رسانه‌ها نمایندگان گفتمان‌های مختلف هستند/ رسانه‌ها امکان جریان‌سازی مداوم و پیوسته را دارند

مستند «کاست» در جدیدترین قسمت برنامه تلویزیونی «به اضافه مستند» با حضور محمدمهدی فرقانی، رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی رونمایی و بررسی شد.

به گزارش عطنا، جدیدترین قسمت از فصل سوم برنامه تلویزیونی «به اضافه مستند»، با پخش و بررسی مستند «کاست» به کارگردانی حامد سعیدی‌راد از شبکه مستند پخش شد.

مستند «کاست» روایتی متفاوت از ورود یک رسانه جدید به نام نوار کاست به کشورمان است؛ رسانه‌ای که تاثیرگذاری آن در زمانۀ خود غیرقابل انکار است و در بسیاری از تحولات اجتماعی کشورمان از جمله پیروزی انقلاب اسلامی نقش داشته است. این فیلم مستند به نحوه ورود نوار کاست به ایران پرداخته و تأثیرات آن در جامعۀ آن روز ایران را بررسی کرده است.

پس از پخش این مستند، نشست کارشناسی و نقد و بررسی موضوع مستند با حضور محمدمهدی فرقانی، رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی و مجید سلیمانی، پژوهشگر مطالعات فرهنگ و رسانه برگزار شد.

فرقانی در این برنامه با بیان اینکه تاثیرهای اجتماعی رسانه ها را از چند منظر می توان بررسی کرد، گفت: دیدگاه اول، تحولات جامعه بشری را از منظر ارتباطات و رسانه ها بررسی می کند که در این زمینه نظرات مارشال مک لوهان بسیار حائز اهمیت است. وی تاریخ را به دوره های مختلف تقسیم می کند که در هر دوره رسانه ها نقش اساسی ایفا می کردند.

وی گفت: نیمه دوم قرن بیستم و به ویژه دو دهه آخر آن آبستن تحولات بزرگی در عرصه ارتباطات و رسانه ها بود. به خصوص از زمانی که استفاده از اینترنت به تدریج همه گیر شد و به زندگی روزمره مردم راه پیدا کرد. رسانه ها با استفاده از امکانات فنی اینترنت تحولات شگرفی در ابعاد ساختار و محتوا در خود به وجود آوردند که این تحولات آثار اجتماعی وسیعی را در عرصه های گوناگون زندگی بشر به جا گذاشت.

رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی ادامه داد: از زمانی که تلفن های هوشمند به میزان وسیعی در دسترس کاربران و مردم قرار گرفت، آنها این فرصت را پیدا کردند که که بدون نیاز به رسانه ها و جریان های وابسته، پیام و محتوای خود را خلق کنند و از حالت دریافت کنندۀ منفعل خارج و به تولیدکننده، دریافت کننده، منتشر کننده و مصرف کننده پیام تبدیل شوند. این اتفاق تحول وسیعی در سبک زندگی روزمره، در عرصه سیاست، اقتصاد، فرهنگ، روابط بین الملل، تفریح، سرگرمی و به ویژه آموزش ایجاد کرد.

وی اظهار کرد: تحولات ایجاد شده باعث به وجود آمدن فرهنگ جدیدی شد که حتی حکومت ها هم در برخورد با آن و چگونگی استفاده از مزایا و دستاوردهای آن دچار سردرگمی شده اند و گاهی به جای مواجهه خلاق از مواجهه انفعالی استفاده می کنند، چرا که تحولات تکنولوژیک باعث توانمندسازی شهروندان شد. شهروندانی که تا قبل از تحولات در معرض پیام های طراحی شده و از صافی گذشته رسانه های تحت سلطه قرار داشتند، حالا بدون واسطه در معرض پیام هایی قرار می گیرند که ممکن است جعلی باشند ولی به هر حال آنها را باور می کنند.

استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه گفت: اگر بپذیریم امروزه مهمترین و با ارزش ترین کالایی که بشر می تواند دریافت کند اطلاعات است، اطلاعات، عقاید و دانش، محتوای انواع رسانه ها و شبکه های اجتماعی را تشکیل می دهد. محتوایی که در گذشته تحت تاثیر ساختار قدرت بود اکنون در ساختار افقی شبکه جابه جا می شود. تاثیر می گذارد و تاثیر می پذیرد و در عین حال مردم از حصار یک رسانه خاص رها شده و امکان ارزیابی و مقایسه داده های رسانه های مختلف را پیدا کرده اند و همچنین به یک درک و دریافت حقیقی دست یافته اند.

وی درباره نقش رسانه ها در اتفاقات جوامع بشری و مطرح شدن گفتمان های مختلف گفت: ما یک تنازع گفتمانی و در نتیجه یک تنازع رسانه ای مداوم و پیوسته را داشته، داریم و خواهیم داشت. رسانه ها با توجه اینکه چه کسانی از آنها استفاده می کنند و چه محتوایی از طریق آنها تولید و منتشر می شود، ابزاری هستند که می توانند مورد بهره برداری های گوناگون قرار می گیرند.

فرقانی تاکید کرد: رسانه ها نمایندگانی برای گفتمان های مختلف هستند. رسانه ها تحت تاثیر شرایط اجتماعی، بافت و زمینه اجتماعی دست به تولید می زنند و این تولیدها روند اوضاع و شرایط اجتماعی را تحت تاثیر قرار می دهد و آن را تغییر می دهد. بنابراین طبیعی است که قدرت جریان سازی دارند.

وی ادامه داد: در عصر ما رسانه ها بر جریان قدرت غلبه پیدا کرده و بر آن تاثیر می گذارد، به این دلیل که رسانه ها امکان جریان سازی مداوم و پیوسته را دارند و جریان قدرت نیز نمی تواند گفتمان خود را به طور کامل تحمیل کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی گفت: ساز و کار بسیار پیچیده و شبکه های در هم تنیده ای به طور مداوم مشغول تولید، بازتولید، تکثیر و انتشار اخبار و اطلاعات، اخبار جعلی و اخبار واقعی هستند، در عین حال که فرصت بی بدیلی برای استفاده و آگاهی شهروندان فراهم می شود ولی از طرف دیگر قدرت تشخیص حقیقت را نیز دشوار می کند.

وی دربارۀ بررسی مشکلات رسانه های داخلی اذعان کرد: عوامل متعددی در رقم زدن شرایط و وضعیت موجود رسانه های داخلی دخیل هستند که به طور خلاصه می توان به جایگاه و کارکرد نهاد رسانه و همچنین موقعیت روزنامه نگاران یا تولیدکنندگان محتوا در نهاد رسانه اشاره کرد. غالب رسانه های ما از بدو پیدایش تا به امروز، ساختار رسمی، حکومتی و دولتی داشته و دارند.

این روزنامه نگار برجسته کشور ادامه داد: حتی روزنامه نگاران ما هم دو دسته بودند. دسته نخست با ساختار وابسته کنار آمده و و محتوای مدنظر ساختار را تولید می کردند و کم کم از مردم فاصله می گرفتند و دسته دوم، روزنامه نگارانی که سعی می کردند مستقل عمل کنند و محتوای مردمی تولید کنند و بازتاب کننده واقعیت باشند.

وی گفت: با وجود سابقه 180 ساله روزنامه نگاری در ایران، هیچ‌وقت قوانین حمایت کننده در ایران تدوین نشده است و روزنامه نگاران امنیت شغلی و استقلال حرفه ای ندارند و این عارضه سبب ایجاد بی اعتمادی در بین مردم شده است و مردم به رسانه ها به عنوان بلندگوی تبلیغاتی نگاه می کنند.

فرقانی با اشاره به وجود خط قرمر در همه رسانه ها، افزود: یکی از مهمترین خط قرمزها، امنیت ملی هر کشوری است که باید مورد پذیرش عموم باشد ولی اگر همین بحث به صورت یکطرف مطرح شود و از همه رسانه ها و مردم خواسته شود که خط قرمزهای امنیت ملی را زیر پا نگذارند، می توان این گونه تلقی شود که حکومت هر چیزی را به مثابه نقض امنیت ملی در نظر می گیرد و این امر باعث ملاحظه کاری، محافظه کاری و خودسانسوری می شود.

وی در پایان گفت: این گونه مباحث باید بیشتر مطرح شوند تا صداهای مختلف شنیده شود. وقتی رسانه های مورد اعتماد مردم نباشد حتی نمی تواند ابزار تبلیغاتی مناسبی برای دولت باشد و به همین دلیل مردم به استفاده از رسانه های اجتماعی گرایش پیدا می کنند. مسئله ای که امروز با آن مواجه هستیم و می بینیم که تعقیب کنندگان یک کانال تلگرامی از تیراژ همه روزنامه های ما بیشتر است. ما در دنیایی به سر می بریم که متخصص تولید تناقض هاست و پدیده های متناقض دائماً با هم در جنگ و جدال هستند که ره آورد آن برای انسان از یک طرف رهاشدگی و از طرف دیگر اسارت و وابستگی است. پس باید آسیب شناسی کنیم و تحلیل کارشناسان را بپذیریم و از راه حل های آنها برای بهبود اوضاع استفاده کنیم.

گفتنی است، این مستند روایتی از پیشرفت تکنولوژی است. حدود نیم قرن پیش نوار کاست به شکل امروزیش اختراع شد. کمپانی هلندی فیلیپس نوارهای کامپکت کاست را که ما امروزه با نام کاست می‌شناسیم روانه بازار مصرف کرد. این تکنولوژی که برای سرگرمی تولید شده بود با ورود به ایران تاثیر زیادی بر ساختار هنری و فرهنگی ایران گذاشت و زمینه‌ساز بسیاری از تحولات سیاسی اجتماعی شد.

این مستند پیش از این در جشنواره «سینما حقیقت» حضور داشته است. بازپخش این برنامه، جمعه ۲۵ بهمن ساعت ۱۳:۳۰ است.