علامه طباطبائی چهره درخشان دانش الهیات/ «اگر فکر استاد در جامعه نهادینه می‌شد، این‌گونه به هم نمی‌پریدیم»

استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه علامه طباطبائی یکی از چهره‌های درخشان دانش الهیات است، اظهار کرد: علامه طباطبائی، متن‌نویس و البته دشوارنویس بود و هرکس به‌راحتی متوجه دیدگاه‌های او نمی‌شد اما موضوعی که برای من طلبه در آن زمان بسیار موردتوجه است، احترام او به همه ادیان بود.

به گزارش خبرنگار عطنا، همایش سالانه یادمان علامه سید محمدحسین طباطبائی با موضوع «تشیع و مختصات فرهنگ شیعی» و با حضور اندیشمندان، صاحب‌نظران و استادان دانشگاه، ۲۱ آبان‌ماه در سالن کنفرانس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد. (گزارش تصویری)

آیت‌الله سیدمصطفی محقق‌داماد، مجتهد، حقوق‌دان و استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی در این همایش با موضوع «نقش علامه طباطبائی در تحول دانش الهیات» سخنرانی کرد و گفت: به‌خاطر دارم که سال 1356 بود که استاد مرحوم شهید مطهری گفتند؛ «آقای طباطبائی مایل هستند که دو کتاب‌شان تدریس و اگر ابهامی وجود دارد تا ایشان در قید حیات هستند رفع شود»، من همین کتاب‌ها را درس می‌دادم و گاهی برای توضیح‌ خدمت علامه طباطبائی می‌رسیدم.

وی در همین رابطه یادآور شد: «یک روز بعدازاینکه سؤالات خود را مطرح کردم، گفتم می‌توانم سؤالی خارج از کتاب مطرح کنم، گفتند؛ مانعی ندارد، عرض کردم، استاد اگر با این تجربه‌ای که الان به آن رسیده‌اید، خدا شما را مجدداً به‌روزهای آغازین زندگی‌تان بازگرداند، چه راهی را ادامه می‌دادید و چه درسی را انتخاب می‌کنید؟ ایشان با لبخندی گفتند، همین راهی را که رفته‌ام و همین راهی را که انتخاب کرده‌ام، این‌بار با درایت انتخاب خواهم کرد و من همین درس را انتخاب و همین رشته را می‌خوانم».

الهیات پیچیده‌ترین دانش بشری

محقق‌داماد با اشاره به اینکه پیچیده‌ترین دانش در میان دانش‌های بشری، دانش الهیات است، بیان کرد: شاهد این قضیه یک مقایسه تاریخی است، طبیعیات را که ببینید از ارسطو تا الان (قبل از میلاد مسیح تاکنون)، فیزیک ارسطو با فیزیک امروز قابل‌مقایسه نیست و چقدر پیشرفت و تحول پیدا کرده است، تکنولوژی با شتابی که به‌پیش می‌رود و بشر نمی‌تواند شتاب آن را تصور کند اما در متافیزیک (علوم الهیات) از همان ارسطو تا به امروز هنوز هم همان مسائل مانند جبر، اختیار و آزادی بشر عیناً مطرح می‌شود.

وی افزود: در کدام مرکز علمی این مسائل (علوم الهیات) را تمام شده و مختومه تلقی می‌کنید، همان مسائل مطرح است و همان‌ موارد هم مورد گفت‌وگو قرار می‌گیرد ولی نمی‌توان انکار کرد که مسائل جدیدی در الهیات در مقاطعی از تاریخ مطرح شده که قبلاً نبوده است.

رئیس گروه علوم اسلامی فرهنگستان علوم در این زمینه ادامه داد: مسائل جدیدی در مقاطع مختلفی از تاریخ به‌دست متفکران بزرگ مطرح شده است، در قرون طلایی اسلامی (قرن‌های 4 و 5)، یقیناً حرف‌های برخی ملحدان و شبهاتی که امثال زکریای‌رازی مطرح کردند، نوعی تنش نسبت به الهیات بود، به‌قول مرحوم شهید مطهری اگر «ناخن زدن‌های فخر رازی نبود ما امروز این سفره گسترده در دانش الهیات که میراث خواجه طوسی است را نداشتیم».

آنچه که امروز برای الهیات مطرح است نگاه جدید به انسان است

محقق داماد بیان کرد: موارد مهمی در الهیات مطرح شده است و هر کدام از این موارد یک هنگامه و بخشی از تاریخ‌ هستند، درگیری‌های فیلسوفان و الهیون کم نیست، آنچه که امروز برای الهیات مطرح است نگاه جدید به انسان است، امروز دوران حق‌مداری انسان است و دیگر تکلیف‌مداری وجود ندارد، امروز بشر خود را دارای حق می‌داند و نظریه حقوق بشر در قرن معاصر تحولی در نگاه بشری ایجاد کرده است که دانش الهیات باید به این مباحث بپردازد و پرداخته است.

استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه علامه طباطبائی یکی از چهره‌های درخشان دانش الهیات است، گفت: در تاریخ دانش الهیات، علامه طباطبائی یکی از قله‌ها است که اندیشه‌های خود را گاهی با نیش قلم، گاهی با نیم‌خط، گاهی کمتر و گاهی بیشتر با آن متن‌نویسی و مشکل‌نویسی خودشان، برای افرادی که اهل فن هستند و می‌توانند مطالب او را بفهمند و با زبان ایشان آشنایی دارند، وسعت می‌داد.

وی افزود: نگاه علامه طباطبائی به واقعیت و حقیقت و اینکه هرکس حق دارد حقیقت را درک کند و حق بر انجام خطا هم داشته باشد، کاملاً معلوم است، شاید برای اولین‌بار باشد که انسان می‌توانست از یک بزرگ الهیاتی به شناخت برسد؛ اینکه چه نگاهی به ادیان می‌کند و چقدر ادیان برای او اهمیت و ارزش دارد، اگر این فکر در جامعه ما نهادینه می‌شد این‌گونه به نام خدا به یکدیگر اصطلاحاً نمی‌پریدیم.

وظایف سیدحسین نصر و داریوش شایگان در جلسات علامه طباطبائی و هانری کربن

محقق‌داماد اظهارکرد: علامه طباطبائی، متن‌نویس و دشوارنویس بود و هرکس به‌راحتی متوجه دیدگاه‌های او نمی‌شد اما موضوعی که برای من طلبه در آن زمان بسیار موردتوجه بود، احترام ایشان به کلیه ادیان بود.

استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی خاطرنشان کرد: در جلسات هانری کربن و علامه طباطبائی، سیدحسین نصر موظف بود متون انگلیسی کتاب‌های مقدس را ترجمه کند و در جلسه بخواند. داریوش شایگان هم مأمور بود متون مقدس را از زبان فرانسه ترجمه کند. در آن زمان، توجه یک استاد حوزه علمیه به کتب مقدس سایر ادیان خیلی آموزنده بود.

احترام ویژه علامه طباطبائی نسبت به همسر

وی در ادامه به بیان خاطره‌ای از علامه طباطبائی پرداخت و گفت: «بعدازظهر روز جمعه‌ای از در درآمدم، زمستان قم بود، باد و سرما چشم و صورت را می‌برد، کمی که به جلو آمدم عبا را به خودم پیچیده بودم و با علامه طباطبائی برخورد کردم با خودم گفتم چه فرصت خوبی است تا سؤالی از ایشان بپرسم. همراهشان راه افتادم به سمت قبرستان، سر قبر همسرشان می‌رفتند، به ایشان گفتم هوا سرد است، کسالت دارید، سر قبر نشستند اول فاتحه خواندند بعد شروع به قرآن خواندن کردند سپس در یک کلمه گفتند، مگر انسان می‌تواند از انس جدا شود، انس است دیگر».

محقق‌داماد سخنان خود را با خواندن این دعا «خدایا به روح مقدس این استاد بزرگ تو را سوگند می‌دهیم ما را آشنا بامعرفت الهیات بفرما» به پایان رساند.