نیازمند دوره 10 ساله «ریاضت آبی» هستیم/ برنامه رئیس‌جمهور برای مقابله با بحران آب چیست؟

عضو سابق شورای جهانی آب با اشاره به اینکه به یک دوره زمانی حداقل 10 ساله «ریاضت آبی» برای مدیریت بحران آب نیاز داریم، خاطرنشان کرد: رئیس‌جمهور در آستانه آغاز به کار دولت دوازدهم از بحران آب نام بردند، انتظار جامعه این است که بداند که برنامه وی در این دولت برای مقابله با این بحران چیست؟

به گزارش عطنا، نشست «آب و رویکرد‌های نو در گذر تاریخی ایران؛ یک دهه همکاری ملی آب» با حضور استادان جامعه‌شناسی، ارتباطات و کارشناسان آب دوشنبه ۱۶ مردادماه در سالن خیام، خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

عباسقلی جهانی، عضو سابق شورای جهانی آب، در مقدمه سخنان خود گفت: رئیس‌جمهور در آستانه آغاز به کار دولت دوازدهم از بحران آب نام بردند، انتظار جامعه این است که بداند که برنامه وی در این دولت برای مقابله با این بحران چیست؟

جهانی با بیان اینکه طرح مسائل کلان آب و دلایل اصلی آن بدون توجه به فرآیند تاریخی شکل‌گیری مدیریت آب سخت است، اظهار کرد: بنابراین تلاش ما بر این است، ابتدا نگاهی گذرا به فرآیند تاریخی تکوین مدیریت آب در کشور داشته باشم و سپس به علت‌ها و مشکلات آن بپردازم.

وی افزود: سه دوره تاریخی در تکوین تحولات مدیریت آب داریم، دروه اول دوره فراونی نسبی آب در کشور است، دوره دوم دوره مدیریت عرضه و دوره سوم مدیریت تقاضا است.

این کارشناس و پژوهشگر حوزه آب با اشاره به اینکه مدت زیادی است که ما از دوران فراوانی نسبی آب عبور کرده‌ایم، گفت: دوران فراوانی نسبی آب زمانی بوده، که تقاضا بسیار کمتر از عرضه بوده است، زمانی که جمعیت کشور حدود 15 میلیون نفر بوده است و در آن زمان سرانه آب هشت هزار متر معکب برای هر فرد در سال بود.

وی با بیان اینکه در آن دوران مدیریت آب بدون دخالت دولت در دست مدیران محلی و مردم بود، خاطرنشان کرد: همچنین تکنولوژی و پول زیادی هم لازم نبود و مردم با خودیاری با استفاده از فناوری‌های اولیه نسبت تأمین نیازهای خود عمل می‌کردند.

جهانی درباره دوره دوم، بیان کرد: دوره مدیریت عرضه وقتی مطرح شد که قاعدتاً تقاضای آب فزونی یافت و مشخص شد که با سیستم‌ها و روش‌های قدیمی، پاسخگوی تقاضا آب نبود و به همین دلیل یک تحولی در مدیریت آب رخ داد و دولت‌ها مجبور به دخالت در این امر شدند و انجام اینکار نیازمند سرمایه‌گذاری، تکنولوژی‌ها و بررسی علمی است.

وی افزود: تا اینجا قضیه، اشکالی در کار نیست چون در همه جای دنیا این فرآیند طی شده است، دوره مدیریت عرضه به عنوان یکی از مؤلفه‌ها یا مؤلفه مهم در ایجاد تعامل و تغییر به مدیریت تقاضا است.

واقعیت این است که ما سوار قطار شدیم و قطار از ایستگاه رد شده و هنوز متوجه نیستم که بازگشتن به ایستگاه قبلی خیلی سخت و مستلزم هزینه‌های خیلی زیادی است.

جهانی درباره همین موضوع ادامه داد: اشکالی که در این دوره به‌وجود آمد چند غفلت بزرگ تاریخی است که باعث شده، وضعیت آب در کشورمان در شرایط بحرانی باشد، نخست اینکه با تغییر نظام مدیریت آب، دولت کاملاً فعال و تمام ساختارهای قبلی در جوامع محلی کنار گذاشته شد.

وی افزود: تصور دولت‌ها بر این بود که با برنامه‌ریزی تحکمی و متمرکز، پول و تکنولوژی می‌توانند باعث توازن عرضه و تقاضای آب شوند، بنابراین به نوعی بدون درک شرایط و با به هم خوردن توازن و بدون دخالت‌های مردم شکل جدیدی از مدیریت آب در کشور به وجود آمد و که در استفاده از تکنولوژی، برنامه‌ریزی متمرکز  و طراحی بالا به پایین خلاصه‌ می‌شد.

هنوز قدمی برای مدیریت تقاضا برنداشته‌ایم

عضو سابق شورای جهانی آب درباره غفلت دیگر در حوزه مدیریت دولتی آب، گفت: غفلت مهم دیگر اینکه تشخیص داده نشد که مدیریت عرضه یک دوره‌ خاصی از فرآیند مدیریت آب را تشکیل می‌دهد و در چه زمانی باید به سمت فراهم کردن بسترهای مناسب حالت سوم که مدیریت تقاضای آب است، حرکت کنیم.

وی درباره علت این غفلت، اضافه کرد: برای اینکه دولت‌ها مست پول و منابع مالی بودجه کشور شدند و دولت به دولت، مدیریت هزینه نیز تبدیل شد و به صورت سرسام‌آور به کارهای سازه‌ای بدون توجه به حد و مرز آن پرداختند.

جهانی درباره همین موضوع ادامه داد: به این مفهوم که ما برای گذر از مدیریت عرضه به مدیریت تقاضا، نیازمند اقدامات و فراهم‌سازی بسترهای مناسب هستیم و این‌گونه نیست که امروز تصیم بگیریم از فردا به مسئله مدیریت تقاضا بپردازیم، اگر در مدیریت عرضه، پول و تکنولوژی بود در این حالت مردم و مشارکت آنها و سرمایه اجتماعی است که حرف اول و آخر را می‌زند.

این کارشناس و پژوهشگر حوزه آب با بیان به اینکه برای گذر از مدیریت عرضه به مدیریت تقاضا نیازمند فراهم کردن اقدامات و بسترهای لازم هستیم، گفت: امروز ما هیچ‌گونه بستر مناسبی را در مدیریت آب کشور برای این گذر تاریخی که اصل اساسی آن استفاده از سرمایه‌های اجتماعی برای کنترل تقاضا، فراهم نکردیم و هیچ کار ملموسی نیز انجام نشده است.

وی افزود: واقعیت این است که ما سوار قطار شدیم و قطار از ایستگاه رد شده و هنوز متوجه نیستم که بازگشتن به ایستگاه قبلی خیلی سخت و مستلزم هزینه‌های خیلی زیادی است.

97 درصد بوجه آب کشور به مدیریت عرضه اختصاص دارد

جهانی با اشاره به اینکه بود شرایط و بسترهای لازم برای گذار از مدیریت عرضه به مدیریت تقاضا فراهم نیست، بیان کرد: همین امروز اگر به بودجه‌های سنواتی بخش آب توجه کنید، متوجه می‌شوید که 97 درصد آن هم باز در جنبه‌های مدیریت عرضه آب اختصاص یافته است، با این وضعیت ما خیلی از زمان را از دست دادیم و برای بازگشتن نیازمند بازسازی حکمرانی آب، تجدید نظر کامل در شیوه‌های گذشته مدیریت آب، اتخاذ رویکردهای نو و متکی بر مشارکت مردم و استفاده از سرمایه‌های اجتماعی هستیم.

وی خاطرنشان کرد: به عنوان یک کارشناس فکر می‌کنم که برای تحقق این امر دیگر نمی‌توانیم با شیوه‌های گذشته به مدیریت آب بپردازیم، اگر قرار است که غفلت‌های گذشته را تکرار نکنیم، نیازمند طراحی یک نقشه راه مبتنی بر یک دوره گذار که اسم آن را دوره «ریاضت آبی» می‌گذارم، هستیم.

عضو سابق شورای جهانی آب خاطرنشان کرد: در این دوره که حداقل یک دوره 10 است، باید تلاش کنیم با استفاده از سرمایه های اجتماعی، تکنیسین‌ها و نخبگان اجتماعی بتوانیم وضعیت آب را به جایی که این اشتباه تاریخی از آنجا آغاز شده، برگردانیم.