سیاست‌گذاری اجتماعی کودکان از عدم انسجام رنج می‌برد/ نابرابری آموزشی از پیش‌دبستان شروع می‌شود

رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه در موسسه رحمان با ارائه گزارشی عینی و آماری از وضعیت کودکان و آسیب‌های این قشر در کشور گفت: یا در حوزه کودکان سیاستی نداریم یا اگر هم وجود دارد اندک و پراکنده است. در صورتی که یک نیاز ویژه در این حوزه احساس می‌شود.

به گزارش عطنا، بی‌شک کودکان بزرگترین سرمایه‌های انسانی کشور هستند، آنان آینده را خواهند ساخت، آینده‌ای که توجه و سیاست‌گذاری درست امروز ما درخشان خواهد بود اما اگر با همین روند پیش برویم نمی‌توان به این آینده امیدوار بود. نگاهی به برنامه ششم توسعه نشان می‌دهد جای کودکان در سیاستگذاری‌های کلان کشور خالی است. نه تنها در سیاست‌های کلان بلکه لازم است در سیاست‌های خرد نیز به کودکان توجه بیشتری کنیم. آخرین نشست از سلسله نشست‌های«سبک زندگی کودکان؛ تغییرات و پیامدها» روز دوشنبه، 4 اردیبهشت در مؤسسه رحمان برگزار شد و علی‌اکبر تاج مزینانی، رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی در این نشست به بررسی سیاست‌گذاری مراقبت اجتماعی پرداخت.

تاج‌مزینانی در این نشست با اشاره به اینکه سیاست‌گذاری اجتماعی کودکان در ایران از عدم انسجام در ابعاد ساختاری، نظری و نرم افزاری رنج می‌برد، گفت: کم توجهی به حوزه‌های مختلف سیاست‌گذاری اجتماعی کودکان از جمله آنها مراقبت از کودکان سرایت کرده است، ما نه تنها حلقه مطالعاتی در این حوزه نداریم بلکه حتی ادبیات قابل توجهی هم در زبان فارسی برای این حوزه وجود ندارد.

رئیس دانشکده علوم اجتماعی با بیان اینکه کودکان در کشور ما بخش بزرگی از جمعیت را تشکیل می‌دهند، اظهار کرد: این جمعیت از نظر ایدئولوژیکی برای نظام سیاست‌گذاری کشور به جهت اینکه کودکان تضمین‌کنندگان آینده هستند، اهمیت ویژه‌ای دارد که بر همین اساس به فرزندآوری نیز تأکید می‌شود اما سیاست‌های اجتماعی که در نظر گرفته می‌شود متناسب با این تأکید نیست.

وی یکی از حوزه‌های سیاست‌ اجتماعی را مراقبت از کودکان عنوان کرد و گفت: در کشور ما یا در این حوزه سیاستی نداریم یا اگر هم وجود دارد اندک و پراکنده است. در صورتی که یک نیاز ویژه در این حوزه احساس می‌شود.

31 درصد از خانواده‌های تهرانی نیازمند مراقبت از کودکانشان هستند

تاج‌مزینانی به افزایش ورود زنان به آموزش عالی اشاره کرد و افزود: مشارکت اقتصادی زنان متناظر با افزایش ورود آنان به دانشگاه رشد نداشته است و شکاف بسیار جدی در این زمینه وجود دارد اما تمایل و جهت‌گیری ارزشی برای شاغل شدن در زنان وجود داد.در حال حاضر زمینه‌های حضور زنان در فعالیت‌های اقتصادی فراهم نیست که اگر این زمینه‌ها ایجاد شود آمار 15 درصدی مشارکت اقتصادی زنان افزایش خواهد یافت.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به پیمایشی که در زمینه نیازهای کودکان در تهران انجام شده است، گفت: الان در شهرهای بزرگ مانند تهران نرخ اشتغال بالاتر است و پیوندهای خانوادگی و غیر رسمی ممکن است «مراقبت» را تأمین نکند. بر اساس پژوهشی که انجام دادیم 31 درصد از والدین تهرانی به مراقبت از کودکانشان نیاز داشتند. که اگر قرار باشد تحولی در مشارکت اقتصادی زنان صورت گیرد این نیاز فراتر خواهد رفت.

به گفته وی بهزیستی متولی اصلی مهدکودک‌ها در کشور است اما مهدکودک‌های دیگری نیز هستند که از سازمان‌های مختلف مجوز گرفته‌اند که در اینجا یک ناهماهگی بین شهرداری، بهزیستی و آموزش پرورش وجود دارد در کشور 17 هزار مهد کودک دارای مجوز بهزیستی وجود دارد که از این تعداد 7 هزار و 500 مهدکودک در روستاها و 1200 مهد کودک نیز در حاشیه شهرها قرارا گرفته‌اند که روند جدیدی را در توجه به کودکان مناطق حاشیه‌ای را نشان می‌دهد.

90 درصد مهدکودک‌ها خصوصی است

مزینانی با اشاره به اینکه یکی از برنامه‌های سازمان بهزیستی تأمین بخشی از هزینه‌های فرزندان خانواده‌های کم درآمد در مهدکودک‌ها است، گفت: بیش از 90 درصد مهدکودک‌ها در کشور خصوصی هستند و برنامه‌های بهزیستی تنها در 10 درصد  مهدکودک‌ها است.

رئیس دانشکده علوم اجتماعی، خدمات مراقبت از کودکان قبل از دبستان و غیر از ساعات تحصیل را مهمترین مفهوم در مراقبت از کودکان خواند و اظهار کرد:آموزش سال‌های اولیه کودکی نیز اهمیت ویژه‌ای دارد، تحقیقات نشان می‌دهد آموزش در سال‌های اولیه در شکل‌گیری شخصیت کودک بسیار مهم است همچنین بسیاری از مهارت‌ها در 6 سال اول شکل می‌گیرد.

وی با اشاره به اینکه مراقبت از کودکان با آموزش آنها گره خورده است، گفت: در کشورهای حوزه اسکاندیناوی که زنان بیش از 70 درصد در فعالیت‌های اقتصادی حضور دارند، ثبت‌نام کودکان صفر تا دو سال در نهادهای مراقبت اجتماعی رسمی نرخ بالاتری دارد، در این کشورها که نظام رفاهی بالاتری دارند عمدتا دولت‌ها، نهادهایی مانند مهدکودک را به صورت رایگان در اختیار خانواده‌ها گذاشته‌اند.

مزینانی اضافه کرد: در کشورهایی که پوشش دولتی نهادهای رسمی مراقبت کمتر است، آمار نهادهای غیر رسمی مانند دوستان، همسایه و... در مراقبت از کودکان بیشتر می‌شود.

حمایت 100 درصدی کشورهای توسعه‌یافته در مراقبت از کودکان

این پژوهشگر اجتماعی با بیان اینکه در کشورهای توسعه‌یافته مراقبت و آموزش کودکان 3 تا 5 سال به عنوان یک الزام آموزشی شده، عنوان کرد: نرخ پوشش از آموزش کودکان در کشورهای توسعه‌یافته تقریبا 100 درصد است.

رئیس دانشکده علوم اجتماعی سیاست‌گذاری اجتماعی در حوزه کودکان را تابعی از رویکردهای مختلف در این زمینه دانست و گفت: اگر کودکان را به عنوان دارایی خانواده در نظر بگیریم که خانواده باید برای او سرمایه‌گذاری کند یا اینکه کودکان را به عنوان سرمایه ملی قلمداد کنیم، در نتیجه رویکرد ما در قبال سیاست‌گذاری اجتماعی کودکان، نوع خدمات قابل ارائه به آنها را تعیین می‌کند.

وی افزود: زمانی که کودک را از خارج از حوزه خصوصی در نظر بگیریم و دولت به این مسئله ورود کند، در اینجا نیز رویکرد متفاوت می‌شود، اینکه کودک را به عنوان سرمایه ملی باشد یا یک سوژه آسیب‌پذیر، آموزش و مراقب متفاوتی می‌خواهد.

دکتر تاج‌مزینانی با تأکید بر اینکه در سیاست‌گذاری اجتماعی کودکان والدین نیز باید مورد حمایت قرار بگیرند، تصریح کرد: والدین باید برای شاغل شدن، رسیدن به آموزش و فراغت حمایت شوند و مشغول بودن به مراقبت از فرزندان مانع از رسیدن به فرصت‌هایشان نشود.

به گفته این جامعه‌شناس نگاه به کودک به عنوان یک شهروند رویکرد دیگری در این حوزه است. همچنین وی از رویکرد جدیدی در حوزه سیاست‌گذاری اجتماعی کودکان با عنوان سرمایه‌گذاری اجتماعی نام برد و گفت: در این رویکرد بر شهروند و کارگر بزرگسال آینده به کودک نگاه می‌شود و این سوال مطرح است که این کودک که الان ما برای او سرمایه‌گذاری می‌کنیم چطور می‌تواند در آینده چند برابر این سرمایه را به ما بازگرداند.

تعارض در گفتمان نظری سیاست‌گذاری کودکان

وی با اشاره به اینکه در کشور ما به این مدل‌ها توجهی نشده است، اظهار کرد: این موضوع در تمام اسنادی که در حوزه سیاست‌گذاری کودکان تدوین می‌شود، به چشم می‌آید، حتی ممکن است عنوان سندی محافظت از کودکان باشد اما بحث‌های قضایی، ترمیمی و آسیبی در آن حاکم است به جای آنکه پیشگیری فراگیر در آن باشد.

تاج‌مزینانی افزود: تعارض بین میان گروه‌های مختلف در رویکردهای نظری حل نشده است، باید یک تعادلی بین رویکرد حقوق شهروندی و سرمایه‌گذاری اجتماعی در گفتمان نظری سیاست‌گذاری اجتماعی کودکان از جمله در مراقبت از آنها حاکم شود.

رئیس دانشکده علوم اجتماعی مراقبت اجتماعی از کودکان را مهم دانست و گفت: مراقبت اجتماعی از کودکان با چندین حوزه سیاست‌گذاری اجتماعی مانند اشتغال دارد.

غفلت از «پنجره کار»

وی به مفهوم «پنجره کار» اشاره کرد و در توضیح آن گفت: اگر جمعیتی که در سن کار هستند از جمعیتی که قبل از سن کار و بعد از آن ، بیشتر باشد، «پنجره کار» شکل می‌گیرد و ما الان دو دهه است که با دو «پنجره کار» در کشور مواجه هستیم؛ جوانان و زنان.

مزینانی ار ادامه افزود: در طول این دو دهه ما از این پتانسیل در کشورمان استفاده نکردیم، کشورهایی که می‌خواهند از «پنجره کار» استفاده کنند تمهیداتی را برای مراقبت از کودکان در نظر می‌گیرند که چطور بین خانواده و کار تعادل ایجاد شود.

به گفته این استاد دانشگاه علامه‌طباطبائی سیاست‌گذاری جنسیتی ارتباط وسیعی با مراقبت از کودکان دارد، به این معنی که چه کسی باید مراقبت را انجام دهد؟ و ورود زنان به آموزش پیش‌دبستانی که نرخ اشتغال‌شان را بالا خواهد برد که باید با مسئولیت‌های خانوادگی‌شان تعادل ایجاد شود. از طرف دیگر در سیاست‌گذاری جنسیتی مسئولیت‌پذیر کردن مردان برای مراقبت از کودکان نیز مهم است.

وی سیاست‌گذاری در حوزه خانواده را یکی دیگر از مسائل مربوط به مراقبت خواند و گفت: موضوع مادران تنها در دنیا بسیار گسترده است و ما نیز در کشورمان با عنوان مادران سرپرست یا زنان سرپرست خانوار مواجهیم. الان حدود 2 میلیون نفر زن سرپرست خانوار در کشور داریم که بر اساس یافته‌های چند پیمایش مهمترین نیازشان مراقبت از کودکان است.

زنجیره مراقبت!

رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه‌طباطبائی با بیان اینکه بسیاری از پرستاران کودکان، زنان سرپرست هستند، گفت: ممکن است خانواده‌ای کودکش را به مهدکودک نفرستند و برای او پرستار بگیرد در جامعه ما بسیاری از این پرستاران، مادارن سرپرست هستند. در نتیجه ما با یک زنجیره مراقبت روبه‌رو می‌شویم زیرا آن پرستار خود برای مراقبت آمده اما فرزند او نیز به مراقبت نیاز دارد.

وی افزود: در سطح جهانی این زنجیره کشور به کشور وجود دارد، برای مثال از اوکراین به لهستان‌ می‌روند تا بچه‌های آنها را نگه دارند و از لهستان زنان به آلمان می‌روند، در اینجا عشق مادری یعنی رها کردن کودک، چون اگر کودکش را رها نکند نمی‌تواند کار کند تا برای او پولی بفرستد.

مزینانی به به روابط بین نسلی در خانواده‌ها اشاره کرد و عنوان کرد: حوزه مراقبت از کودکان به عنصری برای روابط بین نسلی تبدیل شده است؛ در برخی کشورها، دولت‌ها از پدربزرگ و مادربزرگ‌ها برای مراقبت از کودکان حمایت می‌کنند تا روابط بین نسلی برقرار باشد این طرح اخیرا در ترکیه هم به صورت آزمایشی در چند استان اجرا شد.

این جامعه شناس با اشاره به اینکه سازمان بهزیستی در برخی مهدکودک‌های مناطق حاشیه‌ای و محروم یک وعده غذای گرم نیز در نظر گرفته است، اظهار کرد: سوء تغذیه یکی از ابعاد فقر است که برای حل آن کشورهای مختلف به صورت گسترده در مراقبت از کودکان طرح‌هایی اجرا می‌کنند.

نابرابری آموزشی از پیش‌دبستان شروع می‌شود

وی عدالت آموزشی را نیز از مسائل مهم مراقبت از کودکان دانست و گفت: در کشور ما نابرابری آموزشی فقط در کنکور یا دانشگاه دیده می‌شود در صورتی که ریشه بسیاری از آنها ممکن است در دوره پیش‌دبستانی باشد، این مسئله را در خانواده‌های کم درآمد داریم چون این خانواده‌ها از یک طرف نمی‌توانند فرزندانشان را به مهدکودک بفرستند و از طرف دیگر نمی‌توانند وسایل کمک آموزشی را در خانه فراهم کنند در نتیجه عدالت آموزشی از همین دوره زیر سوال می‌رود.

مزینانی با اشاره به اینکه کودکان دو زبانه کشور گروه دیگری هستند که با نابرابری آموزشی مواجهند، گفت: مردم 9 استان کشور به دو زبان صحبت می‌کنند(زبان محلی و فارسی) که از محروم‌ترین استان‌های کشور هستند. کودکان در این استان‌ها تا 6 سالگی با یک زبان صحبت می‌کنند و زمانی که وارد دبستان می‌شوند به اجبار باید به فازسی آموزش ببینند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی تصریح کرد: گزارش‌های رسمی درباره بازدهی آموزشی به زبان دوم به این کودکان وجود ندارد اما گزارش‌های غیر رسمی نشان می‌دهند اگر نمره‌های واقعی در این استان‌ها داده شود 90 درصد کودکان باید مردود شوند.

به گفته وی آموزش در دوره پیش‌دبستانی باید از طریق بازی باشد و اگر در پیش‌دبستانی‌ها ضمن حفظ فرهنگ و زبان مادری کودکان این استان‌ها، زبان دوم هم آموزش داده شود این کودکان آمادگی بیشتری برای ورود به دبستان خواهند یافت.

مزینانی در ادامه با بیان اینکه در بسیاری از کشورها بهداشت و سلامت کودکان و مادران را یکپارچه کرده‌اند، اظهار کرد: در این کشورها آموزش را با بهداشت و مراقبت تجمیع کرده‌اند. آموزش کودکان باید به شکل سرگرمی و فراغت باشد اما محتوای آن خلاقیت، روابط و مهارت‌های اجتماعی. ما در دبستان هم در آموزش ضعف داریم، آموزش و پرورش ما فقط به بحث شناخت و حفظیات می‌پردازد و اینگونه آموزش‌ها در آن جایی ندارد.

وی اضافه کرد: ویژگی که حوزه‌های بهداشت و آموزش پیش از دبستان دارند این است که اختلالات کودک را بروز می‌دهند و برای آن فکر شود.

مزینانی در خاتمه به فقدان مدل سیاست‌گذاری اجتماعی کودکان در کشور اشاره و گفت: در برخی از کشورها به صورت سالانه این موضوع مطالعه می‌شود، که متأسفانه در کشور ما این مطالعه انجام نمی‌شود که باید در این زمینه فکر کنیم و ما باید یک برنامه ملی مراقبت از کودکان داشته باشیم.