نیازمند مرجعی برای استعلام ایرانیان خارج‌نشین جهت بازگشت به ایران هستیم

عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی اظهار کرد: پیشنهاد می‌کنم سازمان سامان‌دهی امور ایرانیان یک مرجع مشخص ساده بگذارد که افراد بتوانند استعلام بگیرند که اگر مثلا یک هنرمند به کشور بازگشت می‌تواند زندگی عادی در خاک وطن داشته باشد یا نه؟

به گزارش خبرنگار عطنا، همایش ملی «مطالعات ایرانیان دور از وطن؛ هویت‌ها، پیوندها و سیاست‌ها» دوشنبه ۲۳ مهرماه با هدف حفظ و تقویت ارتباط و هم‌افزایی‌های مهاجران ایرانی خارج از کشور در حوزه‌های مختلف در سالن شهید ارشاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

در این همایش، وحید آگاه، عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی به ارائه مقاله خود با عنوان «جایگاه ممنوعیت ورود به کشور در حقوق بشر و حقوق موضوعه ایران (مطالعه موردی هنرمندان دور از وطن)» پرداخت و گفت: تابعیت، رابطه‌ای سیاسی-حقوقی است که افراد را به دولت متصل کرده و موجب بار شدن عنوان تبعه بر اشخاص می‌شود. اتباع کشورها در منظر حقوق بشر، از حق آزادی‌ها برخوردارند که یکی از آنها، حق بر آزادی رفت‌وآمد در داخل و خارج از کشور است و این پژوهش صرفاً به این مسئله می‌پردازد.

وی با بیان اینکه میزان یا سنجه کشورها حقوق بشر و حقوق شهروندی است، اظهار کرد: بنابراین آزادی رفت‌وآمد چه در داخل کشور چه رفت‌وآمد به بیرون از کشور، سوای صدور اجازه از جانب کشور مقصد، حق شهروندان هر دولتی است و ممنوعیت و محدودیت در این زمینه، مجازات دارد و مشمول اصل قانونی بودن جرم و مجازات است.

عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به اینکه حق آزادی رفت‌وآمد به کشور در اعلامیه‌ها و کنوانسیون‌های مختلفی آمده است، گفت: حق مسلم برای هر فرد است که بتواند به کشور مادری خود سفر کند و رفت‌وآمد داشته باشد. البته این آزادی مقید است و هر کسی نمی‌تواند بدون هیچ حدود و ثغوری هر جا خواست برود و یا زندگی کند.

وی با اشاره به اینکه همه کشورها براساس اخلاق عمومی، حق عمومی و آزادی‌های دیگران این حق را محدود کرده‌اند، ادامه داد: مثلاً محدوده‌های نظامی یا محدوده حفاظت محیط زیست یا اماکن امنیتی را نمی‌توان راحت رفت‌وآمد کرد و به هر شکل محدودیت یا ممنوعیت‌های در این زمینه در نظر گرفته شده است.

آگاه با بیان اینکه حق رفت‌وآمد در حقوق ایران پذیرفته شده است، گفت: اصل 33 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می‌گوید افراد را نمی‌توان بدون دلیل تبعید کرد و یا محدویت برای آنان قائل شد و اصل 32 درباره منع بازداشت غیرقانونی صحبت می‌کند، اصل 41 به تابعیت پرداخته است و اصل 22 یک اصل عام است که می‌گوید حثیت، جان، مال، حقوق، مسکن و شغل افراد از تعارض مصون است مگر به موجب قانون.

وی به تشریح کلمه حقوق در اصل 22 قانون اساسی پرداخت و تصریح کرد: کلمه حقوق در این اصل جمع حق است و با توجه به اینکه مطلبی از آزادی رفت‌وآمد به صورت صریح در قانون اساسی نیامده است می‌توان از این اصل در این زمینه استفاده کرد؛ نهایتاً اینکه در قانون اساسی ایران هیچ کمبود یا خلاء قانونی درباره حق رفت‌وآمد نداریم.

آگاه با اشاره به اینکه در حقوق موضوعه ایران هر چه‌قدر در خروج ایرانیان از ایران سخت‌گیر هستیم درباره ورود ایرانیان آزادی شورانگیزی وجود دارد، گفت: فهرست بسیار بلندی وجود دارد که به موجب آن می‌شود ایرانیان را ممنوع الخروج کرد، در قانون 17 گذرنامه می‌گوید افراد اگر بدهکار قطعی باشند و حتی حق خروج از کشور را ندارند، خود قوه مجریه در سازمان امور مالیات می‌تواند افراد را ممنوع الخروج کند.

وی در این زمینه ادامه داد: همچنین قوانین مالی بسیار مختلفی وجود دارد که افراد را ممنوع الخروج می‌کنند یا در بخش دیگر قوانین افراد زیر 18 سال بدون اجازه قیم نمی‌تواند از کشور خارج بشوند یا خانم بدون اجازه شوهر و یا دختر بدون اجازه پدر نمی‌تواند از کشور خارج شود و ممنوع الخروج کردن به سادگی در ایران اتفاق می‌افتد، حتی می‌توان به تشخیص و مصلحت‌سنجی مقامات قضایی بدون حکم افراد را ممنوع‌الخروج کرد.

عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه درباره ورود ایرانیان به ایران در قانون تقریباً هیچ منعی نداریم، اظهار کرد: این به معنای آن است که افراد ایرانی برای ورود به ایران کاملا آزادند، فقط در قانون گذرنامه می‌گوید فرد ایرانی برای ایران یک گذرنامه لازم دارد و حتماً باید از مبادی رسمی باید وارد ایران شود.

وی ادامه داد: این مسئله درباره هنرمندان نیز صادق است، من در این پژوهش درباره هنرمندان ایرانی که در وطن متولد شده‌اند بحث می‌کنم و هنرمندان ایرانی که خارج از کشور متولد شده‌اند مد نظر نیست.

آگاه اضافه کرد: هنرمندی که در خارج از ایران آثار هنری تولید می‌کند قطعا خط قرمزهای تولید یک اثر هنری در ایران را رد کرده است و احتمالاً آثاری را که در آنجا تولید کرده است نمی‌تواند در ایران عرضه کند؛ حالا این فرد می‌خواهد به ایران برگردد و در فرمت تولید آثار هنری در ایران فعالیت کند که سابقه نشان می‌دهد که در این حد هم موفق نمی‌شود.

وی درباره درخواست هنرمندان متقاضی بازگشت به ایران گفت: این افراد هنرمند می‌گویند برای بازگشت به ایران این تضمین را می‌خواهیم که بازداشت نشویم و به ما بگویید که ما اجازه فعالیت داریم یا نداریم، این حد بسیار پایین درخواست نیز هم اکنون امکان‌پذیر نیست و در خارج از کشور یک جایی وجود ندارد که این افراد هنرمند استعلام کنند ببینند که در این سال‌ها به خاطر فعالیت‌های که در خارج از کشور انجام داده‌اند با چه اموری مواجه می‌شوند.

استاد دانشگاه علامه طباطبائی با ذکر مصداق‌هایی در این زمینه ادامه داد: آقای خردادیان که با حرکات موزون شناخته شده است در دهه 80 به ایران آمد و بازداشت شد، حکم گرفت و توانست توافق‌نامه امضاء کند که من برگردم از این کارها نمی‌کنم و تحمل نشد و از ایران رفت. در نقطه مقابلش بهمن فرمان‌آرا، کارگران در دولت اصلاحات به ایران برگشت فیلم ساخت چند جایزه سیمرغ گرفت و تا سال‌ها فعالیت می‌کرد هنوز هم در این حوزه فعال است، دوباره در نقطه مقابل بهمن مفید، سوپر استار سینمای قبل از انقلاب وارد ایران شد 10 سال ماند و فقط یک فیلمش اجازه نمایش گرفت.

وی افزود: بهروز وثوقی و خیلی از هنرمندان می‌خواهند به کشور برگردند و حتی مشکل سیاسی هم ندارند اما نمی‌توانند برگردند و آنهایی که موفق به بازگشت شده‌اند، موفق به فعالیت نشده‌اند.

آگاه در پایان گفت: پیشنهاد می‌دهیم سازمان سامان‌دهی امور ایرانیان یک مرجع مشخص ساده بگذارد که افراد بتوانند استعلام بگیرند اگر مثلا یک هنرمندی به کشور برگشت می‌تواند زندگی عادی در خاک وطن داشته باشد یا نه. باید از گام‌های کوچک شروع کرد و همین‌ گام کوچک نیز حدود 40 سال است که انجام نشده است و البته در ماده  48 منشور حقوق شهروندی که رئیس جمهور در آذر 95 ابلاغ کردند در این ماده به آزادی رفت‌وآمد اشاره کرده است.