«پیش‌نویس نظام مطبوعاتی» را باید روزنامه‌نگاران می‌نوشتند/ توسعه تکنولوژی‌های ارتباطی به توسعه حقوق بشر منجر می‌شود

 10 دسامبر، سالروز تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر است، این اعلامیه برای اولین بار بر حقوقی که تمام انسان‌ها به طور ذاتی مستحق آن هستند تاکید می‌کند، با این حال بعد از گذشت هفتاد سال هنوز ابهام‌های زیادی در زمینه حقوق بشر و تعهد کشورها به این اعلامیه وجود دارد، ابهام‌هایی که باید از ابعاد مختلف مورد بررسی و واکاوی علمی قرار گیرد.

به گزارش خبرنگار عطنا، در همین راستا، نشستی علمی با عنوان «بررسی کارکردهای حقوق بشر از منظر ارتباطات» در دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد اسلامی دوشنبه، 27 آذرماه برگزار شد.

در این نشست که با همکاری سازمان ملل متحد در ایران، کمیسیون حقوق بشر اسلامی، کمیسیون ملی یونسکو-ایران و دانشگاه آزاد اسلامی به همت مصطفی ادهم، دانش‌آموخته کارشناسی ارشد علوم ارتباطات و حمایت دکتر محمدحسن ضیایی‌فر، عضو کمیسیون حقوق بشر اسلامی صورت گرفت، دکتر محمدعلی الستی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، دکتر شیدا مهنام، مدیر گروه علوم اجتماعی و انسانی کمیسیون ملی یونسکو، دکتر حسین شریفی طرازکوهی دانشیار حقوق بین‌الملل دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات حضور داشتند. نشستی که برگزاری آن می‌تواند سرآغاز بحث‌های بعدی برای درک جایگاه علوم ارتباطات اجتماعی در روند توسعه حقوق بشر باشد.

روزنامه‌نگاری در ایران تعریف روشنی ندارد

در ابتدای نشست، دکتر سید وحید عقیلی، رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه واحد تهران مرکز ضمن خیر مقدم به مهمانان این نشست گفت: ارتباطات اجتماعی، مطالعات رسانه و روزنامه‌نگاری به قدری بین‌رشته‌ای است و با حقوق ارتباط دارد که اگر این ارتباط را به صورت علمی درک نکنیم روزنامه‌نگاران موفقی نمی‌شویم.

وی افزود: ما رشته‌ای تحت عنوان علوم ارتباطات داریم که با بحث حقوق مردم ارتباط دارد. همین جا باید یادی کنیم از دکتر کاظم معتمدنژاد، پدر علم ارتباطات ‌و فارغ‌التحصیل دکترای حقوق و دکترای ارتباطات از دانشگاه سوربن؛ اشراف دکتر معتمدنژاد به حقوق ارتباط جمعی بسیار زیاد بود؛ امیدواریم که در آینده دکترای حقوق ارتباط جمعی را در این دانشکده راه‌ اندازی کنیم.

 عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه گفت: قرار بود نظام مطبوعاتی بعد از 37 سال توسط دولت بررسی و بازنگری شود، این مسئله مشکل بدی است چراکه اهالی روزنامه‌نگاری و ارتباطات نتوانستند پیش‌نویس نظام مطبوعاتی را تهیه کنند و دولت باید این اقدامات را برایشان انجام دهد.

وی همچنین گفت: اگر روزنامه‌نگاران این فعالیت‌ها را انجام دهند منطقی‌تر است به دلیل اینکه دیگر مشاغل مثل وکلا، پزشکان و مهندسان نظام حقوقی‌شان را خودشان می‌نویسند؛ روزنامه‌نگار در ایران از نظر حقوقی تعریف روشنی ندارد.

رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه واحد تهران مرکز تصریح کرد: در کشور ما باید تعریف مشخصی از روزنامه‌نگاری به عمل بیاید تا همه روی خطوط مشخصی که می‌دانند حرکت کنند و بتوانند در جامعه طوری فعالیت کنند که در جهت کرامت بخشیدن و احقاق حقوق شهروندان باشد.

رسانه تبیین کننده ضرورت‌های حقوق بشر

در ادامه، دکتر حسین شریفی‌طرازکوهی، دانشیار حقوق بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات در سخنانی گفت: من از واژه حوزه موضوعه حقوق بشر بهره می‌گیرم که حوزه‌ای با ابعاد فراوان و جدید است. ما در یک نظام بین‌المللی زندگی می‌کنیم که دولت‌ها در آن نقش اساسی دارند، بنابراین اگر از حقوق بشر صحبت می‌کنیم یعنی می‌خواهیم دولت‌ها را وادار کنیم که این حقوق فردی یا جمعی را در مقام تضمین آن برآیند.

 دانشیار حقوق بین‌الملل دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات ادامه داد: قابل تصور است که در بسیاری از موارد دولت‌ها خود واضع موازین حقوقی هستند و در حوزه حقوق بشر به یک دستاوردهایی هم رسیده‌اند ولی موانع غیرسیاسی، فرهنگی و تاریخی باعث می‌شود این حقوقی که دولت‌ها می‌خواهند اجرا کنند با مشکل مواجه شود.

وی ادامه داد: در این فضا یک نهاد حلقه واسط بین نیازهای مربوط به حقوق بشر با موانع دولتی یا فرهنگی می‌شود. این  نهاد جامعه مدنی است که یکی از شاخه‌های آن را روزنامه‌ها و مطبوعات تشکیل می‌دهند.

شریفی اظهار کرد: در طول تاریخ رسانه‌ها بر آن بودند از طریق روشنگری ضرورت‌های حقوق بشر را تبیین و آگاهی ایجاد کنند.

دانشیار حقوق بین‌الملل دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات افزود: در بسیاری از جوامع هم‌چون کشور ما حقوق بشر واژه‌ای است که کسی با آن ارتباط خوبی برقرار نکرده است. به گمان من با امری موافقت و یا مخالفت می‌کنند که اصلا نمی‌دانند که آن واژه چیست.

وی افزود: من برای اینکه این موضوع را حل کنم گفتمان‌های سه‌گانه‌ای را دارم که ادعا می‌کنم از این رهگذری که من مطرح کرده‌ام کسی چه در داخل و چه در خارج به این موضوع اشاره نکرده است. به گمان من اگر سه گفتمان حقوق بشر را با هم ببینیم می‌توانیم دید بهتری نسبت به حقوق بشر پیدا کنیم.

شریفی ادامه داد: گفتمان فلسفی حقوق بشر اولین گفتمان مدنظر من است. این گفتمان می‌پرسد که راجع به چه چیزی صحبت می کنیم؟ برابری چیست؟ بعد از آن هم می‌گوید مثلا چرا فکر می‌کنید که زن و مرد با هم برابر هستند؟

دانشیار حقوق بین‌الملل دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات اضافه کرد: شما باید دلیل منطقی و معرفتی داشته باشید که بگویید زن و مرد به این دلیل با هم برابر هستند و یا نیستند، این گفتمان فلسفی و نظری است. از این منظر برای نمونه، بعضی شهروندان طبق نظر ارسطو تحت انقیاد بقیه شهروندان هستند، در حالی که اندیشه هیچ وقت منحصر به کسی نمی‌شود چرا که یک جریان است که همواره ادامه دارد. همچنین گفتمان فلسفی یک گفتمان اندیشه‌ورزانه است که می‌تواند بسیار بحث برانگیز باشد.

منشور کوروش کبیر نوعی گفتمان قانونی حقوق بشر است

دانشیار حقوق بین الملل دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات اظهار کرد: درباره حقوق بشر می توانیم نگاه‌های متفاوت و متضادی داشته باشیم. برخی از موانعی که که در راه حقوق بشر وجود داشته باعث توسعه نایافتگی جوامع شده است.

وی افزود: بعضی افراد هم بر مبنای نژاد از حقوق برخوردار یا فاقد آن هستند. این گفتمان فلسفی به نسبی‌گرایی و جهان شمولی رهنمون شده است. حالا به این سوال می‌رسیم که آیا در گفتمان نظری امکان دارد به ایده‌ای برسیم؟ تحقیقاً بله؛ در خیلی از جوامع به حقوق بشر رسیده‌ایم.

شریفی با طرح این پرسش که حقوق بشر چه زمانی قالب حقوقی به خود گرفته است؟ کفت: در سه سطح می‌توانیم از گفتمان قانونی حقوق بشر صحبت کنیم. ما افتخار داریم که در گفتمان قانونی حقوق بشر ابتدا از منشور کوروش کبیر یاد کنیم. دومین آن منشور حقوق بریتانیای کبیر است و سومین آن انقلابی است به نام انقلاب شکوهمند انگلیس که همین ایده‌های برگرفته را لباس تاریخی پوشانده است.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: صد سال بعد، استقلال آمریکا و پس از آن انقلاب کبیر فرانسه به وجود آمد و در پی آن‌ها اعلامیه‌هایی شکل گرفت که ادبیات این اعلامیه‌ها در مقام تضمین و تایید حقوق بشر است.

دانشیار حقوق بین الملل دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات خاطرنشان کرد: یک واژه‌ای در حقوق وجود دارد که اگر امری غیرانسانی است برای همه غیرانسانی است و اگر امری انسانی است برای همه انسانی است. پس شما چگونه در جوامع آمریکا و انگلیس حقوق بشر را در خارج از مرزها و در مستعمره‌ها رعایت نمی‌کنید؟

شریفی افزود: وقتی اعلامیه حقوق بشر علم شد موانع حاکمیتی جلوی آن صف کشیدند. در راس آن جوامع کمونیستی بودند. مجموعه این موارد باعث شد غیر از اینکه اعلامیه حقوق بشر مورد اقبال  قرار نگرفت حتی مورد ادبار هم واقع شد.

وی بیان کرد: کمیسیون حقوق بشر گام بعدی را برداشت که از یک اعلامیه به یک قاعده حقوقی برسیم که از دولت‌های متحد طلب کنیم که این استانداردها را رعایت کنند.

دانشیار حقوق بین الملل دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات در پایان اظهار کرد: امروزه هم فرهنگ رفتار بین‌المللی باید ایجاد شود تا از طریق اجبار دولت‌ها زمینه‌های حقوق بشر را نهادینه کنیم.

آزادی مطبوعات یکی از اهداف یونسکو

در بخش بعدی نشست، دکتر شیدا مهنام، مدیر گروه علوم اجتماعی و انسانی کمیسیون ملی یونسکو به ارائه سخنان خود پرداخت و اظهار کرد: مقر یونسکو در پاریس فرانسه است و از سال 1945 همزمان با سازمان ملل تشکیل شده است و سبقه هفتاد ساله دارد و ایران جزء شانزده کشور اولی بود که اعلامیه یونسکو را در همان ابتدا امضا کرد.

وی افزود: کشور ما در طول این هفت دهه افت و خیزهایی داشته است و امسال دومین دوره‌ای است که جزء اعضای اجرایی هستیم و سفیر بسیار مقتدری مثل آقای جلالی را داریم که جزء اصحاب رسانه هستند و نسبتا در فضای خوبی در یونسکو قرار داریم.

مدیر گروه علوم اجتماعی و انسانی کمیسیون ملی یونسکو ادامه داد: در یونسکو پنج دپارتمان مختلف شامل آموزش، فرهنگ، علوم طبیعی، علوم اجتماعی و ارتباطات وجود دارد.

وی افزود: در یونسکو به حقوق بشر هم مثل تمام موضوعات دیگر یک نوع نگاه آموزشی می شود و این آموزش‌ها در زمینه‌های مختلف حتی در ابعاد کوچک به جوانان کمک می‌کند. یونسکو می‌تواند مقدمه‌ای در برقراری حقوق بشر و آزادی‌های انسانی باشد.

مهنام اظهار کرد: بحث آزادی بیان برای همه خبرنگاران در سراسر جهان در اولویت است. چه در جوامع سنتی و چه در جوامع مدرن به موانع نگاه نمی‌کند و مثلا ایران، نیجریه، فنلاند، کوبا و آذربایجان را در کنار هم می‌بیند.

مدیر گروه علوم اجتماعی و انسانی کمیسیون ملی یونسکو بیان کرد: یونسکو این نگاه را دارد که فرصت‌های برابری را در جهان ایجاد کند و بر این باور است که آزادی بیان با وجود موانع باید وجود داشته باشد.

وی افزود: در بحث آزادی مطبوعات و رسانه‌ها گام‌های خوبی را  برمی‌داریم.  بحث امنیت روزنامه‌نگاران از موضوعات مهم حقوق بشری است و همچنین بحث تنوع و تکثر رسانه‌ای از جمله مفاهیم مدنظر یونسکو است.

مهنام همچنین گفت: نسبت خبرنگاران زن به خبرنگاران مرد 80 به 20 است. همکاران من در پاریس و اسکاندیناوی هم با چنین مشکلی مواجه هستند بنابراین نمی‌توان این مورد را تنها به ایران ربط داد.

مدیر گروه علوم اجتماعی و انسانی کمیسیون ملی یونسکو ادامه داد: یونسکو به اینکه یک خبرنگار به عنوان یک کنش‌گر اجتماعی که عمودی نیست چگونه می تواند تاثیرگذار باشد می‌پردازد؛ برای اینکه یکی از وظایف خبرنگار ارتقای سلامت اجتماعی است.

وی اظهار کرد: مثال زیبای آن زلزله کرمانشاه است که کمک‌های مردمی با وجود خبرنگاران و پوشش‌های خبری به سمت این منطقه سرازیر شد.

مهنام در پایان گفت: وظیفه ما در سازمان یونسکو این است که چگونه می‌توانیم فضای پژوهش را توان افزایی کنیم؟ این تسهیل‌گری کار یونسکو است که حضور دانشجویان و استادان دانشگاه‌ها بسیار کمک کننده است.

سافت منجر به ارتقای حقوق بشر می شود

در آخر، دکتر محمدعلی الستی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی هم اظهار کرد: ضربه‌ای که جهان به انسان وارد می‌کند هم موجب ایجاد آگاهی و هم موجب تغییر جهان می‌شود. مثلا امروز اگر شما با هواپیما به کویر مسافرت کنید یک قسمت‌هایی شن و یک جاهایی تاسیسات انسانی می‌بینید.

وی افزود: این تغییر شکل که در جهان وجود دارد نامش تمدن است. اما تغییر شکلی که جهان در ما به وجود می‌آورد قابل مشاهده نیست و نامش فرهنگ است. در حقوق بشری که ما بررسی می‌کنیم بیشتر تمدن وجود دارد یا فرهنگ؟

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی اضافه کرد: ما باید ببینیم که آنچه که در تحقق حقوق بشر به ما کمک می‌کند از جنس سخت است یا نرم؟

الستی اظهار کرد: چیزی بالای 85 درصد دانشجویان کامپیوتر در رشته «سافت‌وی» دختر هستند و حدود 85 درصد از آقایان دانشجوی «هارد وی» هستند. چرا؟ چون سافت‌وی را به جای معنای برنامه به اشتباه «نرم‌افزار» تلقی می‌کنند و واژه‌ هارد‌ وی را که یعنی تجهیزات را «سخت افزار» می‌دانند، همین باعث می‌شود در انتخاب رشته اشتباه کنند، حوزه ‌هارد می‌تواند تبعیض را در تکنولوژی کم کند.

وی ادامه داد: ارتباطات بر خلاف تکنولوژی از طریق حوزه سافت است که حقوق بشر را دگرگون می‌کند، بنابراین توسعه ارتباطات که رابطه مستقیمی با زندگی افراد جامعه دارد موجب توسعه حقوق بشر می شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی بیان کرد: در یک کشور توسعه یافته بین حاکمیت و مردم یک لایه به نام جامعه مدنی وجود دارد، این جامعه مدنی از نهادهای مدنی، سندیکاها و روزنامه‌نگاران تشکیل شده است که باعث می‌شود تا دولت پاسخگوی امور مملکتی باشد.

الستی افزود: ارتباطات در حقوق بشر یعنی اینکه به مردم یاد دهیم چگونه سوالات خود را بپرسند و چگونه مطالبه‌گر باشند.

وی بیان کرد: ارتباطات باید این کارما را بدهد که هر کاری که انجام می‌دهید به خودتان بر می‌گردد و اگر می‌خواهید محبوب باشید باید حقوق بشر را رعایت کنید پس ارتباطات در حوزه سافت منجر به ارتقای حقوق بشر می‌شود.

عضو هیئت علمی‌دانشگاه آزاد اسلامی‌اظهار کرد: شبکه اجتماعی به این دلیل برای قدرتمندان خطرناک است که کنش هم‌سطح ایجاد می‌کند؛ یعنی انسان‌ها دیگر موعظه نمی‌شنوند و از این رو بسیاری از مولفه‌های حقوق بشر تامین می‌شود.