برخوردهای بدون برنامه هزینه‌های سنگینی به‌دنبال دارد/ شنوایی نسبی نظام قدمی روبه‌جلو است

استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه در ساختار قدرت ایران این توهم همچنان وجود دارد که می‌توان بدون یک برنامه باکیفیت و بدون جلب مشارکت افراد صاحب صلاحیت، گره‌ای از کار اقتصاد باز کرد، اما نظام تصمیم‌گیری را «نسبتا شنوا» دانست و تاکید کرد: راهکار حل مشکلات کشور تکیه بر علم‌محوری، جلب مشارکت نخبگان و برخورد برنامه‌ریزی شده با مسائل است.

به گزارش خبرنگار عطنا، نشست «گزینه‌های پیش روی اقتصاد ایران در برون‌رفت از چالش فعلی» از سلسله نشست‌های پنج‌شنبۀ موسسه دین و اقتصاد با حضور دکتر حسین راغفر، اقتصاددان و عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه الزهرا و دکتر فرشاد مومنی، استاد برنامه‌ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبائی و رئیس موسسه دین و اقتصاد 23 فروردین برگزار شد.

رئیس موسسه دین و اقتصاد در ابتدای سخنان خود به رسم موسسه در پرداختن به ارائه چشم‌اندازی از اقتصاد ایران در سال جدید در اولین جلسه هر سال اشاره و اعلام کرد که به دلیل پیش‌آمدن بحران ارزی از روزهای آغاز سال جدید و نیز چشم‌اندازهای بسیار نگران‌کننده بحران آب در کشور، دو جلسه نخست بحث‌های امسال به این دو موضوع اختصاص یافته بود و در این جلسه (جلسه سوم سال) به مسئله چشم‌انداز اقتصاد ایران در سال ۱۳۹۷ و گزینه‌ها و سناریوهایی که امکان تحلیل اوضاع و احوال سال جاری را فراهم می‌کند، پرداخته می‌شود.

فرشاد مومنی در ادامه به نحوه برخورد دولت با بحران افزایش ناگهانی نرخ ارز اشاره کرد و گفت: شیوه‌ای که دولت محترم در برخورد با مسئله بحران افزایش چشمگیر و ناگهانی نرخ ارز به نمایش گذاشت، یک شیوه طبیعی در شرایط بی‌برنامگی است؛ یعنی یک برخورد کاملا انفعالی، با انعطاف اندک و بنیه فکری ناکافی.

وی افزود: این بسیار تأسف‌آور است که در غیاب یک برنامه اصولی، جهت‌گیری‌هایی در حیطه اقتصاد ایران در دستور کار قرار می‌گیرد که از یک طرف ریشه‌های اصلی مسئله را نشناخته و از طرف دیگر به صورت غیرمتعارفی اصرار دارد به منشأهای اصلی استقراربخشنده به بحران‌ها اصلا دست نزند.

مومنی با بیان اینکه اراده جدی برای روبه‌رو شدن ثمربخش یا اصولی با مسائل وجود ندارد، گفت: مسئولان ترجیح می‌دهند رویه‌هایی غیر از این اراده را در پیش بگیرند تا فقط مسئله را مسکوت نگه بدارد که در یک زمان دیگر و به شکل دیگری و در ابعاد دیگری خود را به نمایش بگذارد.

استاد برنامه‌ریزی و توسعه اقتصادی دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه شیوه برخورد با مسئله نوسان‌های بازار ارز را مانند شیوه برخورد با نا آرامی‌های دی‌ماه سال گذشته دانست و تصریح کرد: به‌صورت اصولی به همان سبکی که اکثریت قریب به اتفاق کارشناس‌ها با صلاحیت‌های تخصصی متفاوت، مشفقانه تذکر دادند، با آن نا آرامی‌ها برخورد شد؛ طوری که هرلحظه باید منتظر باشیم که آن گرفتاری به گونه‌ای دیگر سر در بیاورد. درباره ماجرای ارز هم مسئله دقیقا به همان صورت است.

وی با تصریح اینکه از همان ابتدا تخم لق افزایش‌ شکاف طبقاتی گذاشته شده و این بسیار مایه تأسف است، ادامه داد: این شیوه مدیریت اقتصادی، به هیچ وجه کمکی به بازگشت اعتماد به تولیدکنندگان و عامه مردم و فرودستان نمی‌کند، ما باید به دولت محترم و به کل ساختار قدرت مشفقانه گوشزد کنیم که با این رویکرد، تحولی در اقتصاد پدیدار نخواهد شد.

مومنی افزود: این بسیار مایه تاسف است که به برخی آمار و ارقامی که چندان کارکردی ندارند دل خوش کرد که فقط ابزاری تبلیغاتی است، آن ‌هم ابزاری که فقط در صورت رابطه یک‌سویه با مستمعین به کار می‌آید.

وی این مسئله را درباره ادعاهایی که راجع‌به کاهش تورم و دستیابی به رشد اقتصادی و خلق فرصت‌های شغلی می‌شود، کاملا محسوس و ملموس دانست و افزود: ادعاهایی می‌شود که صرف‌نظر از کیفیت اطلاع‌رسانی آن که معمولا پایه‌ها و جزئیات مطرح نمی‌شود و منطق رفتاری آن ادعا هم توضیح داده نمی‌شود و به صرف توضیح‌دادن آن ادعا بسنده می‌شود؛ مسئله اساسی این است که این ادعاها مطلقا کارکرد ندارد.

مومنی با بیان مثالی ادامه داد: اگر واقعا کاهش حدودا ۳۰ درصدی نرخ تورم در یک دوره کمتر از سه سال، قرار بود کارکرد داشته باشد، ما باید آثار آن را بر انگیزه‌های سرمایه‌گذاری، خلق فرصت‌های شغلی، کیفیت زندگی مردم و از این قبیل مشاهده می‌کردیم. شما می‌بینید که در هیچ‌یک از این عرصه‌ها چنین خبری نیست.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه اگر واقعا گوشی برای شنیدن در نظام تصمیم‌گیری کشور وجود داشته باشد، ما باید صمیمانه و مشفقانه هشدار بدهیم که این شیوه اداره امور اقتصادی نمی‌تواند گرفتاری‌های ما را برطرف کند، گفت: اگر شما حتی به همین ارقام رشد اقتصادی مربوط به 9‌ماهه سال ۱۳۹۶ که منتشر شده نگاه کنید، در آنجا علائمی وجود دارد که باید جدی گرفته شود.

هرقدر که تعلل‌ها در زمینه برنامه‌ریزی صحیح و استفاده از نخبگان افزایش پیدا کند، فقط بر طول و عرض هزینه‌هایی که جامعه می‌پردازد، افزوده خواهد شد.

وی در مثالی دیگر تشریح کرد: وقتی شما اجزای رشد ادعایی را بر اساس اقلام هزینه‌ای نهایی ملاحظه می‌کنید، در حالی که رشد ادعایی چیزی مثلا حدود بین ۳ تا ۴ درصد مطرح می‌شود، بر اساس برآوردهای متفاوتی که دستگاه‌های مختلف داده‌اند، شما ملاحظه می‌کنید که مثلا در اقلام هزینه نهایی رشد مصرف خصوصی ۴/۱ درصد است و آنهایی که باید این پیام را بگیرند که حتی ابتدایی‌ترین لوازم بهبود وضعیت را بین مردم منعکس کند، به نمایش نمی‌گذارد، به اندازه کافی گویا است.

مومنی ادامه داد: یا مثلا رشد تشکیل سرمایه در ماشین‌آلات در آن ۹ ماه چیزی حدود ۹/۰ درصد بود؛ یعنی کمتر از یک درصد. اینها علائمی است که یک نظام قاعده‌گذاری هوشمند، باید آنها را خیلی جدی‌تر از آنچه ما اکنون مشاهده می‌کنیم، درنظر بگیرد.

این استاد دانشگاه با ذکر نمونه‌ای دیگر گفت: تکان‌دهنده‌ترین داده از این زاویه، مربوط به رشد تغییر در موجودی انبار است، در ۹ ماهه اول سال ۱۳۹۶ اندازه آن چیزی حدود ۹/۱۶ درصد گزارش شده است، به این معناست که ما داریم یک شرایط رکود عمق‌یافته‌تر را تجربه می‌کنیم و این نابه‌سامانی‌ها، نا اطمینانی‌ها، هزینه‌های مبادله بالا، فقدان برنامه مشخص و انفعال محض در مواجهه با مدیریت اقتصادی کشور، می‌تواند برای ما گرفتاری‌های بسیار سنگین‌تری را هم به‌وجود بیاورد.

رئیس موسسه دین و اقتصاد یکی از ابعاد نگران‌کننده آینده اقتصاد ایران را امضای طرحی در مجلس برای کاهش معنادار تعرفه واردات خودرو نام برد و درباره آن به کنایه گفت: ببینید چه طنز تلخی است که در سالی که ادعا شده که می‌خواهند تولید ملی را جدی بگیرند و در مقام شعار هرکسی در هر دستگاهی پای تلویزیون آمده و به زیرمجموعه خود از طریق تلویزیون فرمان داده است که در مورد نحوه تهیه اقلام مورد نیازشان بازنگری کنند، یک‌دفعه یک چنین دم خروسی بیرون می‌زند؛ آن‌هم در مورد یکی از راهبردی‌ترین و سرنوشت‌سازترین رشته فعالیت‌های صنعتی کشور.

به بیان مومنی این طرح شبهه‌ناک و بسیار خطرناک است که گویی در کل ساختار قدرت ایران این توهم همچنان وجود دارد که می‌توان بدون یک برنامه باکیفیت و بدون جلب مشارکت افراد صاحب صلاحیت، گره‌ای از کار اقتصاد باز کرد.

وی با تاکید بر اینکه راهی جز تکیه بر علم‌محوری و جلب مشارکت نخبگان و برخورد برنامه‌ریزی‌شده با مسائل کلیدی کشور وجود ندارد، گفت: همگی باید کمک کنیم که این توهم به سمت واقع‌بینی حرکت کند.

مومنی تاکید کرد: برخوردهای بدون برنامه به قاعده همه تجربه‌هایی که در گذشته و حال داشته‌ایم، برای ما فقط به‌هم‌ریختگی بیشتر و هزینه‌های سنگین‌تر و  عارضه‌های کوچک و بزرگ بیشتر پدید آورده است.

وی ادامه داد:‌ بنابراین در این آغاز سال ما صمیمانه و مشفقانه با همه دست‌اندرکاران امور اقتصاد و جامعه این نکته را در میان می‌گذاریم که راهی جز تکیه بر علم‌محوری و جلب مشارکت نخبگان و برخورد برنامه‌ریزی‌شده با مسائل کلیدی کشورمان وجود ندارد و هرقدر که تعلل‌ها در این زمینه افزایش پیدا کند، فقط بر طول و عرض هزینه‌هایی که جامعه می‌پردازد، افزوده خواهد شد.

مومنی در پایان با مثبت ارزیابی‌کردن بهبود نسبی شنوایی نظام تصمیم‌گیری در کشور گفت: برداشت من این است که خوشبختانه به ازای همه آن‌ ندانم‌کاری‌ها و سهل‌انگاری‌ها، جدی‌ترشدن ابعاد دشواری‌هایی که هر روز از یک زاویه سر باز می‌کند، امروز نسبت به گذشته به‌طور نسبی شنوایی را در نظام تصمیم‌گیری ما اندکی بهبود بخشیده است.

وی افزود: این شنوایی بهبودیافته هنوز تناسبی با ابعاد و پیچیدگی‌های مشکلات ما ندارد، اما چون در مقایسه با گذشته قدمی روبه‌جلو محسوب می‌شود، ما آن را مثبت ارزیابی می‌کنیم و به سهم خودمان تلاش می‌کنیم که کمک کنیم تا ان‌شاءالله تصمیم‌گیری‌های آتی کم‌هزینه‌تر و با دستاوردتر باشد.