دلایل بروز تخلف پژوهشی/ لزوم نظارت کافی استاد راهنما به عملکرد دانشجو

به گزارش عطنا به نقل از ایسنا، دکتر م‍ژگان کاربخش، در خصوص تخلفات پژوهشی با بیان اینکه تخلف پژوهشی یا همان research misconduct شامل بر داده‌سازی، تغییر در داده‌ها یا سرقت ادبی (پلژریسم) بوده و مراحل مختلف پژوهش مانند ایده‌پردازی، انجام پژوهش، تنظیم گزارش، تهیه و چاپ مقاله را در بر می‌گیرد، اظهار کرد: این تخلف‌ها طیف متنوعی دارند مثلا شروع پژوهش قبل از اخذ کد اخلاقی، عدم رعایت پروتکل مصوب و تحمیل خطرغیرقابل توجیه به سوژه‌های پژوهش، درج نام افرادی که مشارکتی در پژوهش و تدوین مقاله نداشته‌اند و...؛ گاهی افراد آگاهانه دست به تخلف آشکار می‌زنند و گاهی به دلیل اهمال و بی‌توجهی ممکن است تخلفی روی دهد.

مدیر امور تحقیقات و فناوری معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی تهران تصریح کرد: اگر به عنوان مثال شما استاد راهنمای یک پایان‌نامه باشید و به دلیل مشغله یا دلایل دیگر، تدوین و ارسال مقاله را به دانشجوی خود بسپارید و مشکلی مثلا عدم رعایت کپی‌رایت در استفاده از تصاویر کتب یا مجلات دیگر و بازنشر آنها بدون اجازه نویسندگان در مقاله باشد شما نیز تخلف کرده‌اید. لذا این عضو هیات علمی نمی‌تواند بگوید اسم من در مقاله است؛ ولی از این کپی‌برداری خبر نداشتم یا نمی‌دانستم اینگونه کپی‌برداری تخلف است. در واقع این عذر بدتر از گناه است.

وی در خصوص اصطلاح whistle blower در مورد تخلفات پژهشی، توضیح داد: مثل داور مسابقه که در سوت می‌دمد و دیگران را از رخداد خطا مطلع می‌کند، whistle blower فردی است که به نحوی متوجه تخلف پژوهشی می‌شود و آن را علنی می‌کند. اما اگر شبهه‌ای در موردی وجود دارد افراد می‌توانند از طریق ایمیل کمیته اخلاق دانشگاه ethics@tums.ac.ir ما را مطلع کنند که بررسی کنیم؛ بنابراین اعلام عمومی تخلفی که ثابت نشده خودش نوعی تخلف است و با آن برخورد می‌شود و به آن در اصطلاح malicious allegation می‌گویند.

کاربخش در رابطه با دلایل بروز تخلف پژوهشی، گفت: گاهی بی‌توجهی دانشجو به انجام مراحل کار در طی زمان و سپس تلاش برای جمع کردن پژوهش برای فارغ‌التحصیل شدن هر چه سریع‌تر مطرح است.

وی ادامه داد: گاهی آموزش و نظارت کافی توسط استاد راهنما نسبت به عملکرد پژوهشی دانشجو وجود نداشته و به قول معروف دانشجو یک روز آمده موضوع را ثبت کرده و یک روز هم برای دفاع مراجعه کرده. این مساله را اساتید و گروه‌ها نباید بپذیرند.

وی با ارائه پیشنهاداتی جهت جلوگیری از بروز تخلف پژوهشی، افزود: از اعضای هیات علمی و همکاران می‌خواهم در مورد پژوهش از قبیل پایان‌نامه و طرح‌های تحقیقاتی، آموزش در مورد ملاحظات اخلاقی و نظارت بر عملکرد دانشجویان خود را در اولویت قرار دهند. ثبت مستندات مثلا lab notebook می‌تواند به اساتید در پایش فعالیت پژوهشی دانشجویان کمک کند. وقتی دانشجو بداند لازم است تک تک نمونه‌های بالینی و آزمایشگاهی را ثبت کند و به صورت دوره‌ای در اختیار استاد راهنما قرار دهد، احتمال تخلف کم می‌شود.

مدیر امور تحقیقات و فناوری معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه داد: همچنین اگر قرار است پژوهشی که در آن مشارکت داشته‌ایم، چاپ شود هرگز بدون مطالعه متن مقاله نباید اجازه ذکر نام فردی به عنوان نویسنده در مقاله‌ای بیاید. درگذشته بیشتر نگرانی همکاران تحقیق این بود که مبادا مقاله‌ای چاپ شود و نام ایشان به عنوان نویسنده در آن نباشد (ghost author)، ولی در حال حاضر باید مراقب صیانت از حیثیت علمی و آکادمیک فردی و دانشگاهی که با زحمت کسب‌شده، باشیم و بی محابا آن را به خطر نیندازیم.

وی در خصوص نحوه برخورد دانشگاه علوم پزشکی تهران با اینگونه تخلفات، گفت: تخلف پژوهشی اعضای هیات‌علمی پس از احراز در کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه به هیات انتظامی و در مورد دانشجویان به کمیته انضباطی ارجاع می‌شود.

کاربخش تصریح کرد: در سایر دانشگاه‌های معتبر دنیا هم بر اساس شدت تخلف، مداخلات مختلف است و از عدم اعطای گرنت‌های آتی، جلوگیری از ارتقای شغلی، retraction مقاله تا توقف همکاری و اخراج متفاوت است.