«ارتباط جمعی خودانگیز» مفهوم جدید علم ارتباطات/ نقش شبکه‌های اجتماعی در قدرت سیاسی

بصیریان‌جهرمی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه و مترجم کتاب قدرت ارتباطات با بیان اینکه کاستلز مهمترین نتیجه تحلیلی خود در این کتاب را ساخت مستقل معنا از طریق صیانت از نقاط مشترک شبکه‌های ارتباطی می‌داند، گفت: او اعتقاد دارد که آنچه این امر را ممکن می‌سازد، اینترنت است با این حال به این حقیقت اصرار می‌ورزد که صاحبان قدرت برای آنکه اذهان عمومی را از طریق برنامه‌ریزی پیوند میان ارتباطات و قدرت بسته نگه دارند، همواره به دنبال آن هستند تا مانع ارتباطات آزاد شوند.

به گزارش خبرنگار عطنا، نشست نقد و بررسی کتاب «قدرت ارتباطات» اثر مانوئل کاستلز، استاد کرسی علوم ارتباطات دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، با حضور دکتر هادی خانیکی، مدیرگروه علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی، حسینعلی افخمی، مدیرگروه روابط عمومی این دانشگاه، مسعود کوثری، استاد ارتباطات دانشگاه تهران و حسین بصیریان‌جهرمی مترجم این کتاب سه‌شنبه، ۲۱ شهریورماه در «پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات» برگزار شد.

در ابتدای این نشست حسین بصیریان‌جهرمی، پژوهشگر، مدرس دانشگاه و مترجم این کتاب به معرفی نویسنده آن پرداخت و گفت: مانوئل کاستلز پیش از این در ایران با ترجمه کتاب سه جلدی «عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ»، که در سال ۱۳۸۰ به همت انتشارات طرح نو منتشر شد بر سر زبان‌ها افتاد و سپس مسافرت کاستلز به ایران، زمینه‌ساز شناخت مستقیم و گفت‌وگوی رو در ‌روی استادان و دانشجویان رشته‌های علوم انسانی و به ویژه علوم ارتباطات با این متفکر اسپانیایی‌الاصل شد.

وی در ادامه افزود: پس از مطالعه آن کتاب علاقه به ترجمه آثار کاستلز برایم ایجاد شد و ترجمه کتاب «قدرت ارتباطات» که در سال 1388 توسط انتشارات دانشگاه آکسفورد، منتشر شده بود را به پژوهشگاه «فرهنگ، هنر و ارتباطات» پیشنهاد دادم.

بصیریان خاطرنشان کرد: در سال ۱۳۹۲ با نظارت دکتر حسام‌الدین آشنا، رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک و استاد دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع) کتاب را ترجمه کردم و توسط پژوهشگاه منتشر شد.

وی افزود: این کتاب به سرعت به عنوان پرفروش‌ترین کتاب پژوهشگاه مطرح شد و در سال ۱۳۹۶ طی تفاهم‌نامه همکاری مشترک میان پژوهشگاه و انتشارات علمی و فرهنگی برای نوبت دوم چاپ شد.

این پژوهشگر و مدرس ارتباطات سپس به معرفی فصل‌های این کتاب پرداخت و گفت: کتاب «قدرت ارتباطات» مشتمل بر پنج فصل شامل، قدرت در جامعه‌ شبکه‌ای، ارتباطات در عصر دیجیتال، شبکه‌های ذهن و قدرت،   برنامه‌ریزی شبکه‌های ارتباطات و برنامه‌ریزی مجدد شبکه‌های ارتباطات است.

وی بیان کرد: در فصل اول قدرت در شبکه‌ها، دولت و قدرت در عصر جهانی، قدرت و پاد قدرت در جامعه شبکه‌ای و مفهوم قدرت مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. ضمن‌آنکه کاستلز قدرت را یک رابطه می‌داند که کنشگر اجتماعی را قادر می‌سازد به گونه‌ای ناهمسنگ بر تصمیمات سایر بازیگران یا کنشگران اجتماعی اثر بگذارد و دیدگاه‌های کاستلز یعنی واقع‌گرایی، آزادی‌خواهی و نظریه نظام جهانی در کتاب قدرت ارتباطات مطرح شده است.

بصیریان تصریح کرد: در فصل دوم کتاب قدرت ارتباطات با مفهوم قدرت شبکه‌ها مواجه می‌شویم و مباحث فصل سوم کتاب مبتنی بر تحقیقات علم اعصاب است و در فصل چهار و پنج به سیاست‌های‌ رسانه‌ای، سیاست‌های‌ رسواسازی، بحران دموکراسی و جنبش‌های اجتماعی، سیاست‌های نافرمانی و حوزه‌ عمومی جدید پرداخته است.

مترجم کتاب قدرت ارتباطات گفت: از نکات قابل توجه دیگر که در این کتاب مطرح شده، مفهومی تازه در برقراری ارتباط است که کاستلز، به لحاظ تکامل تاریخی، آن را «ارتباط جمعی خودانگیز» می‌نامد، او به این دلیل آن را «ارتباط جمعی» می‌داند که به طور بالقوه می‌تواند به مخاطب جهانی دست یابد و همزمان آن را «خودانگیز» بر می‌شمارد، چراکه به لحاظ تولید پیام، خود-تولید، از نگاه دریافت‌کنندگانِ بالقوه‌‌اش، خود-گردان، و در مقام بازیابی محتوا یا پیام‌های خاص بر بستر شبکه‌های ارتباطی الکترونیک، خود-گزین تلقی می‌شود.

بصیریان در ادامه به تشریح مفهوم «ارتباط خود انگیز» پرداخت و اظهار کرد: سه نوع ارتباطات (میان فردی، جمعی و خودانگیز)، هم‌زیست، میان‌کنش و مکمل همدیگر هستند، تا اینکه جایگزینی برای هم، محسوب شوند و کاستلز بارها در این کتاب، مفهوم «ارتباط جمعی خودانگیز» یا (Mass Self-communication) را تحلیل می‌‌کند تا این نوعِ جدید از ارتباط جمعی را، فراگردی اثربخش‌تر معرفی کند که در سال‌های اخیر و به واسطه درگیر شدن کاربران در نسل‌های وب۲ و وب۳، به وجود آمده‌ است.

این پژوهشگر در انتها سخنان خود به نقش شبکه‌های اجتماعی در افزایش قدرت سیاسی کنشگران اجتماعی اشاره کرد و گفت: کاستلز در این کتاب بر نقش شبکه‌های ارتباطی در ساخت قدرت در جامعه تأکید می‌کند و آن را پررنگ‌تر از نقش سیاست در ساخت قدرت می‌داند، او از «قدرت» در صفحه 10 این کتاب چنین یاد می‌کند: «ظرفیت ارتباطی که کنشگران اجتماعی را قادر می‌سازد از طریق هم‌راستا کردن اراده، منافع و ارزش کنشگران بر تصمیم‌های دیگر کنشگران تاثیر بگذارند.»

بصیریان اضافه کرد: از دیدگاه کاستلز قدرت ویژگی افراد و گروه‌ها نیست، بلکه ویژگی ارتباط آنهاست و این جمله جوهره کتاب «قدرت ارتباطات» است.