مدیریت سرمایه‌های سرگردان در راستای ارتقای جامعه

قاسم محمدی، مدیر عامل شرکت شباهنگ شهریار، در گفت‌وگو با عطنا گفت: «عشق به تعاونی، مهم‌ترین عامل موفقیت تعاونی شباهنگ است. از منابع مالی تعاونی‌ها برای اشتغال خانگی زنان استفاده کردیم. تعاونی یک تشکل با تشریک مساعی است که از سپرده‌های سرگردان برای ارتقاء سطح تعاون استفاده می‌کند که بسیار مفید است».

عطنا، در پوشۀ چهارم از مجموعه برنامه‌های «پوشه؛ پیوند جامعه و دانشگاه»، به گفت‌وگو با مدیرعامل یک تعاونی موفق پرداخته ‌است؛ «پوشه» مجموعه ویدئوهایی‌ است که با هدف پیوند جامعه و دانشگاه توسط پایگاه خبری تحلیلی عطنا تولید و منتشر می‌شود. در برنامه چهارم پوشه، اعظم ده‌صوفیانی، پژوهشگر و دکتر رضوان استادعلی، استاد مدعو تعاون و رفاه اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی گفت‌وگویی داشته‌اند با قاسم محمدی، مدیرعامل شرکت تعاونی شباهنگ شهریار، که در ادامه مشروح آن را می‌خوانیم؛ (قسمت اول این گفت‌وگو را در اینجا بخوانید)

دستاوردهای اجتماعی تعاونی‌ها بیشتر است

همان‌طور که گفته بودید سود اجتماعی تعاونی‌ها از سود اقتصادی آنها بیشتر است، اما چطور می‌توان سود اجتماعی یک تعاون را سنجید؟

ما در مجمعی بودیم که مدیرعامل وقت گزارش دادند که سود ریالی ما n مبلغ است اما سود نامرئی ما یه همچین رقمی می‌تواند باشد و قابل اندازه‌گیری نیست. یکی از اعضا که مهندس بودند، اعتراض کردند که سود نامرئی چیست؟ آقای ثنایی توضیح دادند که ما آمدیم در روستاها واحدهای اعتباری ایجاد کردیم که روستاییان قبوض آبونمان خود را بتوانند در همان روستا بپردازند و مجبور به مراجعه به شهر نباشند. انداره‌گیری این کار بسیار مشکل است.

برای مثال هزینه حمل و نقل هم‌وطن روستایی که به شهر می‌آمد مثل هزینه ترافیک، آلودگی هوا ناشی از سوخت خودرو، و ... بسیار زیاد است؛ اما امکان اندازه‌گیری نیست. اما در سطح گسترده این موضوع موثر است. چون اگر این امکانات در روستاها نباشد، روستاییان مجبورند ولو به اندازه دو ساعت به شهر مهاجرت کنند. علاوه براین هزینه، فرصت از دست رفته را جبران کردیم و در این زمان دوساعته مراجعه به شهر، کشاورزان در باغ خودشان هستند و به کار خود رسیدگی می‌کنند. این موارد قابل اندازه‌گیری نیست. ولی دور از ذهن هم نیست که با یک مطالعه میدانی آن را بررسی کرد تا بتوان مقدار ریالی به دست آورد.

سود اجتماعی در تعاونی

نشان دادن سود اجتماعی در بخش آکادمیک تعاونی هم داریم؟ و به چه شکل به این موضوع نگاه می کنند؟

دکتر رضوان استادعلی: برای نشان دادن سودهای اجتماعی نیز یک‌سری شاخص و معیار وجود دارد. میزان افرادی که به واسطه تعاونی خدمات دریافت کردند را هم می‌شود کمی کرد. شاید سود اقتصادی برای تعاونی نداشته باشد اما به صورت سالانه می‌توان این خدمات را اندازه‌گیری کرد و وابسته به معیارهایی است که بفهمیم چه میزان سود را برای حوزه فعالیت تعاونی‌مان داشته‎‌ایم.

در حقیقت ما آمده‌ایم که سودهای اجتماعی را پررنگ کنیم و حمایت‌هایی را که تعاونی‌ها به آن نیاز دارند، ترویج دهیم. آموزش و ترویج یکی از اصول تعاونی است و ما برای کمک به ترویج تعاونی در کشور آمده‌ایم.

در تعاونی سود قطعی است

آیا در تعاونی سود اقتصادی حتمی است؟

محمدی: در تعاونی سود قطعی است؛ چون یک بنیاد اقتصادی است. اما مهم این است که فلسفه تشکیل تعاونی چیست. اگر نگاهی اقتصادی به تعاونی‌ها داشته باشیم؛ باید از مسئله اجتماعی فاصله بگیریم و قطعا سود بیشتری عاید ما می‌شود. برای مثال؛ همین تالار پذیرایی می‌تواند سود 10 برابر حال داشته باشد. به هرحال ما باید به حداقل‌های سود اقتصادی رضایت دهیم تا به منافع اجتماعی هم برسیم.

درباره ارزش‌هایی که در تعاونی شباهنگ مدنظر بود، بگویید.

یکی از ارزش‌هایی که گذشتگان در شرکت شباهنگ تعریف کردند، احترام 100 درصدی به اعضای شرکت و ارائه خدمات با بهترین کیفیت به آنها است. اعضا وجود دارند که ما وجود داریم، لذا با این شعار خدمت‌رسانی به اعضا را انجام دادیم و تا به امروز هم رضایت نسبی را از اعضای خودمان داریم و آنها نیز رضایت نسبت به شرکت دارند. یکی از بخش‌های دیگر شرکت نیز ایجاد فضای سالم است. در بخش کشاورزی، تولید کود ارگانیک و استفاده از آن نیز جزئی از این ارزش‌هاست.

نقش دولت در تعاونی‌

حمایت دولت از تعاونی‌ها به چه صورت است؟

نقش دولت در حمایت از تعاونی‌ها باید بسیار پررنگ باشد. ما خیلی بحث‌ها در این زمینه داریم که دولت باید چقدر در شکل‌گیری و موفقیت تعاونی‌ها موثر باشد. فصل سوم آیین‌نامه اجرایی اصل 44 قانون اساسی و سیاست‌های آن در کشور ایران به این موضوع اختصاص دارد. قانون اساسی اقتصاد کشور ما را به سه بخش دولتی، خصوصی و تعاونی تقسیم می‌کند. در سیاست‌های کلی اصل 44 مقرر شده که تعاونی‌ها 25 درصد سهم اقتصاد کشور را تا پایان سال 93 دارا باشند.

در همان سیاست‌های کلی قانون اساسی، دولت  مکلف شده بانک مرکزی، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت کار و تعاون و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی شرایط مناسب را برای رسیدن به این هدف تنظیم کنند و به تعاون‌گرایان ارائه دهند. این موارد در قانون دیده شده است. چه حمایت‌های دیگری دولت می‌تواند داشته باشد که مشوق تعاونی‌ها باشد؟

دولت می‌تواند حمایت‌های زیادی از قبیل معافیت‌های مالیاتی داشته باشد که صورت گرفته اما موانعی هم دارد. معافیت‌های مالیاتی در بخش تعاونی‌ها در قانون تعاونی 1350 در ماده 111 آمده است که صددرصد درآمدهای شرکت‌های تعاونی روستایی و کشاورزی معاف از مالیات است.

دولت نقش پررنگی در ارتقای سطح فرهنگ تعاونی‌ها دارد

برای تکمیل این قانون در قانون معافیت‌های مستقیم در ماده 133 پیش‌بینی شده که صددرصد معافیت مالیاتی برای تعاونی‌ها داشته باشیم. برای سایر تعاونی‌ها هم در تبصره 6 ماده 105 قانون مالیات‌های مستقیم مجددا معافیت مالیاتی 25 درصد درنظر گرفته شده است. این موارد اگر درست انجام شود، جزء طرح‌های تشویقی برای تعاونی‌هاست. به تبع آن قطعا فرهنگ تعاونی ارتقا پیدا می‌کند.

مهم‌ترین نقش دولت در شکل‌گیری و موفقیت تعاونی‌ها ارتقاء سطح فرهنگ تعاونی در جامعه است. یعنی سازوکارهایی را در مراکز علمی آموزشی و دانشگاهی ایجاد کنند تا فرهنگ تعاونی را در کشور ارتقا دهند. نمایشگاه‌هایی برپا شود که دستاوردهای تعاونی‌ها در آنجا نمایان شود.

یکی از بخش‌های اساسی دولت بحث حمایت، هدایت و نظارت است. اگر در همین چارچوب حرکت کند، مطمئن باشید بخش تعاون حرکت می‌کند و شکل می‌گیرد. این انتظاراتی است که وجود دارد تا قانون‌گذاران از ما حمایت کنند تا در آینده شاهد آن باشیم که تعاونی‌ها سهم 25 درصد خود را از تولید ناخالص داخلی کشور کسب کنند.

آیا دولت در حال حاضر حمایتی از تعاونی‌ها می‌کند؟

ما نمی‌توانیم بگوییم دولت حمایتی از تعاونی‌ها نمی‌کند اما در عمل با موانعی مواجه است. با توجه به کثرت قوانینی که در جامعه ما وجود دارد، خیلی از این طرح‌های تشویقی که در اصل 44 قانون اساسی و قوانین دیده شده، تحقق پیدا نمی‌کند و بخشنامه‌های مختلف آن را ضعیف می‌کند و سبب تضعیف روحیه تعاون‌گرایان می‌شود. قانونگذار در دو قانون خاص و آمره (قانون معافیت های مستقیم و قانون تعاون) در بخش تعاون روستایی کشاورزی، معافیت مالیاتی صددرصدی درنظر گرفته اما عملا ما مالیات پرداخت می‌کنیم.

دریافت این مالیات‌ها سلیقه‌ای برخورد می‌شود.

در تعاونی باید هدف مشخص باشد

در یک تعاونی به چه تخصص‌هایی نیاز است؟

نمی‌توان گفت در یک تعاونی تخصص خاصی را نیاز داریم. ابتدا باید هدف‌مان را تعیین کنیم و بعد براساس آن هدف می‌بایست تخصص‌های موردنیاز را اولویت‌بندی کنیم. برای مثال در تعاونی‌های با هدف کشاورزی حضور افرادی با تخصص کشاورزی ضروری است. رشته‌های مدیریت، حسابداری و ارتباطات برای ایجاد مشارکت اعضا ضروری است. اگر بخواهم کلی بگویم هرکس به نوبه خودش در تعاون نقش‌آفرین است. رشته تعاون می‌تواند در ارتقاء سطح فرهنگ تعاون موثر باشد و نقش مشاور را ایفا کند.

ما اصلی داریم و نباید از آن غافل شویم. وقتی مسئله تعاون مطرح می‌شود، برای شکل‌گیری آن یک سری سازوکارها لازم است و ما نیازمند متخصص تعاون هستیم تا این سازوکارها را شکل دهد و اهداف تعاون را به اعضا تشریح کند و در زمان فعالیت نیز حضور داشته باشد. این افراد کسانی هستند که فرصت‌ها و تهدیدهای تعاونی را می‌شناسند و بر قوانین تعاونی‌ها مسلط هستند و می‌توانند تعاونی را هدایت کنند که از اهداف اصلی تعاون خارج نشوند.

کسب تجربه از دانش‌آموختن آسان‌تر است

آیا قشر دانشگاهی قادر خواهند بود با دانشی که دارند، تعاونی را تشکیل دهند یا لازمه کار تجربه است؟

صددر صد. ببینید دانش یک تزریق مویرگی است که ذره ذره به انسان اضافه می‌شود. تجربه را می‌توان در زمان کم کسب کنیم اما دانش را نمی‌توانیم در زمان کم کسب کنیم. برای مثال ما نمی‌توانیم در یک سال تا مقطع دکتری تحصیل کنیم. اما یک فرد با یک‌بار و دوبار می‌تواند تجربه را کسب کند. درحالیکه کسی که دانش را نداشته باشد، شاید ده سال طول بکشد که تجربه را کسب کند.

تاسیس دانشکدۀ علمی-کاربردی، دستاورد تعاونی شباهنگ

درباره دانشکده‌ای که در این تعاونی تاسیس کرده‌اید، توضیح دهید.

یکی از دستاوردهای شرکت شباهنگ این است که در مسیر اهداف خود توانست دانشکده علمی-کاربردی را تاسیس کند. امروز ما دانشجوی کشاورزی داریم که در اماکن خودمان آمورش می‌بینند. در دنیا اعتبار مدارک دانشگاهی علمی کاربردی بیشتر از دانشگاه‌های دیگر است چون دانشجویان علم و هنر را هم‌زمان می‌آموزد. لذا ما دانشکده علمی کاربردی را در رشته کشاورزی در سال 99 تاسیس کردیم و با استقبال خوبی مواجه شد.

کارآفرین شدن تحصیل‌کرده‌ها

وزارت علوم ظرفیت 250 دانشجو به این دانشکده داده و این دانشکده 70 دانشجو را در مدت بیست روز ثبت نام کرد. دانشجویان درحال حاضر درحال گذراندن امتحانات پایان ترم‌شان هستند.

رشته‌های این دانشکده کشاورزی گرایش تولیدات باغی و کشاورزی با گرایش تولید گیاهان دارویی است. انشالله در آینده شاهد این خواهیم بود که افرادی که در این دانشکده تحصیل کرده‌اند، خودشان کارآفرین باشند و ما نقش هدایت و نظارت را بر این افراد داشته باشیم. مراکز مشاوره فعال است و شرکت در خدمت این افراد است و مشاوره لازم را برای آغاز کار به آنها می‌دهد.

مثالی برایتان می‌زنم. یکی از اعضای ما دو برادر هستند که هردو دکتری کشاورزی دارند و این دو نفر، باغ پدری را مدیریت می‌کنند و امروزه یکی از افرادی هستند که صادرکننده‌اند و به مدد علم باغ ویران‌شده را احیا کردند.

عشق به تعاونی عامل موفقیت تعاونی‌ها

مهم‌ترین عامل موفقیت تعاونی شباهنگ چیست؟

عشق به تعاونی. انصافا کسانی که در گذشته سُکان تعاونی را در دست داشته‌اند عاشق بودند. ما در یک بررسی گفتیم که اگر این افراد وقت خود را برای خود صرف می‌کردند، چه موقعیت مالی‌ای داشتند. اما حالا زندگی ساده‌ای دارند، چون وقت خود را صرف تعاونی کرده‌اند. به هرحال باید از تجربیات گذشتگان درس گرفت.

دوستانی در شهرستان شهریار کارگروه اقتصادی را به کمک فرمانداری تشکیل دادند و هدف‌شان این بود که شاید نتوانیم در سطح کشور موثر باشیم، اما برای شهرستان خود که می‌توانیم. دو عضو تعاونی را به اعضای کارگروه دعوت کردند. در این کارگروه اول از همه آسیب‌شناسی کرده‌ایم.

مثلا اشتغال زنان سرپرست خانوار مسئله مهمی است و حداقل برای هرکدام از این افراد دولت باید 150 میلیون تومان هزینه کند و منابع مالی درنظر بگیرد و هزینه سنگین است. پس گفتیم می‌توانیم از منابع مالی تعاونی‌ها برای این کار استفاده کنیم و اشتغال خانگی برای زنان ایجاد کنیم. این همان تشریک مساعی است. هفته گذشته اولین تعاونی زنان شهرستان ما ثبت شد و اولین تولیدات آنها هفته گذشته وارد بازار کار شد.

تعاونی یک تشکل با تشریک مساعی است که از سپرده‌های سرگردان برای ارتقاء سطح تعاون استفاده می‌کند و همین مفید است. این موضوع شدنی است.

حذف واسطه‌ها و گردش مالی در تعاونی

دربارۀ همکاری تعاونی‌ها صحبت کنید.

یکی از وظیفه‌های اصلی یک تعاونی این است که دستاوردهای خود را در اختیار سایر تعاونی‌ها قرار دهد. ما بسیار خوشحالیم که بازدیدهای متعددی در تعاونی‌های شهرستان‌ها داریم و به آنها مشاوره می‌دهیم. مثلا در سفری به مازندران یک تعاونی روستایی گفت که برنج را با زحمت تولید می‌کنند اما به قیمت نازل می‌فروشند و سود آن عاید دلال می‌شود. ما نیز گفتیم شما برنج را تولید کنید، خرید آن با ما.

این منتج شد که ما واسطه‌ها را حذف کریم و گردش مالی در تعاونی‌ها شکل گرفت. یا در تعاونی‌های استان بوشهر در زمینه تولید خرما فعالیت کردیم و دلال‌ها را حذف کردیم و خرماها را مستقیما از کشاورزان می‌خریم تا منابع مالی کشاورز به موقع تامین شود.

درباره عوامل شکست تعاونی‌ها نیز بگویید.

بعضی مباحث عامیانه است و شاید نتوانیم به صورت علمی به آن بپردازیم. ما با تعاونی‌هایی مواجه شدیم که ورشکست شدند. بررسی کردیم که مهم‌ترین علت شکست‌شان عدم تعهد بوده است. یک مدیرعامل نباید به کارهای مشابه مشغول شود، زمانیکه مدیرعامل یک تعاونی است و به تعاونی رسیدگی نکند. یعنی نباید کار تعاونی به کار جانبی بدل شود چون فرد دیگرتمرکز کافی را روی کار تعاونی ندارد. اعضای هیئت مدیره باید تعهد داشته باشند و درمقابل اعضای شرکت هم مطالبه‌گر باشند.

 دولت نقش پیشنهاد دهنده دارد

حدود و ثغور دخالت دولت و ارتباط دولت با تعاونی‌ها باید به چه شکل باشد؟

درقانون تعاونی 1350، در قانون تعاون 1370 -که شامل تعاونی‌هایی است که زیر نظر وزارت تعاون است- و قانون تعاونی روستایی 1350 و اصلاحات بعدی آن -که شامل شرکت‌های تعاونی روستایی کشاورزی و تولیدات زراعی هستند- دولت نقش هدایت، حمایت و نظارت دارد و نباید از این چارچوب خارج شود. نقش دولت حاکمیتی نیست و باید پیشنهاددهنده باشد.

تعاونی می‌تواند بسیاری از مشکلات مردم را حل کند

در تعاونی شما هرنفر حق رأی دارد؟

در قانون تعاونی و نص صریح آن هر عضو تعاونی صرف‌نظر از میزان سهام یک حق رأی دارد. ملاک تصمیم‌گیری افراد هستند. شرکت‌های تعاونی بنا بر قانون مکلف‌اند سالی یکبار مجمع عمومی داشته باشند و قانون در این موضوع تاکید کرده و بیشتر از یکبار نیز می‌تواند در صورت لزوم برگزار کنند. اعضاء صرف‌نظر از سهام‌شان برای تصمیم‌گیری‌های مجمع یک حق رأی دارند.

انتظارم از دولتمردان این است که به معنای واقعی کلمه از تولیدکننده حمایت کنند و از دانشجویان انتظار دارم اگر حوزه تعاون را انتخاب می‌کنند، عاشقانه وارد این حوزه شوند. مردم نیز که ذاتاً همراه هستند و باید به کمک دانشگاهیان بالقوه شود. تعاون می‌تواند بسیاری از مشکلات مردم را برطرف کند. امکانات مختلف را جمع‌آوری کند و در اختیار همگان قرار دهد.