جوان ایرانی با مخاطراتی فراتر از ظرفیت‌های فردی روبه‌رو است

استاد مطالعات فرهنگی دانشگاه علامه طباطبائی ضمن تاکید بر اینکه باید نسل جوان را در شرایط خودشان بررسی کنیم، گفت: امروزه جوانی در ایران با مخاطرات بسیار زیادی همراه شده است، آن هم به دلیل اینکه مسئولیت تصمیم‌گیری به عهده جوانان است. ریسک‌پذیری در جوانی حس خودمختاری و آزادی را در فرد جوان تقویت می‌کند اما سرخوردگی و پناه بردن به رویکردهای جایگزین می‌تواند از عواقب ریسک‌پذیری باشد.

به گزارش عطنا، نشست «تأملی بر رنج‌های جوانان و جوانی» با حضور دکتر مقصود فراستخواه، عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی و دکتر محمد‌سعید ذکایی، استاد مطالعات فرهنگی دانشگاه علامه طباطبائی، دوشنبه، 1 مرداد در مؤسسه رحمان برگزار شد.

محمد‌سعید ذکایی، استاد مطالعات فرهنگی دانشگاه علامه طباطبائی در بخشی از این نشست به ارائه دیدگاه‌های خود درباره «رنج‌های جوانان و جوانی» پرداخت و در ابتدا گفت: صحبت کردن درباره رنج‌های جوانی سهل و ممتنع است و ما در حوزه عمومی دردِ‌ دل‌های زیادی درباره این موضوع می‌شنویم.

وی گفت: ما باید تجارب خود را مرور کنیم تا ببینیم این رنج‌ها چگونه است. رنج‌های جوانی با کلید‌واژه‌های مختلفی تعریف می‌شود مثل «بحران هویت» که این نسل کم دچار بحران هویت نیست.

استاد مطالعات فرهنگی دانشگاه علامه طباطبائی افزود: کلیدواژه دیگر «مخاطرات جوانی» است که فراتر از انتخاب، شخصیت و ظرفیت‌های فردی است و بعد اجتماعی این مخاطرات هم نمایان می‌شود.

دوران گذار جوانی پر رنج است

ذکایی گفت: از «ابهامات جوانی» هم می‌توان صحبت کرد که این ابهامات هم دو دسته فردی و اجتماعی تقسیم می‌شود. از «سرخوردگی‌ها» و مفهوم «گذار» هم می‌توان صحبت کرد که این گذار به دوره‌های مختلفی تقسیم می‌شود.

وی در ادامه گفت: برای فهم «رنج‌های جوانی» می‌توان از مفهوم مارکسیستی «زیر طبقه» هم صحبت کرد؛ یعنی جوانانی که به حاشیه رانده شده‌اند و مشارکتی در سطح جامعه ندارند.

استاد مطالعات فرهنگی دانشگاه علامه طباطبائی مفاهیم عدالت‌ورزی، آینده‌نگری و امیدواری را نیز از مسائل جوانان دانست و گفت: کتابی از دکتر صاحب‌الزمانی در سال 1344 منتشر شده است که در آن به‌طور بسیار مفصلی به جوانان و مسائل و رنج‌های آنان اشاره شده است و عنوان آن «رنج‌های جوانی» است.

نسل دهه 60 معضل اصلی‌اش بیکاری و تحصیل بود اما در بین بچه‌های دهه 70 معضل اصلی بی‌برنامگی و به رسمیت شناخته نشدن است.

ذکایی گفت: در این کتاب از تمامی متون و حتی متون روزنامه‌ها استفاده شده است و علاوه بر اینها تجارب زیستی دکتر صاحب‌الزمانی هم در کتاب آورده شده است. سال 1344 رنج‌های جوانی کار، تحصیل، مطالعه آزاد، خودنمایی و مسائل جنسی بوده است.

وی گفت: در سال 1344 ناهمگونی مدرسه و جامعه، عدم استقلال یا استقلال مفرط، نبود یک راهنما، هراس از رقیب از دیگر رنج‌های جوانی بود که در این کتاب آورده شده است اما شغل، ازدواج، تحصیل و خانواده از مسائل ضروری آن دوران بوده است.

استاد مطالعات فرهنگی دانشگاه علامه طباطبائی افزود: در سال 2016 مقاله‌ای در خبرگزاری‌ تایم به نام «رنج‌های امروز جوانی» منتشر شد که 10 ترس مهم جوانی را برشمرد. تحصیلات، بیکاری، امکانات کم برای تحصیل، عدم امکان تشکیل خانواده، احتمال وخامت اوضاع اقتصادی، ترس از شکست در زندگی، مواجهه با خشونت، ترس از محرومیت اجتماعی، مواجهه با خطرات شبکه‌های اجتماعی، حقوق انسانی و جنگ احتمالی.

مسائل جوانان با توسعه و رفاه پیوند می‌خورد

ذکایی با بیان اینکه مسائل جوانان وجهه جهانی پیدا کرده است، گفت: چرا بیکاری مهم است؟ چون ترس جوان از این است که عرصه‌ای که قرار است در آن زندگی کند یا به تفریح بپردازد اگر بدون یک درآمد کافی باشد امکان انجام هیچ کاری وجود ندارد.

وی دارای دو وجه دانست و گفت: مسائل جوانان وجه عینی و ساختاری دارد که با توسعه و رفاه پیوند می‌خورد و یک وجه فرهنگی دارد، مثل برخی از موضوعات جوانان که به دلیل حفظ ارزش‌ها تحویل گرفته نشده‌اند.

معضل اصلی‌ دهه هشتادی‌ها مواجهه زودهنگام با تکنولوژی است.

استاد مطالعات فرهنگی دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه گفت: وضعیت امروز جوانان با جوانان گذشته شباهت‌هایی دارد که اینها در زمینه تحصیلات، شغل و تشکیل خانواده خلاصه می‌شود.

ذکایی گفت: معنی رنج یعنی فاصله با آنچه که مطلوب است و نیاز است. بعضی رنج‌ها در ساختار‌های رسمی وجود دارند و بعضی دیگر ساخته می‌شوند یعنی خود جوانان آن را می‌سازند مثل «ترس از مواجه شدن با سرقت» یا «ترس از نرسیدن به یک موفقیت خاص».

وی افزود: امروزه مفهوم جوانی هم دچار استحاله شده است و نسل‌ها هم‌گرایی بیشتری و نزدیکی بیشتری به هم پیدا کرده‌اند. مفاهیم نسل و چرخه، فاصله نیاز و امکانات و تضارب ساختار و فرهنگ به وجود آورنده رنج هستند.

«گذار» از چهارچوب‌های نیمه استانداردش خارج شده است

استاد مطالعات فرهنگی دانشگاه علامه طباطبائی تصریح کرد: امروزه وقایع تازه‌ای رخ داده که رنج‌های جوانی تعریف جدیدی پیدا کرده است که نمونه بارز آن مفهوم گذار است. مفهوم گذار طولانی شده است؛ یعنی جوانان زودتر وارد عرصه جوانی می‌شوند و دیرتر خارج می‌شوند آن هم به دلایلی مثل بلوغ زودرس و دل‌کندن از خانواده.

ذکایی اظهار کرد: امروزه مفهوم گذار غیرخطی شده است و گذار از آن چهارچوب‌های نیمه استانداردش خارج شده است؛ بدین معنا که امروزه معتقدند می‌شود ابتدا ازدواج کرد و سپس درس خواند یا به دنبال کار رفت. در گذشته مدرک می‌گرفتند، به دنبال شغلی می‌رفتند و سپس برای ازدواج یک آگهی منتشر می‌کردند. امروزه تنوع در سبک‌های زندگی به طور قابل توجهی افزایش پیدا کرده است.

وی افزود: در دهه50 تفریحات طبقه متوسط سینما رفتن و تفریحات قشر مرفه رفتن به مهمانی‌های شبانه بود اما امروزه این مدل تغییر کرده است. حس ناتوانی در پیش‌‌بینی کردن و حس ناامنی مسئله‌ای است که امروزه جوانان ما از آن رنج می‌برند. برای جوانی که به دنبال به حداکثر رساندن سرمایه‌های خود است این مسائل پر رنگ‌تر خواهد بود و این را باید در این دوره زندگی حل کنند.

من با هم‌گرایی نسل‌ها مخالفم

استاد مطالعات فرهنگی دانشگاه علامه طباطبائی سوالی که امروز ذهن جوانان را درگیر می‌کند را تعریف زندگی خوب دانست و گفت: والدین و بزرگسالان باید دغدغه‌های ذهنی جوانان را مدنظر بگیرند و جوانان را در زمینه شغل، تحصیلات و زندگی راهنمایی کنند.

ذکایی در ادامه گفت: امروزه جوانی در ایران با مخاطرات بسیار زیادی همراه شده است، آن هم به دلیل اینکه مسئولیت تصمیم‌گیری به عهده جوانان است. ریسک‌پذیری در جوانی حس خودمختاری و آزادی را در فرد جوان تقویت می‌کند اما سرخوردگی و پناه بردن به رویکردهای جایگزین می‌تواند از عواقب ریسک‌پذیری باشد.

وی با طرح این سوال که اقبال فراوان امروز جوانان به شبکه‌های مجازی به چه دلیل است؟، گفت: در این فضا انبوهی از تراکم عاطفی و هیجانی را می‌توان مشاهده کرد که هر کدامشان می‌توانند فریبنده، منزوی‌کننده، بیگانه‌کننده و تقطیع‎‌کننده باشد.

استاد مطالعات فرهنگی دانشگاه علامه طباطبائی در پایان گفت: امروزه بالانس بین فرصت و هزینه دشوارتر شده است. من با هم‌گرایی نسل‌ها مخالفم و معتقدم و باید یک برش اندکی در بین نسل‌ها ایجاد شود تا بتوانیم به مشکلات نسل‌ها به خوبی بپردازیم. مثلا نسل دهه 60 معضل اصلی‌اش بیکاری و تحصیل بود اما در بین بچه‌های دهه 70 معضل اصلی بی‌برنامگی و به رسمیت شناخته نشدن است. دهه 80 هم معضل اصلی‌اش مواجهه زودهنگام با تکنولوژی است. معنای نسل را باید کمی منعطف نگاه کرد.