همیشه نگاه دولت به «مطبوعات» کنترل افکار عمومی بوده‌است/ «مخاطب‌شناسی»، عامل موفقیت رسانه‌های غربی

استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی در جمع دانشجویان، به جریان‌شناسی رسانه‌ در ایران و جهان پرداخت و گفت: در حال حاضر حدود 7 هزار مجوز برای انتشار نشریات مختلف داده شده و 30 درصد از مطبوعات سیاسی هستند، همچنین از عهد قاجار، همه دولت‌ها به دنبال ابزاری از جمله مطبوعات برای بیان نقطه‌نظرات خود در جهت حفظ جامعه و افکار عمومی بوده‌اند.

به گزارش عطنا، نشست اول «طرح هادیان سیاسی» با محوریت «جریان‌شناسی رسانه» با سخنرانی غلامرضا خواجه‌سروی، عضو هیئت علمی دانشکده قوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی و سیاستمدار ایرانی، توسط بسیج این دانشکده در روز شنبه، 14 اسفندماه در این دانشکده برگزار شد.

در این نشست، خواجه‌سروی در خصوص «نقش رسانه در تحولات سیاسی ایران»، اظهار کرد: با وجود اینکه رسانه در تحولات سیاسی ایران نقش فراوانی داشته، اما سابقه و قدمت تحولات سیاسی در ایران از رسانه بیشتر است، همچنین رسانه‌ها از گذشته تاکنون دست‌آوردهای وارداتی خارج از کشور هستند.

وی با بیان اینکه فرهنگ رسانه بعد از ورود آن به ایران متولد شده است، گفت: به دلیل وارداتی بودن رسانه‌ها، روش کار کردن با آن، سال‌ها طول کشید و چون فرهنگ رسانه بعد از ورود آن به ایران متولد شد، هنوز هم این فرهنگ از قوت لازم برخوردار نیست.

خواجه‌سروی ادامه داد: از نظر تحولات رسانه‌ای، ایران همیشه عقب‌تر از کشورهای مادر حرکت کرده، کشورهای اروپایی وارد عصر مطبوعات خبری و تجاری شده بودند و این در حالی بود که کشور ایران وارد عصر مطیوعات سیاسی می‌شد.

استاد دانشگاه علامه در مورد تقسیم‌بندی رسانه‌ها، عنوان کرد: در همه کشورها بحث تقسیم‌بندی رسانه‌ها مطرح بوده و شامل دو نوع دولتی و غیردولتی است، رسانه‌هایی که توسط نهاد خاصی حمایت ‌می‌شوند، معمولا به نفع آن نهاد فعالیت می‌کنند، همچنین رسانه‌ها شامل دو نوع مکتوب (مطبوعات) و غیرمکتوب (شنیداری و دیداری) می‌شوند.

او به تغییر اسامی رسانه از گذشته تاکنون اشاره کرد و گفت: نخستین بار «کاغذ اخبار» توسط میرزا صالح شیرازی از جمله محصلان اعزامی به خارج از کشور چاپ شده و سپس به جریده یا جراید و در آستانه مشروطه به روزنامه تغییر اسم داد، در مقابل روزنامه، شب‌نامه‌ها که فاقد مجوزهای قانونی و به شکل زیرزمینی چاپ می‌شدند، قرار داشت که هم‌اکنون هم در دانشگاه‌ها چاپ می‌شوند.

خواجه‌سروی، اضافه کرد: اسامی روزنامه‌ها ‌در اواخر رژیم پهلوی به وسائل ارتباط جمعی و سپس به رسانه‌های گروهی تغییر پیدا کرد که هم‌اکنون نیز اصطلاح «رسانه‌های گروهی» استفاده می‌شود، همچنین در طول زمان خبرگزاری‌ها به عنوان یکی از منابع مهم خبری و تاثیرگذار بر تحولات سیاسی پدیدار شدند، سایت‌های خبری و شبکه‌های اجتماعی از دیگر منابع خبری هستند.

او خاطرنشان کرد: واردکنندگان رسانه به ایران، کشور را بسیار عقب‌مانده و کشورهای اروپایی را پیشرفته و دارای افکار مترقی تلقی می‌کردند و در تلاش بودند که به انحای مختلف شکاف بین ایران و کشورهای اروپایی را از بین برند، لذا دست به انتشار کاغذ اخبار زدند، همچنین علی‌رغم نقش مهم روزنامه در کشور اما نگاه خوبی به روزنامه‌نگار نبوده است.

«مخاطب‌شناسی»، عامل موفقیت رسانه‌های غربی

خواجه‌سروی، علت اینکه رسانه‌های غربی بسیار تاثیرگذار هستند را شناخت مخاطب دانست و گفت: بحث مخاطب‌شناسی مبتنی بر دانش روانشناسی اجتماعی است و در تولید محصولات فرهنگی و اخبار نقش بسیار مهمی دارد، کشورهای غربی برای  شناخت مخاطب سرمایه‌گذاری کرده و از طریق رسانه، پول و جایگاه بالا کسب می‌کنند.

وی افزود: تا قبل از گسترش فضای مجازی، «بی‌.بی.‌سی» یکی از منابع تامین خبر ملت ایران بود و یکی از دلایل موفقیت آن شناخت کامل از مخاطب و اطلاعات آنها در ایران است و در غرب بحث «ضریب تاثیر» که با نیاز مخاطب ارتباط دارد، مطرح می‌شود.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه از چه زمانی مطبوعات در تحولات سیاسی تاثیر داشته‌اند، تصریح کرد: در دوره قاجار به تدریج مطبوعات در تحولات سیاسی ایران اثرگذار شدند اما مهم‌ترین دوره‌ در عهد ناصری به خصوص در پانزده سال اخیر دوره ناصرالدین‌شاه است و به علت اینکه اکثر جراید غیردولتی بودند، لذا سیاست‌های مختلفی در قبال آنها پیش گرفت.

خواجه‌سروی ادامه داد: در دوره پهلوی، مطبوعات نقش سیاسی‌تری پیدا می‌کنند و در دوره جمهوری اسلامی به خصوص پنج سال اول انقلاب به اوج خود می‌رسند و در حال حاضر حدود 7 هزار مجوز برای انتشار نشریات مختلف داده شده و 30 درصد از مطبوعات سیاسی هستند.

او عنوان کرد: از عهد قاجار، همه دولت‌ها به دنبال ابزاری برای بیان نقطه‌نظرات خود در جهت حفظ جامعه و افکار عمومی بوده‌اند، در دوره هاشمی رفسنجانی، روزنامه ایران و در دوره سیدمحمد خاتمی، انتشار روزنامه جام‌جم از سوی صدا و سیما با این هدف بود.

خواجه‌سروی در پایان، گفت: برخوردی که در عهد ناصری با مطبوعات شد، باعث شکل‌گیری روزنامه‌نگاری تحقیقی و روزنامه‌های تبعیدی در ایران شد و همیشه رسانه‌ها ارگان، سخنگو و زبان گویای حداقل یک تفکر سیاسی و حداکثر یک جریان سیاسی بوده‌اند.

گفتنی است دیگر نشست‌های «طرح هادیان سیاسی» از اسفند 95 لغایت اردیبهشت 96 با موضوعات متفاوت توسط بسیج دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی برگزار می‌شود.

گوشه هایی از این نشست:

عکس: افشین عزیزی-عطنا