الگوی امام موسی صدر و ضرورت گفت‌وگوی نخبگان/ مهارت‌ ما در سکوت بیشتر از مهارت حرف زدن است

مدیرگروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی گفت: ما باید با الگو قرار دادن زندگی امام موسی صدر، توانایی گفت‌و‌گو را در خود تقویت کنیم تا بتوانیم حقیقت را کشف کنیم و راه را برای رسیدن به جامعه توسعه‌یافته هموار کنیم.

به گزارش خبرنگار عطنا، نشست «امام موسی صدر و تجربه دیگرپذیری» روز یکشنبه، 14 آبان با حضور دکتر هادی خانیکی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی در موسسه فرهنگی تحقیقاتی اندیشه و عمل برگزار شد.

در این نشست، دکتر خانیکی با اشاره به تجربه امام موسی صدر در «گفت‌وگو» گفت: می‌توان از این تجربه و زیسته نوعی منظومه گفتاری و نوشتاری درآورد و پی بردن به اینکه او به گفت‌وگو چگونه می‌اندیشید و فهم خود را چگونه به کار می‌برد وظیفه ما است.

وی ادامه داد: ما در مراکز علمی بر سر اینکه گفت‌وگو امکان‌پذیر است یا خیر بحث می‌کنیم و آموختن هنر و توانش گفت‌وگو مبرم است و اینکه آیا اگر توانش گفت‌وگویی خودمان را در خانواده، مدرسه و در جامعه و... بالاتر ببریم، حل مشکلات بهتر نخواهد بود؟

خانیکی افزود: دانشگاه نباید برای ما حصار شود بلکه باید دردی را در جامعه کم کنیم و حقیقت را کشف کنیم که در این راه تبدیل شدن دانسته‌ها به تجربه در اولویت قرار دارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه گفت: با پذیرفتن اینکه گفت‌وگو چیز بدی نیست باید گفت‌وگو کردن را یاد بگیریم. با این کار نهاد خانواده پابرجاتر و نهاد مدرسه کارآمد‌تر می‌شود و حتی در میان جامعه و درون آن قهر و کینه و به تناسب آن هزینه‌های پیشرفت کاهش می‌یابد.

وی با اشاره به اینکه ما امروز به الگو قرار دادن امام موسی صدر نیاز داریم، افزود: یکی از مهم‌ترین نقدهایی که نسبت به جامعه روشنفکری ایران وجود دارد این است که روشنفکران کمتر قادر به این هستند که با یکدیگر گفت‌وگو کنند، گفت‌وگو به عنوان گمشده جامعه ما بیش از هر چیزی نخبگان ما را در بر می‌گیرد.

او به مسائل جامعه ایران و نیاز به تفکر امام موسی صدر اشاره کرد و گفت: مهم‌ترین مانع فرهنگی در جامعه ما انسدادهای گفت‌وگویی و ناتوانی در گفت‌وگو است و وقتی وارد اجتماع می‌شود، منجر به ضعف نهادهای مدنی می‌شود.

وی تصریح کرد: همین ناتوانی نسبت به امر مدنی یا جامعه مدنی است که در حوزه اجتماع به ناتوانی در حوزه سیاست می‌رسد و «ضعف رقابت‌های حزبی» شفاف در جامعه به خاطر «ضعف جامعه مدنی» و ضعف جامعه مدنی به خاطر «ضعف در گفت‌وگو» است.

خانیکی خاطرنشان کرد: گفت‌وگو گرچه مفهومی دیرپا است اما مقوله‌‌ای جدید است و در جامعه جدید که مجازی و واقعی است، باید به عنوان یک مفهوم جدید وارد مسائل شویم و اگر زیرساخت‌های فرهنگی با گفت‌وگو سازگار نباشد واژه گفت‌وگو پسندیده نیست.

وی یادآور شد: ما باید آمادگی گفت‌وگو را داشته باشیم و اگر این آمادگی را نداشته باشیم به اختلاف می‌رسیم، چراکه مهارت‌های ما در سکوت بیشتر از مهارت حرف زدن است.

استاد ارتباطات و توسعه دانشگاه علامه طباطبائی اولین مورد برای بالابردن توانایی گفت‌وگو را آگاهی به پیش‌نیازهای گفت‌وگو خواند و گفت: گفت‌وگو احکام عام دارد و باید دید که آن احکام را قبول داریم یا نه.

او بیان کرد: در گفته‌های امام موسی صدر مفهوم «تعاون» دیده‌ می‌شود، یعنی امام موسی صدر قائل بر این است که ما مسلمانان و مسیحیان در کنار یکدیگر باید زندگی را بهتر کنیم؛ دیگران را فقط نباید تحمل کرد باید کنار یکدیگر کار کرد. از این رو، زندگی برآمده از کنش مشترک و فعالیت مشترک است.

خانیکی بعد دوم را «مسئله محور بودن» گفت‌وگو معرفی کرد و گفت: سرآغاز گفت‌وگو مسئله است، مسئله‌ای که قابل لمس، توجه و حس کردن بین طرفین گفت‌وگو باشد.

رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات با اشاره به دیدگاه دکتر میرسپاسی در نقد روشنفکری ایران گفت: روشنفکری در ایران جریانی نیست که یک پروژه خاص داشته باشد، بلکه همه چیز در آن واحد دنبال می‌شود.

وی بعد سوم را «ضرورت مخاطبه و شنیدن» خواند و ادامه داد: مخاطبه در فرهنگ دینی جایگاه ویژه‌ای دارد و ایجاد گفت‌وگو و شنیدن مهم است، لذا ما باید اخلاق شنیدن را یاد بگیریم.

خانیکیبا بیان اینکه بعد چهارم «رد غیریت‌سازی» است، گفت: وقتی دیگری متفاوت با خود می‌سازیم، دیگری که در بهترین شکل نسبت به او ترحم داریم، این مانع گفت‌وگو می‌شود. پیرامون ما پر از این غیریت‌سازی‌ها است؛ جنسیت، قومیت، مذهب هر کدام نوعی غیریت ایجاد می‌کنند و با این غیریت‌ها  نمی‌توان گفت‌وگو کرد.

«من و تو» به جای «من و آن»

مدیرگروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی بعد پنجم را «ضرورت بازنگری در شناخت دیگری» خواند و گفت: در بحث‌های شرق‌شناسی مهم‌ترین نقدی که وجود دارد این است که شرق موضوع شناخت نمی‌شود و بین «من» و «آن» نمی‌توان گفت‌وگو انجام داد بلکه بین «من» و «تو» گفت‌وگو شکل می‌گیرد.

خانیکی بعد ششم را داشتن «نگاه فرهنگی به سیاست» بیان کرد و افزود: بنیادهای قوی‌تر و وسیع‌تر در فرهنگ وجود دارد و اگر نگاه فرهنگی به سیاست داشته باشیم، مفاهیمی مثل همزیستی و تقابل و صلح بهتر تفسیر می‌شود.

وی با اشاره به اینکه «سیاست‌ورزی اخلاقی» هفتمین بعد مسئله است، اظهار کرد: باید اول پرسید چطور می‌توان عرصه سیاست را با تمام اختلافات آن اخلاقی کرد. چرا که اخلاقی رفتار کردن، میدان‌داری سیاست را وسیع تر و توانایی سیاست‌ورزی را بیشتر می‌کند. اخلاقی بودنی که در فرهنگ پنهان است.

او به سخنرانی امام موسی صدر درباره عروج حضرت مریم اشاره کرد و گفت: در آن موقعیت، دلیل صحبت ایشان جشن مسیحیان است؛ وقتی می‌گوید همه‌ هستی، محراب عبادت حق تعالی است و این نگاه زبان مشترک او و مسیحیان شد که از حاضران درخواست می‌کند وجود خود را وقف خداوند کنند و این وقف کردن به عمل صالح می‌رسد و عمل صالح عملی است که به رشد و تعالی جهان هستی می‌رسد.

خانیکی با استناد به احادیثی از امام صادق گفت: کار، تجارت، سدسازی، راه‌سازی، احیای کشاورزی و رشد اقتصادی عبادت است.

وی در باره این موضوع با اشاره به رویکردهای امام موسی صدر گفت: عبادت شامل هر کاری است که خیر آن به همه باز ‌گردد، نه فقط به خود شخص و اگر موجب اصلاح زندگی مردم شویم ارزش این عبادت بیش از ارزش نماز و روزه است.

وحدت ملی با گفت‌وگوی هدفمند

او به مقاله‌‌ای اشاره و بیان کرد: کلام محوری در آنجا این بود که خداوند مسیح را فرستاد تا مردم را از حرص و نفاق برهاند و محرومان زمین را از معامله و سوداگری به نام خدا و از ظلم و سرکشی نجات دهد، دوم اینکه نسبت به خود حضرت مسیح دو تصویر را ارائه می‌دهد، یکی برخورد بدی که با حضرت مسیح کردند و یکی تصویر زیبایی که از امید به بازگشت و نجات وجود دارد و نباید تنها به صورت سمبولیک به این روزها نگاه کرد و روزها تنها تابلو نقاشی تاریخی نیستند و باید با ایمان و عقل جلو رویم.

خانیکی افزود: امام موسی صدر گفت‌وگو را به عنوان یک جریان بی‌‌هدف به یک جریان هدف‌دار تبدیل کرد و گفت باید به سمت ایمان برویم و ایمان برانگیزاننده انسان برای کشف حقیقت و تغییر عرف است، ایمان فقط برای نگه‌داشتن چیزی نیست بلکه باید از طریق آن کشف حقیقت و تغییر عرف صورت بگیرد. همانطور که امام صادق فرمودند گفت‌وگو راهی برای شناخت بیشتر، بهره‌مند شدن از دانش دیگران و استفاده از عقل آنها است.

خانیکی به سخنرانی دیگری اشاره و تصریح کرد: این سخنرانی برای تعریف وظایف اجتماعی است، دو نکته در این سخنرانی بسیار مهم است یکی اینکه وحدت ملی فضایی است که هم اکنون در آن زندگی می‌کنیم و وحدت به این معنا نیست که مسلمانان در مسیحیان ذوب شوند یا برعکس، بلکه مسیحی دین خود را حفظ کند و مخلصانه دست خود را به سوی برادر مسلمانش دراز کند و همین کار را مسلمان نیز انجام دهد. این رفتار سودمند است و وحدت ملی در عمل تجربه می‌شود، این وحدت در عین کثرت است.

استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی کلام محوری دیگر در این سخنرانی امام موسی صدر را مکمل بودن دین و میهن دوستی معرفی کرد و افزود: ملی‌گرایی گرد آمدن عده‌ای از بشر بر اساس تاریخ مشترک و آمال و دردهای مشابه و فرهنگ نزدیک به هم است و مرحله‌ بین انسان منفرد و جهانی است. امام موسی صدر لبنان را الگو قرار داد و با نگاه معرفت‌شناسانه گفت، تمام جهان بر اساس نگاه دقیق و زیبا حرکت می‌کند که عناصر آن با یکدیگر در همگرایی هستند و اگر ملل متفاوت دور از هم نبودند میان آنها همگرایی پدید نمی‌آمد و لبنان محل همگرایی فرقه‌های مختلف است و همگرایی، ارتباط و گفت‌‌وگو ابزار یادگیری و پیشرفت است.

وی تاکید کرد: لبنان جز با تلاقی، ارتباط و گفت‌وگوی همگان زنده و پاینده نمی‌ماند و برای پاینده شدن لبنان باید گفت‌وگو را در نظر گرفت.