اهداف دیپلماسی نظامی ایران و ترکیه

مناسبات اخیر ایران و ترکیه نیز براساس همین نومنطقه‌گرایی است. زیرا دو کشور به این نتیجه رسیده‌اند که باید برخی مسائل نظامی و امنیتی خود را با رفع اختلاف، همکاری و بدون توجه به ملاحظات ناتو حل کنند. سفر اخیر سرلشکر باقری به آنکارا و دیدار او با مقامات سیاسی و نظامی ترکیه در همین قالب شکل گرفته است و برای تبیین چرایی آن باید به نکاتی اشاره کرد.

به گزارش عطنا به نقل از روزنامه ایران، حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی در یادداشتی به تحلیل سفر اخیر رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران به ترکیه پرداخته است که در ادامه می‌خوانیم:

در خبرها از سفر رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران به ترکیه با عنوان «نادر» و «بی‌سابقه» یاد شد. یکی از دلایل نادر بودن ملاقات بین مقامات نظامی ایران و ترکیه این است که بعد از انقلاب اسلامی به دلایل فرامنطقه‌ای دو کشور ناچار بودند که در زمینه همکاری‌های نظامی با احتیاط کامل حرکت کنند و بعضاً دچار اختلافات جدی شدند.

زیرا ترکیه جزئی از پیمان نظامی آتلانتیک شمالی (ناتو) و به عبارتی آخرین سنگر ناتو در مقابل جبهه شرق به حساب می‌آمد و بعد از فروپاشی رژیم سابق در ایران و قطع شدن حلقه ناتو در برابر جبهه شوروی سابق، چالش‌های مدیریت شده‌ای از سوی ناتو به مناسبات نظامی ایران و ترکیه تحمیل شد. چالش‌های تحمیلی که آثار بدی بر مناسبات ایران و ترکیه در دیگر حوزه‌ها نیز برجا گذاشت.

در سال 1994 میلادی و پس از فروپاشی بلوک شرق و پیمان ورشو، ناتو طرح جدیدی با عنوان «طرح مشارکت برای صلح» مطرح کرد و بر اساس آن برای کشورهای مختلف مأموریت‌هایی تعریف شد. در مأموریت جدید نیز ترکیه در زمره کشورهایی قرار گرفت که باید ایران را از لحاظ نظامی و امنیتی مهار می‌کرد. اما این وضعیت متناسب با تحولات متأخر در عرصه بین الملل تغییر یافت.

یکی از این تحولات بروز موج جدیدی از منطقه‌گرایی است. «نومنطقه‌گرایی» که به دلیل ناتوانی ساز و کار‌های جهانی در تأمین نیازهای امنیتی کشورها شکل گرفته است و عضویت ایران در «آسه آن» و مناسباتش با سازمان همکاری‌های شانگهای را باید در همین چارچوب تعریف کرد.

مناسبات اخیر ایران و ترکیه نیز براساس همین نومنطقه‌گرایی است. زیرا دو کشور به این نتیجه رسیده‌اند که باید برخی مسائل نظامی و امنیتی خود را با رفع اختلاف، همکاری و بدون توجه به ملاحظات ناتو حل کنند. سفر اخیر سرلشکر باقری به آنکارا و دیدار او با مقامات سیاسی و نظامی ترکیه در همین قالب شکل گرفته است و برای تبیین چرایی آن باید به نکاتی اشاره کرد.

نخست آنکه تحولات جدیدی از منظر تهدیدات امنیتی منطقه در راه است. اگرچه توطئه داعش به عنوان یک توطئه عقیدتی و مذهبی عملاً در سراشیبی سقوط قرار گرفته است؛ اما توطئه جدید ممکن است توطئه قومی باشد و این احتمالی است که مؤلفه‌های امنیتی ایران و ترکیه را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. موضوع دیگر این است که ایران و ترکیه پیش‌بینی کرده‌اند که مناسبات خود را به سطح 30 میلیارد دلار برسانند. این سطح از مناسبات بدون شک بدون پشتوانه امنیتی و نظامی و بدون پایان دادن به چالش‌های نظامی و امنیتی ممکن نمی‌شود.

همچنین باید اشاره داشت که دو موضوع منطقه‌ای به صورت ضروری مواضع ایران و ترکیه را به یکدیگر نزدیک می‌کند. موضوع اول کاهش هر چه بیشتر اختلافات دو کشور در بحث سوریه است که باعث شده ایران و روسیه، ترکیه را هم به عنوان بازیگر تأثیرگذار به مذاکرات آستانه وارد کنند. موضوع دیگر رفراندوم استقلال کردستان عراق است که هر دو کشور با آن مخالفند.

هرچند موضع ایران و ترکیه در این باره کاملاً شبیه نیست. ترکیه با تهدید اعلام کرده که با این رفراندوم مخالفت خواهد کرد. ولی ایران ضمن اعلام موضع خود مبنی بر مخالفت، به مقامات اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق توصیه کرده که این موضوع را با احتیاط مورد بررسی قرار دهند.

با این حال گرچه هم ایران و هم ترکیه نسبت به قضایای عراق حساس هستند و تلاش‌شان این است که شرایط جدید منجر به تجزیه در عراق نشود، اما موضوع ملاقات‌های سردار باقری با مقامات ترکیه به این معنا نیست که ایران و ترکیه در قبال قضایای منطقه‌ای به سمت راهکار نظامی مشترک حرکت می‌کنند.

بلکه معنای این سفر و ملاقات‌های انجام شده، بومی کردن ساز و کارهای منطقه‌ای و تبدیل چالش‌های نظامی به مذاکره و دیپلماسی نظامی است. رویدادی که در نوع خود بدیع است و می‌تواند نقطه عطفی در روابط دو کشور و همکاری‌های منطقه‌ای تهران و آنکارا باشد.