توسعه پدرسالارانه در ایران جایگاه خود را از دست داده است

استاد اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی با تاکید بر ضرورت هم‌نشینی مردم‌سالاری و توسعه در کنار هم به تشریح آرای آمارتیاسن پرداخت و گفت: زمانه تغییر کرده است و ارزش‌ها نیز تغییر می‌کنند، پس ما به ارزش‌های جدید نیاز داریم و با ارزش‌های گذشته نمی‌توانیم توسعه را رقم بزنیم.

به گزارش خبرنگار عطنا، نشست «تحول مفهوم توسعه و مسائل ارتباطات در ایران» ۲۶ آذرماه، به مناسبت گرامیداشت پنجمین سال درگذشت دکتر کاظم معتمدنژاد در سالن شورای دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

در این نشست که به‌همت کرسی ارتباطات علم و فناوری یونسکو دانشگاه علامه طباطبائی و پژوهشکده علوم ارتباطات این دانشگاه برگزار شد، دکتر رامین معمتدنژاد، استاد اقتصاد دانشگاه سوربن «پاریس ۱»، دکتر سید سعید نوری نائینی، استاد اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی و مترجم آثار «آمارتیا سِن»، دکتر هادی خانیکی، مدیر گروه علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی و دکتر سید علیرضا حسینی پاکدهی، استاد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

همچنین دکتر سید نورالدین رضوی‌زاده، استادیار گروه مطالعات ارتباطی در این مراسم که با نکوداشت یاد و خاطره استاد فقید دکتر کاظم معتمدنژاد همراه بود، در جایگاه دبیر نشست حضور داشت.

در این نشست، سیدسعید نوری نائینی، استاد اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به اهمیت فضای آموزشی در ایران گفت: فضایی که مخصوصاً برای دوره‌های فوق لیسانس و دکترا و هیئت علمی در نظر گرفته می‌شود، بسیار مهم است و در دانشگاه‌های خارج از کشور معمولا یک اتاق برای این افراد وجود دارد که قهوه و چای خود را در آنجا می‌خورند و این باعث ایجاد گفت‌وگو می‌َ‌شود اما در دانشگاه‌های ایران، استاد درسش را می‌دهد و می‌رود و استادی دیگر می‌آید.

نوری نائینی با بیان اینکه موضوع سخنان خود را به آرای «آمارتیا سن» راجع ‌به توسعه اختصاص داده است، گفت: آمارتیا سن یک فیلسوف اقتصاددان بنگالی است که دروس ابتدایی خود را در هندوستان تحصیل کرد و اکنون در سه دانشگاه معتبر دنیا، هاروارد، کمبریج و دهلی روش‌های کمی توسعه و اقتصاد را تدریس می‌کند. او همچنین برنده جایزه نوبل اقتصاد رفاه در سال 1999 است و کتاب «توسعه به مثابه آزادی» را در رابطه با توسعه انسانی و اجتماعی نوشته است.

وی با اشاره به اینکه از نظر آمارتیا سن، توسعه شامل همه ابعاد زندگی بشر است، گفت: توسعه یک بحث تجربی دارای پشتوانه علمی و نظری قوی است که فصل مشترک تمام عقایدی مربوط به آن در آزادی یافت می‌شود.

استاد اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی افزود: آمارتیاسن می‌گوید تمام تلاش‌های ما به سوی آزادی است و انسان‌ نهایتا می‌خواهد به آزادی دست یابد. توسعه فرآیندی پویا است که در جست‌وجوی آزادی، به‌وسیله آزادی و با معیار آزادی است. در این تفکر هدف، آزادی است و وسیله هم آزادی است و معیار سنجش توسعه‌یافتگی نیز آزادی است.

نوری نائینی در ادامه تصریح کرد: بستری که تمام این اتفاقات در آن رخ می‌دهد جامعه است، این صحنه‌ای که این اتفاقات در آن رخ می‌دهد آن جایی است که فرآیند آزادی شکل می‌گیرد.

وی با اشاره به نظر سن درباره سه عامل صحنه‌گردان این میدان توسعه، گفت: انسان، مردم‌سالاری و ارزش‌ها سه عامل اصلی توسعه هستند. نکته کلیدی سن بر محور انسان است که هر فردی به تنهایی خود را دارای یک دانش فطری می‌داند و ویژگی‌های هر فرد با فرد دیگر متفاوت است.

نوری نائینی افزود: بر این اساس فردی که در توسعه  فعال و نقش‌آفرین باشد (agent)   نامید می‌شود که در مقابل (pation)  که یک نقش منفعل دارد، کنش‌پذیر است و تصمیم دیگران را اجرا می‌کند، قرار می‌گیرد؛ انسانی که مورد نظر سن کنش‌گر است.

وظیفه دولت فراهم کردن امکانات اشتغال است

وی با اشاره به این که برنامه توسعه باید بر اساس نیازهای جامعه باشد، تصریح کرد: متاسفانه افرادی که در سازمان برنامه توسعه فعالیت می‌کنند نیازهای جامعه را نمی‌دانند و حداکثر نیازهای خود را می‌دانند که با نیازهای جامعه کاملا متفاوت است.

نائینی در پاسخ به این سوال که حضور افراد عادی در شکل‌گیری توسعه چگونه معنی پیدا می‌کند؟ گفت: این حضور در شکل‌گیری افراد در روابط اجتماعی تعریف می‌شود و دولت و مردم نیز مسئولان این روابط هستند. مهم‌ترین وظیفه مردم این است که زیر بار کار اجباری نروند و وظیفه دولت در اینجا این است که امکانات اشتغال را متناسب با درخواست افراد فراهم کند. این نقش تا حدودی در کشورهای کمونیستی آزمون شده است.

استاد اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی افزود: کارهای اجباری با توسعه تناسب ندارند زیرا در این صورت خلاقیت می‌میرد و به نوآوری و ابداع منجر نمی‌شود و در نتیجه از توسعه هم خبری نیست.

وی افزود: ادوارد لوئیس، اقتصادانان صاحب‌نظر در حوزه توسعه می‌گوید هدف توسعه گسترش دامنه انتخاب بشر است. یعنی هرچه انتخاب افراد بیشتر باشد بیشتر به توسعه نزدیک شده‌ایم.

نوری نائینی با اشاره به نظر آمارتیاسن در خصوص نقش‌آفرینی زنان تصریح کرد: عقیده او این است که جلوی نقش‌آفرینی زنان گرفته شده است، جامعه زنان به‌عنوان افراد کنشگر مسئول، نقش خود را در ایران به‌خوبی ایفا می‌کنند و در احقاق حق خود تاثیر بسزایی داشته‌اند.

وی ادامه داد: برنامه‌هایی که در ایران تهیه می‌شود از بالا دیکته شده است و عده‌ای در مجمع تشخیص مصلحت نظام سیاست‌های کلی تهیه می‌کنند و این سیاست‌ها در بیت رهبری تجدید نظر می‌شود و بالاخره تصویب می‌شود. این برنامه پس از این که توسط مجلس تصویب می‌شود دیگر با برنامه اول همخوانی ندارد.

نوری نائینی با اشاره به مناسب نبودن روابط اجتماعی تعریف شده، ادامه داد:  اگر سازمان برنامه و بودجه برنامه‌ای را تصویب کرد نباید آن را برای تغییر به مجلس ببرند و حداقل آن این است که برعکس باشد زیرا نمایندگان مجلس نمی‌توانند نیازهای جامعه را به خوبی در نظر بگیرند.

رابطه استبداد و آزادی با توسعه

استاد اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی با تأکید بر اهمیت مردم‌سالاری در توسعه، گفت: این روز‌ها کسی با مردم‌سالاری مخالفت علنی نمی‌کند و خوشبختانه خیلی‌ها موافق مردم‌سالاری هستند.

وی با اشاره به رابطه استبداد و توسعه، تصریح کرد: به طور سنتی توسعه با کمی استبداد بهتر انجام می‌شود و با آزادی سرعت آن کم می‌شود، در همین خصوص آمارتیاسن با این بیان بسیار مخالف است و دلایل زیادی می‌آورد که این‌گونه نیست. به طور مثال در ایران رضا شاه با استبدادی که داشت کارهای زیادی در پیشرفت صنایع و ارتباطات فیزیکی انجام داد اما این کارها به بهای از دست دادن آزادی بود.

نوری نائینی با بیان رابطه بین آزادی با توسعه و غریبه بودن استبداد با توسعه ادامه داد: می‌توان مخالفان مردم‌سالاری را در دو دسته تقسیم کرد، دسته اول نظریه لی نخست وزیر مقتدر سنگاپور است که با اعمال استبدادی ملایم این توسعه را به دست آورده است. در همین رابطه سن می‌گوید که اگر این استبداد نبود احتمالا سنگاپور توسعه بهتری از الآن داشت.

وی افزود: نظریه پدرسالاری به این نظریه نزدیک است که به دلیل سنت‌ها و ارزش‌های ما در ایران رواج دارد اما به مرور زمان دیگر پدرسالاری احترام و استحکام خود را از دست داده است.

نوری نائینی با اشاره به تضاد بین توسعه اقتصادی و توسعه سیاسی، گفت: گروهی این تضاد را پی‌گیری کرده‌اند و می‌گویند توسعه سیاسی بازدارنده توسعه اقتصادی است. مردم هنوز آمادگی توسعه سیاسی را ندارند و به توسعه اقتصادی تمایل نشان می‌دهند.

وی در همین خصوص ادامه داد: سن این نظریه را نیز رد می‌کند با این دلیل که این نظریه به ما تلقین و تحمیل شده است.

نوری نائینی با بیان اینکه هند یکی از بزرگترین دموکراسی‌های دنیا را در اختیار دارد، افزود: هند اولین شکست سیاسی خود را از محدود کردن آزادی‌های سیاسی خورد زیرا کسی حاضر به دادن آزادی‌های سیاسی خود نبود تا آزادی اقتصادی به دست آورد.

انتخاب زندگی حال و آینده به عهده مردم است

این استاد دانشگاه در ادامه با بیان مهم‌ترین امتیاز مردم سالاری، تصریح کرد: انتخاب زندگی حال و آینده به عهده مردم است و کسی حق ندارد برای دیگری سرنوشت تعیین کند، این مهم‌ترین امتیاز مردم‌سالاری است. پیش‌نیاز توسعه آگاهی افکار عمومی است، زیرا توانمندی آن‌ها شکوفا می‌شود.

نوری نائینی افزود: آمارتیاسن در اینجا اصطلاحی به کار می‌برد به نام «نا آزادی» که موجب عدم توسعه می‌شود. سن این نا‌ آزادی‌ها را در‌ فقر، بی‌سوادی، بیماری، احساس کوچکی و فرودستی و عدم امکان مشارکت در مباحث مربوط به توسعه می‌داند.

وی در همین خصوص اضافه کرد: کسانی که دموکراسی و مردم‌سالاری را نفی می‌کنند، وجود این نا آزادی‌ها را نادیده می‌گیرند.

نوری نائینی با اشاره به اینکه ارزش‌ها نهاد سوم در کسب توسعه هستند، گفت: ارزش‌ها از وابستگی‌های قومی ما و پیشینه‌های ما سرچشمه می‌گیرد و یکی از مسائل اصلی توسعه ما است.

وی افزود: آقای باهنر دیروز در مجلس گفته است که مجلس ما مجلس منافع ملی نیست بلکه منافع منطقه‌ای را دنبال می‌کند و تنها نظامی که می‌تواند این مسئله را درست کند دموکراسی است. البته که دموکراسی نیز یک راه حل کامل و مطلوب نیست.

نوری نائینی در پایان با اشاره به اهمیت ارزش‌ها در توسعه افزود: زمانه تغییر کرده است و ارزش‌ها نیز تغییر می‌کنند، پس ما به ارزش‌های جدید نیاز داریم و با ارزش‌های گذشته نمی‌توانیم توسعه را رقم بزنیم.