رئالیسم انتقادی صدرایی به مثابه روش علوم اجتماعی

یکی از خلأهایی که همواره داعیه‌داران و منتقدان علوم‌انسانی اسلامی بر آن تأکید کرده‌اند، موضوع «متدولوژی» یا «روش‌شناسی» بوده است. علوم جدید طی تاریخ رشد و گسترش خود به روش‌هایی اعم از روش‌های آزمایشی، پیمایشی، تحلیل متن، تحلیل گفتمان و... دست پیدا کرده‌اند که علاوه بر آن که دانشمند را در انجام پژوهش و تولید علم یاری می‌کند، دستاوردهای عالمان را موجه می‌سازد.

به گزارش عطنا به نقل از صبح نو، اخیراً کتابی از حجت‌الاسلام  حمید پارسانیا با نام «روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی» منتشر شده است که می‌توان آن را گامی دیگر در جهت بسط حکمت صدرایی در حوزه‌های گوناگون علوم انسانی قلمداد کرد. تلاشی که پیش از این توسط خود استاد پارسانیا و دیگر پژوهشگران مروج حکمت صدرایی در کشور انجام شده و تولیداتی در این زمینه به عرصه فکر و اندیشه کشور عرضه شده بود.

این کتاب مجموعه‌ای است از مصاحبه‌های حجت‌الاسلام حمید پارسانیا و برخی سرمقاله‌های او در نشریه «علوم سیاسی» و بیشتر بر موضوع روش‌شناسی علوم سیاسی و اجتماعی تمرکز دارد.

یکی از این تلاش‌ها را که پیش از این توسط دکتر پارسانیا در قالب کتابی با نام «جهان‌های اجتماعی» انجام شده بود، می‌توان سرآغاز تحولی در پیوند حکمت صدرایی با علوم اجتماعی مدرن به حساب آورد. پارسانیا که تجربه تدریس در دانشگاه تهران و تأسیس گروه دانش اجتماعی مسلمین در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران را دارد، در این کتاب با مفهوم‌سازی‌های بدیع و در عین حال ریشه‌دار از ظرفیت حکمت اسلامی برای تبیین مسائل و رفع دوگانگی‌های علوم اجتماعی مدرن بهره می‌گیرد.

بعد از این کتاب نیز کتابی با عنوان «جامعه‌شناسی متعالیه» نوشته آقای ابراهیم خانی، به رشته تحریر درآمد که بر آن بود تا به نوعی هستی‌شناسی حیات اجتماعی مبتنی بر حکمت و عرفان اسلامی دست پیدا کند. در جلسه رونمایی از این کتاب در دانشگاه امام صادق؟ع؟نیز حجت‌الاسلام پارسانیا حضور داشت که این خود نشانه‌ای بر گسترش دغدغه پارسانیا در میان دانشجویان و پژوهشگران علوم انسانی به منظور ایجاد پیوند میان حکمت اسلامی و جامعه‌شناسی است.

یکی دیگر از خلأهایی که همواره داعیه‌داران و منتقدان علوم‌انسانی اسلامی بر آن تأکید کرده‌اند، موضوع «متدولوژی» یا «روش‌شناسی» بوده است. علوم جدید طی تاریخ رشد و گسترش خود به روش‌هایی اعم از روش‌های آزمایشی، پیمایشی، تحلیل متن، تحلیل گفتمان و... دست پیدا کرده‌اند که علاوه برآنکه دانشمند را در انجام پژوهش و تولید علم یاری می‌کند، دستاوردهای عالمان را موجه می‌سازد.

از این سو کسانی که خواهان تحول در علوم جدید مبتنی بر حکمت اسلامی هستند ناچارند روش‌شناسی جدیدی را برای تولید و موجه‌سازی علم تدوین کنند. کتاب «روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی» به همین منظور نوشته شده است.

مجموعه حاضر حاوی برخی مقالات و مصاحبه‌هایی است که از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۸ با محوریت روش‌شناسی علوم اجتماعی و سیاسی انجام گرفته است. بیشتر مقالات، سرمقاله‌هایی است که در سال‌های یاد شده در فصلنامه «علوم سیاسی» منتشر شده است.

مباحث مطرح شده در این مقالات با آن که ناظر به موضوع و مسائل علم و دانش و فلسفه سیاسی است، نسبت به دیگر رشته‌های علوم اجتماعی و از جمله جامعه‌شناسی قابل تعمیم است. برخی مقالات هم شامل مباحث روش‌شناسی علوم اجتماعی و سیاسی است.

این کتاب مجموعه‌ای است از مصاحبه‌های حجت‌الاسلام حمید پارسانیا و برخی سرمقاله‌های او در نشریه «علوم سیاسی» و بیشتر بر موضوع روش‌شناسی علوم سیاسی و اجتماعی تمرکز دارد.

«بازسازی علم مدرن و بازخوانی علم دینی»، «نظریه و فرهنگ»، «نسبت علم و فرهنگ»، «از عقل قدسی تا عقل ابزاری»، چهار مقاله‌ای هستند که موضوع آنها که به مفهوم علم و عقلانیت می‌پردازند و برای ورود به مباحث روش‌شناختی علوم اجتماعی ضروری است.«روش‌شناسی و اندیشه سیاسی»، «روش‌شناسی فلسفه سیاسی و علم سیاست» دو مقاله دیگر این کتاب است.

نام «روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی» نیز گرفته شده از مقاله «رئالیسم انتقادی حکمت صدرایی» است. دلیل این انتخاب نیز آن است که مطالب کتاب بارویکرد روش‌شناختی انتخاب شده‌اند و در عین حال از منظر حکمت صدرایی به نگارش درآمده‌اند.

در ادامه کتاب نیز مقاله «نقدی بر روش‌شناسی فلسفه سیاسی و علم سیاست» از صادق حقیقت و در نقد مقاله پیشین کتاب و در ادامه آن مقاله «نقد نقد» در پاسخ به نقد مذکور منتشر شده است. «رئالیسم انتقادی حکمت صدرایی»، نام مقدمه‌ای است که بر کتاب «فلسفه علوم اجتماعی» اثر آندره سایر نوشته شده و به تناسب موضوع کتاب، در این مجموعه مجدداً منتشر شده است.

«نسبت فقه سیاسی و فلسفه سیاسی» و «ولایت فقیه؛ نظارت، مشروعیت» و «اخلاق و سیاست» نیز سرمقاله‌هایی هستند که پیش از این در فصلنامه «علوم سیاسی» چاپ شده است. مقاله دیگر «چیستی و هستی جامعه از دیدگاه استاد مطهری» است که به نوعی کاربرد روش‌شناسی نقلی را در موضوع هستی جامعه ارائه می‌نماید.

«علم و فلسفه سیاسی در حوزه‌های علمیه» و «علم و فلسفه سیاسی در حوزه‌های علمیه» نیز دو مصاحبه با نشریه «پگاه حوزه» هستند. آخرین مطلب کتاب نیز سرمقاله‌ای است با عنوان «تمدن‌سازی، نظریه‌پردازی و گفت‌وگو».

نام «روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی» نیز گرفته شده از مقاله «رئالیسم انتقادی حکمت صدرایی» است. دلیل این انتخاب نیز آن است که مطالب کتاب بارویکرد روش‌شناختی انتخاب شده‌اند و در عین حال از منظر حکمت صدرایی به نگارش درآمده‌اند. گرچه تبیین روش‌شناسی حکمت صدرایی در حوزه اندیشه اجتماعی نیازمند تبویب و تألیفات مستقلی است، اما این مجموعه فتح بابی در تبیین اصول، مبانی و آفاق و ابعاد آن است.

در بخشی از این کتاب آمده است: «تا هنگامی که متفکرین مسلمان، براساس علم مدرن و از زاویه نگاه این دانش به فرهنگ و دین خود می‌نگرند، به جای بازخوانی و رجوع مکرر به فرهنگ و دین خود، ناگزیر به بازسازی و تغییرات ساختارشکنانه دین و فرهنگ خود روی خواهند آورد و نتیجه این گونه تحولات، شکل‌گیری فرهنگی سکولار و دنیوی و ارائه تفسیر جدیدی از دیانت است که در ذیل این فرهنگ، ابعاد متعالی، قدسی و آسمانی خود را از دست داده و به صورت دینی سکولار درآمده باشد. دین سکولار، به جای آنکه نیازهای عصر و محیط خود را با روش اجتهادی، از طریق بنیان‌ها و اصول خود پاسخ دهد و در جهت دینی کردنِ عصر خود گام بردارد، ذخیره‌های فرهنگی امت اسلامی را در خدمت عرف دنیوی بشر امروز قرار می‌دهد.»

مباحث راجع به «تولید علم» و «اسلامی‌سازی معرفت» در فضای علمی کشور داغ است و گوشه و کنار در این امر مهم تحقیقاتی صورت می‌گیرد. گرایش‌های مختلفی در مورد این موضوعات وجود دارد. بسیاری از اندیشه‌های اجتماعی غرب در کنار تفکرات فلسفی شکل گرفته است و اگر به دنبال سخنانی تازه و متفاوت در مورد دینی شدن علوم اسلامی هستید حتماً از خواندن این کتاب لذت خواهید برد. موضوعات این کتاب در مورد روش‌های تحقیق و نسبت نظریه و فرهنگ و نقادی رئالیسم انتقادی و ارائه مدلی بر اساس حکمت صدرایی است.

ویرایش دوم کتاب «روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی» در ۳۴۴ صفحه، تیراژ ۱۱۰۰ نسخه و قیمت ۱۳۵۰۰ تومان (شومیز) و ۱۶۵۰۰ تومان (گالینگور) به همت انتشارات کتاب فردا عرضه شده است. انتشارات کتاب فردا تاکنون کتاب های «جهان‌های اجتماعی»، «انواع و ادوار روشنفکری»، «اخلاق و عرفان» و «نماد و اسطوره» را از این پژوهشگر منتشر کرده است.

انتشارات کتاب فردا از ناشران تخصصی در حوزه علوم انسانی است که تا کنون کتاب‌هایی مانند «مردمشناسی تحول در علوم انسانی» آقایان ( ابراهیم فیاض)، «مهندسی تمدن اسلامی؛ موانع و الزامات» (عبدالعلی رضایی)، «بینش‌تمدنی؛ براساس درس‌های استاد محمدمهدی میرباقری»، «نظریه سیاسی شهید صدر» (طالب همدانی)، «تحول حوزه علمیه و روحانیت» (علیرضا پیروزمند)، «جستارهایی در فقه حکومتی» (عباسعلی مشکانی سبزواری)، «تأملاتی در فلسفه اسلامی» (سید یدالله یزدانپناه)، «هویت ما» (حسین کچویان) و «واکاوی بنیانهای ایدئولوژیک سند ۲۰۳۰» (رضا حبیبی) را در این حوزه به چاپ رسانده است.

برای این کتاب و دیگر آثار دکتر حمید پارسانیا و محصولات انتشارات کتاب فردا، با شماره ۰۲۵۳۷۷۴۶۹۹۲ یا سایت اینترنتی Bookroom.ir می‌توانید تماس بگیرید. فروشگاه‌های پاتوق کتاب در سراسر کشور (دفتر مرکزی ۰۲۵۳۷۷۴۰۰۰۴) نیز محل عرضه آثار این ناشر هستند.