هیچ سازمان و نهادی حق خدشه‌دار کردن آزادی روزنامه‌نگاران را ندارد

رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه‌طباطبائی ضمن اشاره به حقوق مادی و معنوی روزنامه‌نگاران و مسئولیت‌های اجتماعی آنان گفت: یکی از پایه‌های اصلی روزنامه‌نگاری استقلال حرفه‌ای است یعنی روزنامه‌نگاران باید مستقل از تاثیرپذیری و فشار قدرت، نسبت به جست‌وجو و بیان حقیقت آزاد باشند و هیچ سازمان و نهادی حق خدشه‌دار کردن این اصل را ندارد.

به گزارش عطنا، کارگاه یک‌روزه «مسئولیت اجتماعی روزنامه‌نگاران و شهروند خبرنگاران» به همت معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه با همکاری دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه‌طباطبائی با حضور محمدمهدی فرقانی، رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه‌طباطبائی، علی شاکر، مدرس ارتباطات و مهدی افتخاری، دبیر شورای ارتقای آگاهی‌های عمومی، اطلاع رسانی و افکارسنجی معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه و تیم کارشناسی همراه وی یکشنبه، ۲۰ اسفندماه برگزار شد.

محمدمهدی فرقانی، ریاست دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه‌طباطبائی در جایگاه سخنران اصلی در بخش اول این کارگاه رابطه رعایت حقوق روزنامه‌نگاران توسط کارفرمایان و دولت را با انجام مسئولیت‌های اجتماعی توسط روزنامه‌نگاران را متقابل دانست، در بخش دوم به اهمیت زبان رسانه‌ها در جامعه اشاره کرد و بازتاب کامل و بدون سوگیری را به خبرنگاران گوشزد کرد و در قسمت سوم این کارگاه به تاریخچه و چگونگی شکل گرفتن شرایط، ضوابط و مقررات اصول حرفه‌ای روزنامه‌نگاری و مسئولیت اجتماعی پرداخت و گفت: امروز بٌعد مسئولیت اجتماعی در همه اصناف کشور از بانکداری گرفته تا آموزش و پرورش، وزارت بهداشت و نظایر آن اهمیت زیادی پیدا کرده است.

وی یادآور شد: بحث حقوق و مسئولیت اجتماعی روزنامه‌نگاران محصول تحولات نیمه دوم قرن نوزدهم در اروپا است. انقلاب صنعتی، پیروز شدن انقلاب‌های دمکراتیک در اروپا، سقوط دیکتاتوری‌های آن و شکل گیری امپریالیسم سرمایه‌داری صنعتی، بورژوازی، تولید صنعتی انبوه و نیاز به بازار در سطح ملی و بین‌المللی، خانه‌نشین و حاشیه‌نشین شدن مطبوعات آرمانی و انقلابی، خرده بورژوازی و بعد بورژوازی، سرمایه را حاکم کرد و موسسات مطبوعاتی بزرگ تاسیس شدند و موسسات کوچک را به حاشیه ‌راند، سرمایه‌داری نقش اصلی را در صنعت چاپ بازی کرد. این اتفاق باعث شد روزنامه‌نگاری از یک کار ذوقی، انقلابی، تعهد اجتماعی و مسئولیت فردی تبدیل به یک «حرفه» شود.

فرقانی درباره چهار پایۀ اصلی روزنامه‌نگاری گفت: یکی از پایه‌های اصلی روزنامه‌نگاری استقلال حرفه‌ای است یعنی روزنامه‌نگاران باید مستقل از تاثیرپذیری و فشار قدرت، نسبت به جست‌وجو و بیان حقیقت آزاد باشند و هیچ سازمان و نهادی حق خدشه‌دار کردن این اصل، را ندارد.

توجه به اصول اخلاق حرفه‌ای دیگر پایه اصلی روزنامه‌نگاری است که اولین بار در کشورهای اسکاندیناوی در دهه 20 میلادی، بعد از جنگ جهانی اول بررسی و مطرح شد، کلیت اصول اخلاق حرفه‌ای یک امر جهان شمول و مشترک است، آموزش‌های تخصصی پایه بعدی روزنامه‌نگاری، از اوایل قرن 20 میلادی در دانشگاه‌های آمریکا به تدریج شروع شد. انجمن‌ها و تشکل‌های حرفه‌ای صنفی پایه چهارم روزنامه‌نگاری هستند که برای پاسداشت حقوق و آزادی‌های اساسی روزنامه‌نگاران از یک طرف و نظارت بر عملکرد و حسن اخلاق حرفه‌ای توسط روزنامه‌نگاران از طرف دیگر شکل گرفته‌اند.

استاد برجسته روزنامه‌نگاری کشور در ادامه گفت: اولین قانون مطبوعات در فرانسه و در سال 1881 یعنی 137 سال پیش تصویب شد، قانون مطبوعات صدر مشروطه با اقتباس تام و تمامی ‌از این قانون نوشته شده است و هنوز هم جوهره قانون مطبوعات ما تحت تاثیر قانون مطبوعات فرانسه است.

وی در همین زمینه ادامه داد: نزدیک 50 سال بعد، برای اولین بار قانون حمایت از «حقوق حرفه‌ای روزنامه‌نگاران» به تصویب پارلمان فرانسه رسید و به اجرا گذاشته شد، یکی از اصولی که در این برهه به تصویب رسید «قید وجدانی» است. قید وجدانی می‌گوید اگر خط و مشی یک روزنامه تحت هر شرایط و ضوابطی تغییر کند و روزنامه‌نگار نخواهد در آن کار کند، حق دارد از آنجا بیرون آید و غرامت سال‌هایی که در آنجا کار کرده بگیرد و باید تا زمانی که کار جدیدی را پیدا کند دستمزد و غرامت دریافت کند.

به گفته فرقانی کاهش قیمت مطبوعات، دسترسی بیشتر و آسانتر، کوشش در راه تحقق استقلال حرفه‌ای، توجه به اصول اخلاق حرفه‌ای، شروع پیشرفت آموزش روزنامه‌نگاری، گسترش آزادی قانونمند مطبوعات همراه با ایجاد توسعه احزاب سیاسی، گسترش سواد آموزی، شکل‌گیری انجمن‌ها و اتحادیه‌ها از تاثیر مثبت قانون حمایت از حقوق حرفه‌ای روزنامه‌نگاران بود.

این استاد روزنامه‌نگاری جنبه‌های منفی روزنامه‌نگاری در آن برهه را حاکمیت سرمایه و نقش آگهی‌های بازرگانی، شکل‌گیری اعضای کلان مطبوعاتی، توجه بیش از حد به مطالب سرگرم‌کننده و جنجالی در روزنامه‌نگاری زرد، داستان‌های دنباله‌دار، پاورقی، جدول، مسابقه، همکاری و تبانی با شرکت‌های استعماری با تصویر پردازی‌های منفی از سایر ملل و بویژه کشورهای در حال توسعه، کمرنگ شدن نقش انتقادی مطبوعات دانست.

وی تاَخٌر تاریخی انتشار روزنامه در کشورهای درحال توسعه نسبت به غرب، فقدان مطبوعات و روزنامه‌نگاری آزاد در اَکثر کشورهای درحال توسعه و اینکه در این کشورها مطبوعات عمدتاً در خدمت اهداف حکومت‌ها بوده‌اند و کمتر به نقش میانجی میان دولت و ملت ایفا کنند و تقلید از سبک‌ها و شیوه‌های روزنامه‌نگاری غربی را از تحولات روزنامه‌نگاری در حال توسعه عنوان کرد.

فرقانی درباره وجوه افتراق گفت: روزنامه‌نگاری در غرب بر ارزش‌ عینی‌گرایی، مخالفت با اقدامات دولت، آنی بودن اخبار، توجه به مفهوم آزادی مطبوعات، ارائه گزارش‌های عینی، صحیح، بی‌طرفانه و متعادل رویدادها تکیه دارد.

کشورهای در حال توسعه اخبار مثبت را بزرگنمایی می‌کنند

سخنران اصلی این کارگاه افزود: در کشورهای در حال توسعه بر ضرورت بسیج اجتماعی برای توسعه ملی تاکید می‌شود و به موضوع‌های حقوق بشر، محیط زیست، رفاه اجتماعی، استقلال ملی، آداب و رسوم، وحدت ملی پرداخته می‌شود.

رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه‌طباطبائی افزود: بررسی‌ها نشان می‌دهد که رسانه‌ها در کشورهای درحال توسعه بیشتر براساس ملاحظات سیاسی، بزرگنمایی اخبار مثبت، اخبار ترغیب کننده و تبلیغاتی، اخبار مثبت دولتی و نخبگان سیاسی، شخصیت‌ها و افعال آینده خبر تولید می‌کنند.

وی گفت: وظیفه نسبت به خود، مخاطب، مدیر و کارفرما، حرفه و جامعه، ذیل اخلاق حرفه‌ای دیده می‌شود. هر «حرفه»ای هدفی اخلاقی دارد؛ هدف اخلاقی پزشکی، «تندرستی» است، هدف اخلاقی حقوق، «عدالت» است، هدف اخلاقی روابط عمومی، هماهنگی اجتماعی و ترویج درک متقابل و همزیستی مسالمت آمیز، نزدیک کردن روابط و برطرف کردن ابهامات است و هدف اخلاقی روزنامه‌نگاری تامین حق دسترسی همگانی به اطلاعات و پیشبرد آزادی‌ بیان و قلم است.

فرقانی درباره حقوق مادی روزنامه‌نگاران گفت: ‌تاکنون در هیچ یک از قوانین مطبوعات رسمی حقوق مادی روزنامه‌نگاران نیامده و تنها در آیین‌نامه کار حرفه‌ای روزنامه‌نگاران به آن اشاره شده است.

استاد روزنامه‌نگاری دانشگاه علامه‌طباطبائی درباره حقوق معنوی روزنامه‌نگاران گفت: برخورداری از آزادی بیان و قلم، برخورداری از استقلال حرفه‌ای، آزادی حفظ اسرار، عضویت در تشکل‌ها، ایجاد شرایط برای رعایت اخلاق حرفه‌ای، عدم افشای منابع خبری، تشکیل نهاد ناظر بر اصول اخلاقی، از حقوق معنوی روزنامه‌نگاران است.

وی افزود: همچنین حق دسترسی آزادانه به تمام منابع خبری، پیروی نکردن از هر شیوه‌ای که با خط‌مشی عمومی ‌محل کار روزنامه‌نگار مغایرت داشته باشد، ممنوعیت اعمال هرگونه فشار حرفه‌ای و سیاسی، رعایت حق روزنامه‌نگار در توسل به اصل «قید وجدانی»، حق آگاهی از هرگونه تصمیم مهمی‌که زندگی موسسه مطبوعاتی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، مشارکت در مالکیت، آزادی تاسیس و عضویت در انجمن‌ها و اتحادیه‌های حرفه‌ای، تشکیل نهادهای مستقل نظارت، ایجاد شورای عالی مطبوعات، حمایت حقوقی از امنیت و آسایش شغلی روزنامه‌نگار و جلوگیری از تهدید جسمی ‌و جانی از دیگر حقوق روزنامه‌نگاران است.

محمدمهدی فرقانی در پایان توجه به واقعیت‌های عینی، ارائه اخبار و اطلاعات صحیح و دقیق، نوشتن مقاله‌ها و تفسیرهای منطقی و منصفانه، توجه به خبر به منزله خدمت اجتماعی نه کالای تجاری، مضمون و مترود شمردن سرقت ادبی را از وظایف روزنامه‌نگاران دانست و گفت: مخدوش ساختن اسناد و حذف اطلاعات اساسی، عدم پذیرش هرگونه پاداش مادی و غیرقانونی و نامشروع، آمیخته نکردن روزنامه‌نگاری با کار آگهی بازرگانی یا تبلیغ سیاسی، خودداری از قبول هرگونه تهدید برای انتشار یا عدم انتشار مطالب، تصحیح مطالب نادرست و احترام به حق جواب خوانندگان و افراد ذی‌نفع، احترام به استقلال و حاکمیت ملی، نظم و امنیت عمومی، آسایش، سلامت جامعه، احترام به اصول و اعتقادات مذهبی، قومی‌ و محلی، رعایت مبانی اخلاق حسنه و عفت عمومی، پرهیز از هرگونه گرایش به تبعیض نژادی، جنسی و قومی، پرهیز از جنگ تجاوزکارانه و کوشش در راه حفظ صلح و آرامش بین‎المللی، پیشبرد صلح و تفاهم، تلاش برای همزیستی، مدارا، گفت‌وگو، گسترش ارتباطات، احترام به حیثیت، شخصیت و زندگی خصوصی افراد و حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان از دیگر وظایف و کارهای روزنامه‌نگاران است.