علم و پژوهش در علوم انسانی نباید بر اساس نیاز باشد

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی در نشست بررسی تحول و ارتقاء علوم انسانی، عنوان کرد: علم و پژوهش در علوم انسانی صرفاً نباید بر اساس نیاز باشد بلکه در واقع خودش به کشف حقیقت می‌پردازد؛ دنیای که اکنون در آن زندگی می‌کنیم با گذشته خیلی تفاوت دارد به خصوص شرایطی که جامعه‌شناسان از آن اطلاع بیشتری دارند.

به گزارش عطنا، محمد شیخی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی یکشنبه ۲۱ اردیبهشت‌ماه در نشست هم‌اندیشی استادان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی با موضوع بررسی «تحول و ارتقاء علوم انسانی» در سالن شهید ارشاد این دانشکده، گفت: ما نسل اول انقلاب هستیم و وقتی انقلاب اسلامی به پیروزی رسید، سبقه اسلامی‌شدن علم جزء آرمان‌های ما بود.

وی ادامه داد: کسانی هستند که مذهبی بودن این سبقه ما را پذیرفته و کسانی هم که مذهبی نبودند حداقل ایده آن را قبول کرده بودند، در کنار  این مهم، ما در اوایل انقلاب به اقتصاد، علوم انسانی و جامعه‌‌شناسی با عنوان اسلامی افتخار می‌کردیم.

شیخی تصریح کرد: حال سوال این است آیا امروزه نیز نزد دانشجویان جدید هم افتخار تلقی می‌شود و آنها اسلامی کردن علوم انسانی را می‌پذیرند.

وی با بیان اینکه با توجه تغییر و تحولات صورت گرفته در دانشگاه‌ها و جامعه ما، نمی‌توان از نسل جدید انتظار داشت که به سمت علوم انسانی اسلامی حرکت کنند، افزود: وقتی می‌خواهم دانشجویان را در پایان‌نامه‌هایشان هدایت کنم، می‌بینم که در آنها اقبال کمتری به سمت موضوعات با سبقه اسلامی وجود دارد.

عضو هیئت علمی گروه برنامه‌ریزی اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی خاطرنشان کرد: حتی این موضوع در میان دانشجویان بسیجی و حزب‌اللهی نیز دیده می‌شود، زیرا آنها بر این باورند که ممکن است انتخاب موضوعاتی با عناوین اسلامی برای پایان‌نامه، آن‌ها را از علم روز دور کند.

وی گفت: اینکه امروزه کسی در دانشگاه‌های ما نمی‌تواند به جرئت بگوید که من مسلمان و یا مارکسیست هستم و بر اساس همین دیدگاه‌ها نیز می‌خواهم موضع‌گیری علمی کنم، دقیقاً برخلاف روزهای اول انقلاب است.

شیخی یادآور شد: در روزهای اول انقلاب همه با منش و روش و خط‌و‌مشی مورد پسند خود در دانشگاه‌ها به عرض‌اندام می‌پرداختند و در این بین سوال جدی این است که چه اتفاقی افتاده است که به اینجا رسیده‌ایم.

وی با بیان اینکه تا زمانی که روال‌ها و زمینه‌ها درست نشود همچنان در همین وضعیت هستیم، گفت: مقصر این که بخواهیم به نظام‌های حکومتی و دولت‌ها برگردیم، فقط حکومت نیست بلکه دلیل آن دوگانه‌ها و تضادهایی است که خود ما خالق‌شان بوده و به آن‌ها دامن می‌زنیم.

 عضو هیئت علمی گروه برنامه‌ریزی اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به اینکه وجود این تضادها و دوگانه‌ها در میان روشنفکران و اپوزیسون و مواردی از این قبیل موضوع را سیاسی کرد، گفت: تا زمانی که در عرصه علم و علوم انسانی پرده‌پوشی می‌کنیم و با صراحت حرف نمی‌زنیم، وضعیت به همین گونه است.

وی اضافه کرد: اینکه در زمینه تولید علم ما مصرف کننده بوده و تولید کننده نیستیم درست است؛ ما همیشه می‌گوییم، دانشگاه چه کرده است و جایگاه دانشگاه اکنون کجا است و از کی و چه کسی تشکیل شده است؟ ولی باید بگویم که من و شما باید این سوال را از خودمان بپرسیم که طی این همه سال چه کارهایی در قبال دانشگاه انجام داده‌ایم.

جامعه دانشگاهی ما از فضای علمی بی‌بهره است

شیخی ادامه داد: نظام دانشگاهی در کشور وجود دارد که نمی‌خواهم آن را نفی کنم، ولی سوال این است که من به عنوان یک عضو از جامعه دانشگاهی که در آن نیز حضور دارم چقدر در زمینه تولید علم تلاش کرده‌ام؟

وی اظهار کرد: علم و پژوهش در علوم انسانی صرفاً نباید بر اساس نیاز باشد بلکه در واقع خودش به کشف حقیقت می‌پردازد؛ دنیای که اکنون در آن زندگی می‌کنیم با گذشته خیلی تفاوت دارد به خصوص شرایطی که جامعه‌شناسان از آن اطلاع بیشتری دارند.

این استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه هم‌اکنون واژه تجاری‌سازی علم در جامعه دانشگاهی ما به کار می‌رود، گفت: حتی در زمانی که بنده معاونت پژوهشی دانشکده را بر عهده داشتیم می‌گفتند و از ما می‌خواستند که در زمینه تجاری‌سازی علم و تقاضا محور کردن آن فعالیت کنیم.

وی افزود: واقعیت این است که جامعه دانشگاهی ما از فضای علمی بی‌بهره است؛ آن زمینه‌ها و فضاهایی که در آن فارابی، سهروردی و سایر علمای علوم تولید می‌شدند به دلیل این بود که مجموع شرایطی فراهم شد تا از دل علم چنین اندیشمندانی بجوشد و بیرون بیایند.

شیخی با بیان اینکه انگیزه‌های علمی باید در جامعه دانشگاهی تولید و بازتولید شود، خاطرنشان کرد: من به طور تعمدی به اوایل انقلاب اشاره کردم که بگویم ما چقدر از انقلاب اسلامی فاصله گرفته‌ایم؛ یکی از دوستان مثالی می‌زد و می‌گفت که ما به نوعی از میدان امام حسین(ع) عبور کرده و به میدان خراسان رسیده‌ایم.

وی با اشاره به اینکه در زمینه علمی اکنون به جایی رسیده‌ایم که فاصله بسیار زیادی از اوایل انقلاب داریم و تا این فاصله را کم نکنیم، موفق نمی‌شویم، گفت: علم نیاز به تولید و انباشت دارد و باید ببنیم که تا چه میزان در این زمینه موفق بوده‌ایم.

عدم تقویت انگیزه‌های فردی؛ چالش پیش‌روی تولید علم

 شیخی اظهار کرد: امروزه هر کسی در فضای علمی پژوهش خود را انجام داده و به اصطلاح آب‌باریکه‌ای را گرفته و جلو می‌رود و به همین دلیل تا زمانی که به شرایط قبل بازنگردیم، امکان ندارد در زمینه علوم و علوم انسانی موفق شویم.

وی با بیان اینکه وقتی در دانشگاه‌ها می‌خواهیم تولید علم داشته باشیم، یک‌باره همه چیز تهی می‌شود، گفت: بخشی از کار تولید علم نیز به بودجه و امکانات و همچنین فراهم شدن شرایط سیاسی برمی‌گردد.

عضو هیئت علمی گروه برنامه‌ریزی اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی در پایان خاطرنشان کرد: در مجموع با توجه به فقدان فضای علمی و عدم تقویت انگیزه‌های فردی، تلاش در زمینه تولید علم سرلوحه دانشگاهیان ما قرار نمی‌گیرد، پس فقط در صورتی می‌توانیم در زمینه علم و علوم انسانی تحول ایجاد کنیم که این موارد اصلاح شود.