازی در درون خود افرادی را تبدیل به سلبریتی کرده است که رفتارشان بر جامعه تاثیراتی داشته و دارد. بارها شاهد تاثیر نظرات این سلبریتی‌ها در فضای مجازی و حتی بعضاً در جامعه بوده‌ایم. چندی قبل، شاهد دعوایی میان یک کافه مشهور با یکی از سلبریتی ها بودیم که باعث بدنام شدن آن کافه شد. گاهی سلبریتی‌های فضای مجازی، موجب از بین رفتن برخی از ارزش‌های اجتماعی و اخلاقی می‌شوند و گاهی با نظرات سیاسی خود، جنجال‌هایی درست کرده و همچنین دیده شده که در کاسبی افرادی اختلال ایجاد می‌کنند.

البته شکی نیست که فضای مجازی، تاثیرات مثبت بسیاری در جامعه داشته است و می توان بزرگترین اثر آن را تاثیرگذاری افکار عمومی در پی انتشار بسیاری از اخبار دانست، اما باید فکری هم برای افرادی که یک شبه سلبریتی می‌شوند و مشکلاتی را ایجاد می‌کنند کرد. بر همین اساس، دیدارنیوز با محمد مهدی فرقانی، رئیس دانشکدۀ علوم ارتباطات دانشگاه علامه‌طباطبائی در مورد شرایط فضای مجازی و تاثیرات مثبت و منفی آن و سلبریتی سازی های این فضا به گفت‌وگو پرداخته است.

محمدمهدی فرقانی درباره قوانین موجود در مورد فضای مجازی گفت: واقعیت این است که به نظر می‌رسد فضای مجازی، حداقل در ایران هنوز قواعد مشخص و روشنی در حوزه رسانه ای ندارد. البته طبق ماده یک قانون مطبوعات، بر ادامه تعریف نشریات و مطبوعات اشاره می‌کند که نشریات الکترونیکی هم شامل این قانون می‌شوند ولی به نظر می‌آید که این اشاره کافی نیست، چون نشریات تعریف دارند و نام، تاریخ، شماره و دوره انتشار آنها باید ثابت و دائمی  باشد و مدیر مسئول و... داشته باشند. تعریفی که برای نشریات حرفه‌ای در قانون مطبوعات آمده است شامل آنچه که در فضای مجازی امروز می‌گذرد، نمی‌شود. درعین حال فضای مجازی، بزرگترین نقطه قوتش این است که آزادی عمل بیشتری را برای تولیدکنندگان و دریافت کنندگان محتوا ایجاد می‌کند، فارغ از محدودیت‎هایی که ممکن است در فضای رسانه‌های سنتی وجود داشته باشد. اساس این موضوع که این آزادی وجود داشته باشد و حفظ بشود امر مثبتی است، اما در مورد سلبریتی‎ها بحث متفاوت است.

فرقانی سلبریتی‌سازی کاذب را برای جامعه مخرب دانست و مطرح کرد: به قضیه سلبریتی‌های فضای مجازی دو نوع نگاه وجود دارد. یکی اینکه سلبریتی‎ها کارکرد اجتماعی دارند و می‌توانند سرمایه اجتماعی بسازند و در مواقعی، خلأهایی که در فضای رسمی وجود دارد را پر کنند اما به نظر من مشکل و نقطه ضعف اصلی این است که فضای مجازی به سرعت سلبریتی‎سازی می‎کند، یعنی به نسبت دیده شدن، سلبریتی‌سازی می کند و در دراز مدت، شخصیت‎هایی بعضاً کاذب، سطحی، عوامگرا و جنجالی را رشد می‌دهد و شخصیت‎هایی که واجد ارزش‎های پذیرفته شده اخلاقی، علمی و دارای ابعاد عمیقی باشند عملاً به حاشیه رانده می‌شوند، زیرا آنها اهل حضور در فضای مجازی و اهل عرضه خود و در واقع نمایش خود نیستند. این فضا، فضای نمایش خود است و هر کسی که در واقع علاقه به نمایش خودش که در بسیاری از اوقات هم این نمایش‌ها سطحی و کاذب هستند داشته باشد، می‌تواند به سرعت تبدیل به سلبریتی بشود. به نظر من، نقطه ضعف اساسی این است که به تدریج جامعه به خصوص نسل جوانی که سنت‌های تاریخی خود را نمی‌شناسد و با بسیاری از شخصیت‌های حزبی، تاریخی، فرهنگی و ریشه دار فکری آشنایی ندارد را به سمتی می‌برد که فکر کنند شخصیت‌های مهم جامعه، همین سلبریتی‌ها هستند، در صورتی که بسیاری از آنها نمی توانند الگوی مناسبی برای شخصیت‎سازی، تفکر و توسعه جامعه باشند.

وی در ادامه گفت: یکی از مهمترین آفات جامعۀ فضای مجازی، این سلبریتی‎سازی‌های فراوان و گسترده است. در واقع شخصیت‌پردازی‌های کاذب صورت می‌گیرد. در اینکه کارکرد مثبت دارند تردیدی نیست اما باید دید که تعریف سلبریتی چیست؟ من عرضم این است که باید نگاه مردم و جامعه این باشد که فلان هنرپیشه و یا فلان ورزشکار که تبدیل به یک سرمایه اجتماعی شده‌اند، الزاماً واجد ارزش‌های مختلف نیستند بنابراین ما کارکردهای مثبت فضای مجازی را انکار نمی‌کنیم اما در مجموع، باید وزن کارکردهای مثبت و منفی را بسنجیم.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه مردم باید آگاه شوند تا درست‌تر از فضای مجازی استفاده کنند، گفت: به نظر من فضای مجازی با شرایط حال حاضر در دراز مدت می‌تواند جامعه را از ارزش‌های فکری علمی و اخلاقی دور کند، البته من طرفدار محدودسازی این فضا نیستم بلکه مردم و کاربران هستند که باید خودشان به نوعی پلیس خودشان باشند و همچنین پلیس همدیگر باشند. یعنی وقتی شخصیت‎سازی کاذب صورت می‌گیرد و مسائل سطحی ترویج می‌شود، تکلیفشان را با آن داستان روشن کنند و سراغشان نروند. در واقع اجازه ندهند یک پوسته کاذب روی جامعه کشیده شود که شخصیت‌های واقعی و تاثیرگذاری که واجد ارزش‎های اخلاقی، علمی و فرهنگی هستند، در حاشیه و سایه قرار بگیرند. بزرگترین مشکلی که سلبریتی‌سازی می‌تواند ایجاد بکند این است که این افراد نماد ارزش‌های اجتماعی می‌شوند و ارزش‌های واقعی اجتماعی زیر این پوسته کاذبی که ایجاد می‌شود، پنهان می‌ماند و در دراز مدت می‌تواند جامعه را از محتوا خالی بکند.