جامعه مطلوب انسانی باید مبتنی بر حیات معقول و عقلانیت باشد

عطنا- قاسم پور حسن درزی، دانشیار گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه بعد از مجموعه فارابی پژوهی که در سه جلد منتشر شد به تدوین مجموعه سه‌جلدی ابن‌سینا و خرد ایرانی پرداختم، گفت: جلد اول فارابی پژوهی خوانش نو از فلسفه فارابی، جلد دوم فارابی و الحروف و جلد سوم نظام معرفت‌شناسی فارابی بود.

وی ادامه داد: برای اولین بار بود که در دنیای اسلام بر اساس متون فارابی نشان داده شد که فارابی شارع ارسطو، پیرو سنت یونانی و نو افلاطی مسلمان نیست، این عبارت‌ها بارها در بازخوانی فارابی از جانب مستشرقان و مورخان عرب تکرار می‌شد.

ابن‌سینا و خرد ایرانی؛ انتشار مجلد اول تا دو هفته دیگر

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه مجلد نخست مجموعه سه‌جلدی بازخوانی ابن‌سینا با عنوان ابن‌سینا و خرد ایرانی؛ بازکاوی ریشه‌های حکمت مشرقی به‌زودی منتشر خواهد شد، گفت: فلسفه اسلامی یک ساحت و قلمرو مستقل است و این موضوع در مجموعه فارابی و ابن‌سینا پرداخته شده است.

وی ادامه داد: عدم اهتمام به بنیان‌های خرد ایرانی مسئله بسیار مهمی است. من معتقدم این خرد ایرانی اولین بار توسط فارابی مورد توجه قرار گرفت و بعد ابن‌سینا در بسط این خرد، نقشی اساسی ایفا کرد.

پور حسن با اشاره به اینکه مجلد اول هزار صفحه و دارای سه بخش است که از سوی انتشارات صراط منتشر خواهد شد، افزود: بخش نخست بنیان‌های حکمت مشرقی است، بخش دوم بیان می‌کند که در فلسفه اسلامی فارابی و ابن‌سینا با نظام فلسفی مستقلی روبه‌رو هستیم، در اینجا به تأکید گفته شده که خرد ایرانی و اسلامی جامع‌تر ازآنچه است که در سنت یونانی ظهور کرده و بخش سوم مباحث هستی‌شناسی ابن‌سینا است.

پور حسن اظهار کرد: مجلد دوم مجموعه با عنوان مسئله اخلاق و قدرت در ابن‌سینا هدفش پاسخ مستدل و متیقن به نقدها و دعاوی بی‌اساس درباره حکمت سینوی است که احتمالاً انتشار آن در حدود 2 سال طول خواهد کشید. در مجلد سوم مجموعه هم به مسئله مهم نفس و انسان‌شناسی می‌پردازم.

بازخوانی دقیق و صحیحی از ابن‌سینا همانند فارابی تاکنون صورت نگرفته است

وی با اشاره به اینکه بازخوانی دقیق و صحیحی از ابن‌سینا همانند فارابی تاکنون صورت نگرفته و کار آسانی نیست، عنوان کرد: گرفتار خوانش مستشرقان شده‌ایم، می‌خواهیم فارابی، ابن‌سینا و فلسفه اسلامی را بر اساس مستشرقان و متفکران غرب بخوانیم. فارابی و ابن‌سینا بنیان‌گذاران فلسفه اسلامی هستند که آموزه اسلامی، حکمت مشرقی، خرد ایرانی و خوانش مستقل یک فیلسوف در آن وجود دارد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه ابن‌سینا زن و مرد را در نیروی خرد برابر می‌داند، تصریح کرد: یک فیلسوف به سرشت زن و مرد توجه می‌کند، ابن‌سینا به مناسبات اجتماعی توجه دارد و بیان می‌کند که چرا در جامعه بی‌اخلاقی می‌بینیم، فرهنگ جامعه از بین رفته و بنیان اخلاق متزلزل شده، ابن‌سینا می‌گوید فیلسوف باید با این موضوعات توجه داشته باشد.

حکمت عملی با حکمت نظری ابن‌سینا در پیوند است

حسن پور با اشاره به اینکه ابن‌سینا تأکید می‌کند دستاوردهای حکت نظری بنیانی برای حکمت عملی است، افزود: جامعه‌شناس می‌گوید ناهنجاری وجود دارد اما فیلسوف چرایی شکل‌گیری و راهکار ارائه می‌دهد. حکمت عملی بحث بسیار مهمی است که با حکمت نظری ابن‌سینا پیوند دارد. ارسطو می‌گوید سعادت، ثروت و لذت است ولی ابن‌سینا سعادت را در دست یافتن به حقیقت انسانی می‌داند.

وی با تأکید بر اینکه ابن‌سینا به طریق یک نظام هندسی که به عالم، مبدأ و انسان توجه می‌کند به جامعه نیز نگاه می‌کند، عنوان کرد: چه جامعه‌ای صحیح و درست است؟ این پرسش مهمی است که فارابی و ابن‌سینا مطرح می‌کنند و برای پاسخ به آن بحث می‌کنند.

جامعه بر اساس بنیان‌های فضیلت عقلی و عملی به سعادت دست پیدا می‌کند

حسن پور ادامه داد: اگر جامعه خرد، مبدأ، سعادت، مرگ، حیات پس از مرگ و انسان را بشناسد می‌تواند بر اساس بنیان‌های فضیلت عقلی و عملی به سعادت دست پیدا کند.

وی اظهار کرد: ابن‌سینا می‌گوید بالاترین دستاورد یک جامعه لذت عقلی و معنوی است. حیات معقول برای فارابی و ابن‌سینا است که این حیات معقول انسان را در طراز یک انسان سعادتمند و واجد بنیان‌های خرد معرفی می‌کند.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه ابن‌سینا تأکید می‌کند که انسان بدون مناسبات اجتماعی به سعادت دست پیدا نمی‌کند، افزود: فارابی نیز می‌گوید سعادت بر اساس تعاون و زیست در جامعه است و طبق دیدگاه ابن‌سینا جامعه باید مبتنی بر خرد و سنت شریعت باشد؛ ابن‌سینا پیامبر اکرم را بنیان‌گذار شریعت می‌داند.

امروزه نظام قدرت در دنیا بر نظام دانایی چیرگی دارد

وی با بیان اینکه امروز نظام قدرت در دنیا بر نظام دانایی چیرگی دارد، گفت: از دیدگاه ابن‌سینا جامعه مطلوب انسانی، جامعه است که مبتنی بر حیات معقول و عقلانیت باشد که این موضوع ریشه در دین و خرد جامع حکمت مشرقی دارد.

پور حسن با بیان اینکه فارابی در باب دوم کتاب الحروف یک بحثی درباره جوامع و انسان با عنوان ملت‌ها دارد، افزود: فارابی عنوان می‌کند هر جامعه‌ای که از خرد دور شود، نامطلوب است و به گمراهی می‌رود، وظیفه فیلسوف آن است که راه درست را در جامعه گوش زد کند و بنیان آن را فراهم و از طریق گفتگو با کسانی که با عقل و دین مخالفت می‌کنند این موضوع را تبیین کند.

گفتگو از نوید فعال