درآمدی بر إلاهیات اجتماع منتشر شد

کتاب «درآمدی بر إلاهیات اجتماع» تالیف حجت ­الاسلام والمسلمین محمود تقی­‌زاده داوری توسط انتشارات مؤسسه شیعه­ شناسی منتشر شد.

به گزارش عطنا، این کتاب در ۳۷۴ صفحه، شامل مقدمه و ۲۰ فصل نگاشته شده است. نویسنده در مقدمه کتاب، به تعریف و توصیف واژه إلاهیات اجتماع پرداخته است و می ­نویسد: داستان إلاهیات اجتماع / اجتماعی برای من همواره تداعی‌کننده داستان علم عُمران برای ابن خلدون، بنیانگذار دانش علم‌الاجتماع / جامعه‌شناسی بوده است. ابن خلدون در مقدّمه کتاب مقدّمه‌اش گفته که او می‌دیده مباحث عُمران (اجتماع) از قبیل جمعیت، خانواده، بادیه (روستا)، حضاره (شهر)، دولت، علوم و فنون به طور پراکنده و متفرّق در دانش‌های مختلف همچون تاریخ، کلام، فقه، فلسفه و اخلاق مطرح شده، در حالی که می‌بایست به طور متمرکز و متّصل در یک رشته علمی مستقّل مورد مطالعه و تحقیق واقع شود. از این رو، او همه این مباحث را در دانشی جدید به نام علم عُمران / علم الاجتماع به صورت یکپارچه و مرتبط با هم ارائه داده است.

اینجانب نیز پس از سال‌ها تحقیق و تدریس، در سال ۱۳۸۷ به توفیق الهی دریافتم که مباحث اجتماعی اسلام در دانش‌های حدیث، تفسیر، کلام، فقه، اخلاق و تاریخ، پخش و پراکنده بوده و نیاز دارد تا همه آنها در ذیل یک رشته علمی واحد مستقّل به نام إلاهیات اجتماع یکپارچه و جمع گردد تا همه مسائل و مباحث اجتماعی اسلام به صورت یک منظومه و مجموعه معرفتی و علمی جداگانه و متمرکز مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. و این چنین بود که از آن زمان إلاهیات اجتماعی در جامعه ما مطرح گردید.

دکتر تقی ­زاده داوری در خصوص تعریف إلاهیات اجتماع می ­نویسد: إلاهیات اجتماع و یا إلاهیات اجتماعی به آن بخش از معرفت إلاهیاتی اطلاق می‌شود که به عرصه زندگی اجتماعی بشر و مسائل و عوارض و لوازم آن می‌پردازد. به آن بخش از إلاهیات که به جای پرداختن به خداوند متعال و اوصاف او، و به قیامت و محاسبه و جزا و پاداش خداوند، به امور مربوط به روابط اجتماعی بشر و نحوه تعاملاتی که انسان‌ها باید با یکدیگر در زندگی جمعی خود داشته باشند می‌پردازد. پس موضوع إلاهیات اجتماعی عبارت از مسائل مربوط به حیات اجتماعی انسان بدان‌گونه که در متون دینی (درجه اول، شامل قرآن و احادیث، و درجه دوم شامل تفاسیر و شروح آیات قرآنی و احادیث اسلامی) مطرح شده، می‌باشد.

نگارنده کتاب در خصوص روش این رشته علم نوپدید نگاشته است: روش إلاهیات اجتماع، همان روش رایج در معرفت إلاهیات است. ابتدا نقل و استناد به متن و نص دینی (اعمّ از قرآن و احادیث) و سپس بررسی آن متن از نظر صحّت و سقم (جرح و تعدیل، توثیق و تنقیص) و در انتها، تفسیر و توضیح و شرح منطوق و مضمون و لوازم روشن و پنهان آن متن می‌باشد. محقّق این رشته تلاش می‌کند تا پس از فراغت از بررسی اعتبار و صحّت سندی متون اجتماعی مورد نظر، دلالت‌های صریح و ضمنی آن متون بر مسئله مورد نظر خود را برجسته سازد و نظر خود را با آن متن، تأیید کند.

مسائل و مباحث این شاخه علمی، گسترده و دربرگیرنده همه مباحث اجتماعی‌ای است که در متون دینی ذکر شده است، از آموزه‌های اعتقادی نظیر رسالت اجتماعی نبوت و امامت و عدالت اجتماعی گرفته تا تشریعیّات و احکام و آئین‌های جمعی از قبیل عبادات (نماز و روزه و حج و زکات و خمس و امر به معروف و نهی از منکر) و معاملات (نکاح و طلاق و تجارت و داد و ستد و مرافعات و فصل خصومات و …). به بیان دیگر، این شاخه، مهم‌ترین و عام‌ترین مسایل زندگی اجتماعی بشر از قبیل همسرگزینی و تشکیل خانواده؛ سواد و تحصیل و تعلیم و تعلّم و دانش‌های مفید؛ کسب و کار و تجارت و بازرگانی و سودجویی؛ سیاست و قدرت و حکومت و شیوه‌های مقبول و مشروع و روش‌های نامقبول و نامشروع سلطه و حکمرانی؛ شیوه‌های درست قضاوت و فصل خصومت و هنجارهای جنگ و صلح و مسالمت‌جویی و مدافعت از قوم و طایفه و سرزمین؛ آئین‌های عبادی دینی، جشن‌ها و سوگواری‌های مذهبی؛ تا رعایت حال محیط زیست اعمّ از جمادات، نباتات و حیوانات را، آن‌چنان‌که در متون دینی ذکر شده، مورد مطالعه و تحقیق قرارمی‌دهد.

دکتر تقی­ زاده داوری در ادامه می ­نویسد: إلاهیات اجتماع در کنار فلسفه اجتماع (فلسفه مدنی) و علم‌الاجتماع (جامعه‌شناسی)، سه معرفتی را شکل می‌دهند که بر مطالعه و پژوهش بر عرصه حیات اجتماعی بشر متمرکزند، امّا اولی با استناد به متون دینی (کتاب خدا و احادیث رسول خدا و امامان از اهل‌بیت او) و تفسیر و شرح آن متون؛ و دومی با تحلیل و استدلال عقلی بر مباحث اجتماعی مورد مطالعه خود، و سومی با مشاهده و معاینه و نمونه‌گیری و آمارگیری و حدس و تخمین بر اطلاعات گردآوری شده از عرصه‌های مختلف و متفاوت زندگی اجتماعی انسان بحث می‌کنند. در عین حال دانش‌های دیگری نیز همچون تاریخ اجتماعی، ادبیات اجتماعی (شعر و نثر) و هنر اجتماعی (فیلم و موسیقی و نقاشی و…) نیز به عرصه‌های گوناگون زندگی جمعی ما، از عشق و محبت، نفرت و خشم؛ و فقر و غنا و تبعیض و عدالت و بی‌عدالتی و استضعاف و استکبار و استثمار و برده‌داری و امثال آن می‌پردازند که بسیار آموزنده و سازنده‌اند و به معرفت اجتماعی ما، غنا و عمق بیشتری می‌بخشند.

لازم به ذکر است این کتاب در قطع وزیری و جلد گالینگور با قیمت ۴۸۰۰۰ تومان منتشر شده است.