دیپلماسی علمی؛ سر فصلی تازه در روابط ایران و روسیه

ماندانا تیشه یار*

در این نوشته تلاش بیش از آنکه روابط ایران و روسیه را از منظرهای گوناگون بررسی شود، صرفا نگاهی به روندهای طی شده در زمینه گسترش همکاری های علمی و دانشگاهی میان دو کشور در سال های اخیر انداخته و چشم انداز پیش رو برای این دست همکاری ها در سال ۱۳۹۵ به کوتاهی مطالعه شود.
با روی کار آمدن دولت یازدهم در ایران، سیاست خارجی این کشور رویکردهای نوینی را در عرصه بین المللی در سال های اخیر دنبال کرده است. یکی از این رویکردها، بهره گیری از «دیپلماسی علمی» به عنوان یکی از ابزارهای قدرت نرم برای گسترش همکاری با دیگر کشورهای جهان بوده است. در واقع، دو وزارتخانه امور خارجه و علوم، تحقیقات و فناوری بیش از هر دوره دیگری در دولت آقای روحانی به همکاری با یکدیگر برای تعامل با نهادهای علمی در دیگر کشورها پرداخته اند. امروزه بین المللی سازی آموزش عالی در ایران عبارتی آشنا برای اغلب دانشگاه های کشور است و هر یک از دانشگاه ها به فراخور و بنا به مزیت های نسبی خود در تلاش هستند تا زمینه های همکاری علمی استادان و دانشجویان خود با دانشگاه ها و مراکز پژوهشی در دیگر کشورها را فراهم آورند.
همکاری میان دانشگاه ها و دانشگاهیان ایران و روسیه قدمتی طولانی دارد و تاثیرات علمی و فرهنگی اندیشمندان این دو کشور بر آرا و دیدگاه های یکدیگر در دوره های گوناگون همواره برقرار بوده است. اما در سال های اخیر رویکردی نوین در گسترش همکاری های نهادهای علمی دو کشور در حال شکل گیری است. مهمترین رویداد در این زمینه، نشست مشترک ده رئیس دانشگاه برتر ایران با همتایان روس خود در دانشگاه دولتی مسکو در آبان ماه ۱۳۹۴ بوده است. در این نشست که با حضور بیست رئیس دانشگاه از ایران و روسیه برگزار شد، طرفین به معرفی ظرفیت های علمی خود در حوزه های گوناگون علوم انسانی، فنی و مهندسی، پزشکی و علوم پایه پرداختند و در پایان این دیدار، تفاهم نامه همکاری علمی میان ده دانشگاه برتر ایران و ده دانشگاه برتر روسیه به امضا رسید.
این ابتکار به نوع خود در طول تاریخ همکاری های دانشگاهی ایران بی مانند بوده است. البته مشکلاتی همچون ناآشنایی استادان و دانشجویان دو کشور با زبان های روسی و ایرانی همچنان از مهمترین موانع رشد سریع روابط دانشگاهی میان دو کشور به شمار می رود. با اینهمه، اگر توجه داشته باشیم که امروزه پژوهشگران هر دو کشور اغلب با زبان میانجی (انگلیسی) می توانند با یکدیگر به گفتگو و تبادل نظر بپردازند و از تولیدات علمی یکدیگر بهره مند شوند، آنگاه می توان امیدوار بود که همکاری های علمی رفته رفته میان ایرانیان و روس ها گسترش یابند.
یکی از دستاوردهای گسترش رفت و آمدهای علمی میان دو کشور، افزایش شناخت مردمان سرزمین های همسایه نسبت به یکدیگر است. شرق شناسان روس از دیرباز نقشی مهم در معرفی پیشینه تاریخی و کاوش های باستانی حوزه تمدن ایرانی داشته اند. امروزه نسل جوانان شرق شناس در روسیه نیازمند آن است که از پشتیبانی و همکاری نهادهای علمی در ایران بهره مند شود تا همچنان به تولیدات علمی ارزشمند خود ادامه دهد.
از سوی دیگر، واقعیت آن است که شمار روس شناسان ایرانی از تعداد انگشت های دو دست کمتر است. بی تردید برای آنکه بتوانیم روابطی مبتنی بر منافع متقابل با همسایه قدرتمند خود داشته باشیم، ناگزیر هستیم که استادان و دانشجویانی را در دانشگاه های خود تربیت کنیم که شناخت درستی نسبت به ویژگی های روسیه در حوزه های گوناگون داشته باشند. رشته مطالعات روسیه در ایران رشته ای نوپاست و نیازمند آن است که در شاخه های گوناگون گسترش یابد.
از این رو، همکاری های دانشگاهی می تواند سرفصل تازه ای در روابط دو کشور بگشاید. به نظر می رسد در سال ۱۳۹۵  شاهد گسترش همکاری های علمی میان دانشگاه ها و مراکز پژوهشی در دو کشور باشیم. امروزه دانشگاه های روسیه، از چلیابینسک تا یکاترینبورگ و از کازان تا داغستان تمایل خود به همکاری با دانشگاه های ایرانی را اعلام کرده اند. بازگشایی مراکز مطالعات ایرانی و آموزش زبان پارسی در این دانشگاه ها، پیگیری برنامه های تبادل استاد و دانشجو، انجام پروژه های پژوهشی مشترک و برگزاری دوره های دانش افزایی آموزش زبان از جمله موضوعات پیشنهادی ایشان برای همکاری با طرف های ایرانی است.
در فروردین ماه سال ۱۳۹۵ دانشگاه علامه طباطبائی و دانشگاه علوم انسانی و اجتماعی سن پترزبورگ برای نخستین بار همایشی با موضوع «گفتگوهای فرهنگی ایران و روسیه» را در سن پترزبورگ برگزار می کنند. این نخستین بار است که دو نهاد دانشگاهی پیشگام برگزاری همایشی تخصصی با هدف باز کردن درهای گفتگو میان روشنفکران دو کشور در دوران معاصر می شوند. این برنامه که از سوی نهادهای سیاست‌گذار در ایران و روسیه نیز مورد استقبال قرار گرفته است، می تواند سطح تازه ای از گفتگوهای میان ایرانیان و روس ها، جدای از گفتگوهای دولتی و رسمی، را شکل دهد و در ماه ها و سال های آینده گسترش یابد.

*  عضو هیئت علمی و مدیر مرکز همکاری های بین المللی دانشگاه علامه طباطبایی؛

منبع: دیده‌بان روسیه