جمعیت 5 میلیونی ایرانیان خارج‌نشین/ به دنبال هویت‌ها، پیوندها و سیاست‌ها هستیم

دبیر اولین همایش ملی مطالعات ایرانیان دور از وطن «هویت‌ها، پیوندها و سیاست‌ها» تأکید کرد: بر اساس آمار مرکز مطالعات بین‌المللی سازمان ملل تا سال 92، یک میلیون و 600 هزار ایرانی به عنوان مهاجر در خارج از کشور زندگی می‌‌کردند که اگر نسل دوم و سوم که فرزندان مهاجران هستند را هم در نظر بگیریم، این رقم به حدود 5 میلیون نفر می‌رسد.

به گزارش عطنا، دکتر محمدسعید ذکایی، 18 مهرماه در نشست خبری این همایش در سالن شهید ارشاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی، بیان کرد: حوزه ایرانیان دور از وطن مقوله‌ مهمی است، همان‌طورکه جمعیت مهاجر بزرگی را داخل مرزهای خودمان داریم، جمعیت مهاجری را هم خارج از ایران داریم.

وی با اشاره به اینکه پذیرش دو میلیون نفر جمعیت داخل مرزهایمان وضعیت منحصر به فردی است، افزود: خارج‌نشینان ایرانی موضوع گفتمان دانشگاهی و ایرانی بوده است.

ذکایی به مهم تلقی کردن تدوین سیاست‌هایی برای ایرانیان خارج‌نشین اشاره کرد و گفت: زیستن افرادی خارج از کشور که اغلب دارای سرمایه‌های علمی، فرهنگی و اقتصادی بزرگی هستند، می‌توانند حساسیت‌های زیادی را از نظر مثبت و منفی ایجاد کنند.

وی در همین رابطه تصریح کرد: بسیاری از کشورها در تلاش برای تنظیم سیاست‌ها، تدوین مناسبت‌ها و ارتباطات، به‌کارگیری جنبه‌های مثبت و اندیشیدن تدابیری برای جنبه‌های منفی در خصوص خارج نشینان خود هستند.

هدف همایش تأمل در زندگی خارج‌نشینان ایرانی است

عضو هیئت علمی گروه مطالعات فرهنگی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه در چرخه‌ 40 ساله بعد از انقلاب فراز و نشیب‌ها و تحولات زیادی در کشور رقم خورده که تدوین یک برنامه کارآمد را سخت کرده است، گفت: البته ما برنامه‌هایی را به صورت پراکنده برای این گروه در نظر گرفته‌ایم و خیلی هم شناختی نسبت به مختصات و ویژگی‌های آن نداریم.

وی افزود: همین نیاز بنده و همکارانم را تشویق کرد به سمت تولید معرفت و دانش حرکت کنیم. ضمن‌آنکه قصد ما ابتدا برگزار کردن همایش در مقیاس بین‌المللی بود اما به‌واسطه زمان محدود برای جمع‌آوری مقالات و از طرفی بضاعت اندک جامعه علمی، ترجیح دادیم این موضوع در مقیاس ملی باقی بماند.

معاون پژوهشی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه به بیان اهداف همایش ملی مطالعات ایرانیان دور از وطن، «هویت‌ها، پیوندها و سیاست‌ها» پرداخت و تصریح کرد: هدف همایشی که دانشکده علوم اجتماعی میزبان آن است بسط و تأمل در خصوص خارج‌نشینان در حوزه سیاست، فرهنگ و اقتصاد است.

شناخت خوبی از فرهنگ و ارزش‌های مهاجرین خود نداریم، بهترین سند در خصوص این ادعا تعداد پژوهش‌ها و استقبال اندک از این همایش است، البته ما دل‌سرد نشدیم ولی مطالعات خارج‌نشین‌ها به اندازه کافی سهم خود را دریافت نکرده است

وی با اشاره به اینکه محورهای پیشنهادی برای همایش ملی مطالعات ایرانیان دور از وطن، «هویت‌ها، پیوندها و سیاست‌ها» بسیار گسترده است، گفت: این همایش طیف وسیعی از موضوعات فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و علمی را پوشش می‌دهد و بخشی از بحث‌های ما در زمینه تجربیات و سبک‌های زندگی ایرانیان خارج از کشور است.

ذکایی یادآور شد: همچنین بررسی وجوه جمعیتی، بافت و ترکیب مختصات ویژگی‌های جمعیت خارج‌نشین، تغییر و تحولاتی که در این زمینه پشت سر گذاشته‌ایم، اینکه چه دور‌نمایی را می‌توان برای تحولات آتی در نظر گرفت؟ و بهره‌مندی این گروه از فضای مجازی و رسانه‌های جمعی، چراکه فضای سایبر تأثیر ویژه‌ای در هویت‌یابی این جمعیت دارد از دیگر زمینه‌های قابل بحث در این حوزه است.

مسئله مهاجرت به خارج از کشور «زنانه» شده است

وی با اشاره به اینکه خارج‌نشینان به لحاظ پدیدارشناسی موردی جدید به حساب می‌آیند، گفت: به هرحال بحث‌های مطرح شده در این همایش محدود و گزینشی خواهد بود و امکان پوشش همه مسائل میسر نیست اما در همایش‌های بعدی این بحث تخصصی‌تر و دقیق‌تر پیش خواهد رفت.

دبیر علمی اولین همایش ملی مطالعات ایرانیان دور از وطن «هویت‌ها، پیوندها و سیاست‌ها» با بیان اینکه این همایش با اتکا به ظرفیت دانشگاهی و علمی برگزار می‌شود، افزود: برگزاری همایشی درباره ایرانیان دور از وطن آن هم با این کیفیت، اولین‌باری است که برگزار می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: تاکنون 30 مقاله از سوی متخصصان و دانشجویان به دبیرخانه همایش ارسال شده است که از این میان، 15 مقاله برای ارائه نهایی انتخاب شده‌اند و در سه پنل «خارج‌نشینان ایرانی به مثابه ثروت ملی»، «تجربه زیسته و سبک زندگی خارج‌نشینان ایرانی» و «سیاست و هویت خارج‌نشینان ایرانی» ارائه می‌شوند.

ذکایی افزود: طبق آمار مرکز مطالعات بین‌المللی سازمان ملل در سال 92 (سال 2013 میلادی)، یک میلیون و 600 هزار ایرانی به عنوان مهاجر در خارج از کشور زندگی می‌کنند. این افراد فقط شامل کسانی هستند که در ایران متولد و در خارج از کشور زندگی می‌کردند.

وی اضافه کرد: اگر نسل دوم و سوم که فرزندان مهاجران هستند را هم در نظر بگیریم این رقم به حدود 5 میلیون نفر می‌رسد، همچنین بر اساس آمار سال 2017، ترکیب سنی مهاجران ایرانی، حدود 30 سال و نسبت زنان به مردان 47 درصد است که نشان از زنانه شدن مسئله مهاجرت نیز دارد.

تاکنون استقبال از این همایش کمرنگ بوده است

معاون پژوهشی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی به برآورد 5 میلیون نفری از جمعیت ایرانیان خارج از کشور اشاره کرد و گفت: این میزان حدود 6 درصد از جمعیت کشور ما را تشکیل می‌دهد که از لحاظ کیفی سرمایه‌های غنی محسوب شده و بیشترین مهاجرت‌ها نیز مهاجرت تحصیلی است.

وی هدف از این جشنواره را کشف و شناساندن یک پدیده اجتماعی به سیاست‌گذاران دانست و بیان کرد: تاکنون استقبال از این همایش کمرنگ بوده است.

ذکایی افزود: شناخت خوبی از فرهنگ و ارزش‌های مهاجرین خود نداریم، بهترین سند در خصوص این ادعا تعداد پژوهش‌ها و استقبال اندک از این همایش است، البته ما دل‌سرد نشدیم ولی مطالعات خارج‌نشین‌ها به اندازه کافی سهم خود را دریافت نکرده است در حالی که در اروپا هرساله، صدها مقاله در این حوزه نوشته می‌شود و همین مورد نیز ما را برای ایجاد اهمیت و حساسیت در این زمینه تحریک می‌کند.

ایران میزبان 2 میلیون نفر مهاجر از همسایگان‌ خود است

دبیر علمی اولین همایش ملی مطالعات ایرانیان دور از وطن «هویت‌ها، پیوندها و سیاست‌ها» با اشاره به اینکه ما در ایران میزبان 2 میلیون نفر مهاجر از همسایگان‌ خود هستیم، گفت: در طی صد سال، جمعیتی بیش از دو برابر این ظرفیت، از ایران به خارج از کشور مهاجرت کرده‌اند.

از اوایل انقلاب به خاطر فراز و نشیب‌های زیادی که در کشور اتفاق افتاده است، شرایط تدوین برنامه کارآمد برای سازمان‌دهی دیاسپور‌ا‌ (جمعیت مهاجری که به دلایل ناخواسته از وطن خود به کشور دیگر مهاجرت می‌کنند) سخت شده است.

وی در ادامه درمورد اهمیت جمعیت مهاجرین ایرانی، اظهار کرد: زیستن‌ جمعیت بزرگی از کشور در خارج که اغلب دارای سرمایه‌های اقتصادی، فرهنگی و علمی مناسبی هستند، می‌تواند حساسیت‌های مثبت و منفی زیادی ایجاد کند.

ذکایی با بیان اینکه بسیاری از کشورها در موضوع خارج‌نشینان به صورت جدی برنامه‌ریزی می‌کنند، گفت: این کشورها برای این سرمایه ملی، سیاست‌هایی را تنظیم کرده و مناسبات و ارتباطات خود‌ را بر اساس آن تعریف کنند تا از این سرمایه بسیار مناسب، بهره‌برداری بهینه‌ای داشته باشند.

وی به مشکلات و اتفاقی که می تواند در زمینه بررسی زمینه‌های ایرانیان دور از وطن ایجاد شود، اشاره کرد و افزود:‌ برای این مشکلات مخرب و دردسرساز باید چاره‌اندیشی شود.

برنامه مشخصی برای سازمان‌دهی ایرانیان خارج‌نشین «دیاسپوراها» تعریف نشده است

عضو هیئت علمی گروه مطالعات فرهنگی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به اینکه تاکنون برنامه کامل و مشخصی برای سازمان‌دهی ایرانیان خارج‌نشین «دیاسپوراها» تعریف نشده است، گفت: از اوایل انقلاب به خاطر فراز و نشیب‌های زیادی که در کشور اتفاق افتاده است، شرایط تدوین برنامه کارآمد برای سازمان‌دهی دیاسپور‌ا‌ (جمعیت مهاجری که به دلایل ناخواسته از وطن خود به کشور دیگر مهاجرت می‌کنند) سخت شده است.

وی خاطرنشان کرد: در واقع طرح‌هایی به‌صورت پراکنده و موقتی‌ اعمال شده اما با مرور عملکرد صورت گرفته، می‌بینیم که سیاستی درست اتفاق نیفتاده و شناخت کافی نسبت به این گروه وجود نداشته است.

ذکایی با تأکید بر استفاده از تجربه ایرانیان دور از وطن، گفت: در این بین از تجربیات ایرانیان دور از وطن نیز استفاده شده و سبک زندگی آنان و نوع مواجهه با شرایط سخت، مورد بررسی قرار می‌گیرد. همچنین بحث‌هایی در زمینه فضای مجازی و بهره‌مندی آنان از رسانه‌های جمعی نیز مطرح خواهد شد.

میرزایی: فقر مشهودی در حوزه پژوهش و توجه به خارج‌نشین‌ها در کشور وجود دارد

در ادامه این نشست دکتر حسین میرزایی، عضو هیئت علمی گروه مطالعات فرهنگی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی و دبیر اجرایی همایش ملی مطالعات ایرانیان دور از وطن «هویت‌ها، پیوندها و سیاست‌ها» نیز گفت: فقر مشهودی در حوزه پژوهش و توجه به خارج‌نشین‌ها در کشور وجود دارد، بنابراین استقبالی نیز که از این همایش شده است، محدود بوده ولی شروع این جریان باید کلید می‌خورد.

وی با اشاره به اینکه این همایش فتح بابی برای قوت گرفتن این پژوهش‌ها بوده است، افزود: یکی از مسائل جامعه دور از وطن ایرانی، قطع نکردن ارتباط خود با جامعه مبدأ است که به طور متوسط دو‌سال، یک‌بار ارجاعی به کشور دارند و هم‌چنین مغفول ماندن این جماعت در بین سیاستمداران بوده است.

میرزایی یادآور شد: این گروه سیاست منضبطی ندارند ولی می‌توان از این ظرفیت در داخل و خارج از کشور استفاده کرد.

سیاست هویتی خارج نشین‌ها حفظ ارتباط با ایران بوده است

وی با بیان اینکه سیاست هویتی خارج نشین‌ها حفظ ارتباط با ایران از روی مسائل عاطفی و اصطلاحاً نوستالژیک بوده است، اظهار کرد: همیشه از رفتن صحبت می‌شود ولی هیچ‌گاه آماری در خصوص برگشتن داده نمی‌شود و این یک ضعف آماری است.

دبیر اجرایی همایش ملی مطالعات ایرانیان دور از وطن «هویت‌ها، پیوندها و سیاست‌ها» با بیان اینکه باید مشکلات خارج نشین‌ها را شناسایی و حل کرد، گفت: وظیفه ما کشف و شناسایی مشکلات این گروه به سیاست‌مداران است.

وی با اشاره به اینکه می‌توانیم پیشنهادات خود را در قالب همین مقالاتی که در همایش مطرح می‌شود تدوین کنیم، افزود: ارسال پژوهش‌ها به نهادهایی که در این حوزه قادر به سیاست‌گذاری هستند و بسیاری از دستگاه‌های اجرایی نیز در این بخش مشارکت دارند، یکی از مهمترین راهکارها برای کمک به ایرانیان خارج‌نشین است.

میرزایی با بیان اینکه باید گفتمان این حوزه تولید شده و با ایجاد جریان، اثرگذار باشد، بیان کرد: ما یک جمعیت بزرگ را به عنوان مهاجر در خارج از کشور داریم و به همان نسبت مهاجر به داخل مرزهای خود پذیرفته‌ایم و از این نظر وضعیتی منحصربه فرد‌ داریم.