در دوره روحانی تعامل با جهان منفعل و محدود بود/ تعامل باید مقتدرانه باشد

عطنا - یک استاد روابط بین الملل معتقد است: «سیاست خارجی باید اولویت‌بندی داشته باشد و ابزارهای چانه‌زنی و اقتدار را تأمین و حفظ کند. اگر اولویت اول رفع تحریم‌ها باشد آمریکایی‌ها به‌ راحتی تحریم‌ها را لغو نخواهند کرد، بنابراین باید اهرم‌های قدرت را برای چانه‌زنی داشته باشیم.»
 
در سال 1395 شورای عالی انقلاب فرهنگی ۲۳ تیر ماه را که مصادف با تصویب برجام است، روز «گفتگو و تعامل سازنده با جهان» نام گذاری کرد. این پیشنهادی بود که رئیس جمهور حسن روحانی همان سال در جلسه هیئت وزیران مطرح کرده بود.
 
روحانی در این باره گفته بود: «۲۳ تیرماه ثابت کرد همانطور که در میدان جنگ قادریم در برابر توطئه‌های جهانی بایستیم و با آنها مقابله کنیم و برای ملت پیروزی به ارمغان آوریم، در صحنۀ سیاسی، حقوقی و فنی هم این قدرت را داریم و می‌توانیم از حقوق ملت دفاع کنیم.»
 
با این حال خروج ترامپ از برجام و اعمال فشار حداکثری بر ایران ممکن است این تصور را برای عده ای ایجاد کرده باشد که آیا گفتگو و تعامل سازنده با دنیا اساسا به نفع ایران است؟ برخی حتی با یادآوری دوره ریاست جمهوری خاتمی و همکاری ایران با امریکا در افغانستان در سال 2001 عنوان می کنند جورج بوش پسر، رئیس جمهور امریکا این همکاری و تعامل را با قرار دادن ایران در محور شرارت پاسخ داد.
 
در این شرایط شاید این یک سوال اساسی باشد که ایران چگونه می تواند با حفظ اصول و مبانی اساسی خود در سیاست خارجی، به گونه ای با دنیا به گفتگو و تعامل بپردازد که منافع ملی آن حفظ شده و ارتقا یابد؟
 
در این باره دکتر سید جلال دهقانی فیروزآبادی استاد روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبائی در گفتگو با عطنا، با بیان اینکه بر اساس اهداف و آرمان‌ها و همین‌طور گفتمان انقلاب اسلامی در سیاست خارجی اصل بر تعامل با جوامع دیگر است، گفت: «همیشه اصل بر تعامل است، مگر زمانی که کشوری متخاصم باشد و با نگاه سلطه‌طلبانه با ایران بخواهد رابطه داشته باشد.»

سیاست خارجی ایران به ‌هیچ‌ وجه انزواطلبانه نیست
وی با اشاره به اینکه اصل نه شرقی نه غربی به معنای عدم تعامل نیست، بلکه متضمن تعامل است، افزود: «اصل تعامل یکی از مختصات گفتمان سیاست خارجی برخاسته از انقلاب اسلامی است. سیاست خارجی ایران به ‌هیچ‌ وجه انزواطلبانه نیست.»
 
دهقانی با بیان اینکه در سیاست خارجی باید منافع ملی را در نظر گرفت، تصریح کرد: «عدم وابستگی جزء اصول سیاست خارجی ایران است. در سیاست خارجی اصل بر تعامل است مگر در شرایطی که کشورهای دیگر منافع ملی ما را نادیده بگیرند و درصدد سلطه‌طلبی باشند.»
 
معاون پژوهشی دانشگاه علامه طباطبائی افزود: «جمهوری اسلامی در راستای تأمین منافع ملی، نوع سیاست خارجی خود را با کشورهای دیگر تعیین می‌کند و بر اساس آن مشخص می‌شود که با کدام کشورها باید تعامل داشته باشد.»

تعامل سازنده نوعی تعامل فعال است
وی با بیان اینکه در اصول سیاست خارجی ایران، استقلال بسیار مهم است، عنوان کرد: «تعامل گسترده در سیاست خارجی باید جاری باشد و دولت‌ها آن را پیگیری کنند. تعامل سازنده نوعی تعامل فعال است و یکی از عناصر آن تعامل موثق و گسترده با همه جهان است.»
 
دهقانی ادامه داد: «سیاست خارجی و تعامل نباید محدود به بخشی از کشورها و یا بعضی عرصه‌ها باشد. تعامل با جهان نه ‌تنها با اصول و مبانی سیاست خارجی ایران ناسازگار نیست، بلکه این اصول متضمن تعامل هم است.»

تعامل باید بر اساس احترام و احتیاط باشد
وی با بیان اینکه در روابط بین‌الملل و دیپلماسی تعامل باید بر اساس احترام و احتیاط باشد، گفت: «تعامل باید متقابل صورت بگیرد؛ در بعضی از مواقع در روابط بین‌الملل یک دولتی خواهان تعامل است اما طرف مقابل تمایلی به رابطه ندارد.»
 
این استاد روابط بین الملل با اشاره به اینکه هر موقع با موضع اقتدار و توانمندی با آمریکا مذاکره کردیم نتیجه گرفته‌ایم، تصریح کرد: «اگر آمریکا احساس کند که ایران فقط می‌خواهد با غرب تعامل داشته باشد طبیعتاً آنان شروع به گذاشتن شرط و شروط می‌کنند؛ باید سایر قدرت‌ها را هم در نظر گرفت تا توازن ایجاد شود.»

در دوره روحانی غرب محوری بر سیاست خارجی ایران حاکم شد
وی با بیان اینکه در دوره روحانی تعامل با جهان منفعل و محدود بوده و به ‌نوعی یک غرب محوری بر سیاست خارجی ایران حاکم شد، افزود: «تعامل باید مقتدرانه باشد. البته برخی‌ها به ‌اشتباه تعامل را مساوی با سازش و مماشات می‌دانند، در صورتی‌ که تعامل به معنای تسلیم شدن نیست.»

اقتدار در عرصه بین‌الملل و اجماع در داخل کشور مهم است
دهقانی با تأکید بر اینکه در حال حاضر اقتدار در عرصه بین‌الملل و اجماع در داخل کشور بسیار حائز اهمیت است، گفت: «سیاست خارجی باید اولویت‌بندی داشته باشد و ابزارهای چانه‌زنی و اقتدار را تأمین و حفظ کند. اگر اولویت اول رفع تحریم‌ها باشد آمریکایی‌ها به‌ راحتی تحریم‌ها را لغو نخواهند کرد، بنابراین باید اهرم‌های قدرت را برای چانه‌زنی داشته باشیم.»
 
وی با اشاره به اینکه به نظر می رسد دولت جدید در تعامل به معنای گسترده موفق‌تر ظاهر خواهد شد، تصریح کرد: «یکی از الزامات سیاست خارجی موفق وحدت حاکمیت است. معمولا یک دولت در عرصه بین‌المللی باید با یک‌زبان سخن بگوید و با یک دست عمل کند.»