بررسی مساله تغییرات جمعیتی در شهرها و روستاهای مرزی

عطنا - پدیده روستاهای خالی از سکنه، ذهن پژوهشگران را از سال ها قبل به خود مشغول کرده است. پدیده ای که از سال 1900 میادی جهان را درگیر خود کرد و در قرن بیستم پس از میلاد شدت گرفت. در واقع افزایش مهاجرت از روستا به شهر جزئی از فرآیند صنعتی شدن جوامع است و کشورهای درحال توسعه با آن مواجه می شوند. مردمان روستاها گروه گروه به سمت شهرهای مدرن کوچ می کنند تا شاید بتوانند زندگی بهتری را برای خودشان دست و پا کنند. اما این مهاجرت ها سرشار از آسیب های فرهنگی و اجتماعی، همچون افزایش حاشیه نشینی، پیدایش روستاهای زنانه، افرایش بزهکاری و... است.

در ایران نیز فرایند مهاجرت به شهرها وجود داشته و دارد اما سرعت گرفتن این پدیده به ویژه در میان مرزنشینان باعث تشدید نگرانیها گردیده است. شهرها و روستاهایی که باید پویا و سرزنده باشند، روز به روز خالی تر از سکنه می شوند و جمعیت شان را از دست می دهند. این مقوله در مناطق مرزی که نقش مهمی در مسائل اقتصادی، امنیتی، فرهنگی و اجتماعی دارند خطری جدی محسوب می شود که در ایران نیز زنگ بحران آن به گوش می رسد.

سنگرهای خالی

روستاها و شهرهای مرزی تشکیل دهنده زنجیره امنیتی کشور هستند. افراد روستایی مرزنشین و حمایت ها و همکاری های آن ها به عنوان ذی نفعان اصلی و اولیه امنیت مرزی در این رابطه نقش بسیار اساسی دارد. کاهش جمعیت این مناطق موجب از هم گسستگی زنجیره و بروز مشکلات متعدد امنیتی می گردد. کارشناسان معتقد هستند که گسستگی زنجیره امنیتی عواقب جبران ناپذیری را به همراه دارد که با افزایش امکانات نظامی، تاکتیکی و لجستیکی هم قابل جبران نخواهد بود.

بحران کاهش جمعیت مناطق مرزی برای کشوری مانند ایران که در منطقه ای پرتلاطم واقع شده و سالیان متمادی برای  رسیدن به امنیت پایدار کوشیده است، مسئله ای حیاتی است. فرصت های محدودی برای کمک به بازگشت جمعیت این
مناطق وجود دارد که باید جدی گرفته شود.

فرار از محرومیت 

مهاجرت عامل افزایش و کاهش جمعیت در یک منطقه و تغییر در ساختار جمعیت آن منطقه می شود. مهاجرت، واکنش انسان به شرایط نامطلوب زندگی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیط زیست و تلاش برای بهبود شرایط و جابه جایی مکان زندگی خود بوده است. اگر به دنبال علت افزایش مهاجرت داخلی باشیم با واژه ی محرومیت مواجه خواهیم شد. درآمد کم و بیکاری فصلی، دسترسی کم به امکانات آموزشی، امکانات رفاهی و خدمات زیربنایی از اصلی ترین عواملی است که افراد را به مهاجرت تشویق می کند. افزایش قاچاق و کولبری و همچنین افزایش تمایل افراد به فعالیتهای غیرقانونی از تبعات محرومیت هایی است که در سایه کم توجهی مسئولین به این جوامع بااهمیت به وجود آمده است.

دروازه های رها شده

مرزها دروازه های مبادلات اقتصادی و فرهنگی هستند. وجود گمرکها و بازارچه های مرزی از جمله فعالیت های اقتصادی است که به حیات و رشد جوامع مرزنشین کمک می کند. تجارب به دست آمده از تلاش برای احیای شهرها و روستاهای مرزی نشان می دهد که با حمایت از بنگاههای اقتصادی و بازارچه های مرزی می توان بسیاری از مسائلی که باعث مهاجرت ساکنین می شود را مرتفع کرد. دادوستدهای مرزی نه تنها بخش اقتصادی را دربر می گیرد بلکه باعث مراودات فرهنگی ملت ها با یکدیگر هستند.

ضعف در اقتصاد فقط وضعیت معیشتی مردمان این مناطق را آسیب پذیر نمی کند بلکه موجب ضربات فرهنگی توسط جوامع آن سوی مرزها در مبادلات فرهنگی و اجتماعی می گردد. زیرا آسیب پذیری فرهنگی جوامعی که با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می کنند بیشتر از جوامعی با وضعیت مطلوب و متعادل است. افزایش بی سابقه تفکرات جدایی طلبانه در برخی استانهای مرزی خود گواهی بر این مدعا است. مطالب فوق نشان دهنده اهمیت روز افرون پدیده مهاجرت از روستا به شهر به ویژه در مناطق مرزی است.

مطالبه و پیگیری

این مسئله از جانب مسئولین با توجه به وضعیت فعلی کشور امری حیاتی و سرنوشت ساز خواهد بود. انجمن اسلامی دانشجویان مستقل قصد دارد تا این موضوع را به صورت یک پرونده ویژه در شماره های بعدی نشریه سحر، در زمینه های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی بررسی کند و در مسیر اصلاح رویکردها قدم بردارد.

نویسنده: امیررضا سلحشور، نشریه سحر، دو هفته نامه انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشگاه علامه طباطبایی، شماره 48، اسفند ماه 1400

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام